logo-print

Ιατρική ευθύνη και νομικό πλαίσιο: Πρακτικός οδηγός για γιατρούς

Οδηγός Ιατρικής Ευθύνης (Μέρος I): Προληπτικά μέσα προστασίας του Ιατρού

Σφάλματα λαμβάνουν χώρα κατά την παροχή ιατρικής φροντίδας σε όλα τα ευρωπαϊκά συστήματα υγείας.

Το 2009, μια σύσταση του Συμβουλίου της Ε.Ε. σχετικά με την ασφάλεια των ασθενών, συμπεριλαμβανομένων των λοιμώξεων που συνδέονται με την υγειονομική περίθαλψη1, παρουσίασε μια συνολική στρατηγική σε επίπεδο Ε.Ε. με τέσσερις τομείς δράσης:

1) πολιτικές και προγράμματα για την ασφάλεια των ασθενών,

2) ισχυροποίηση της θέσης των ασθενών,

3) αναφορά ανεπιθύμητων συμβάντων και άντληση διδαγμάτων από τα σφάλματα και

4) εκπαίδευση και κατάρτιση των εργαζομένων στον τομέα της υγείας.

Με βάση το δελτίο τύπου που εξέδωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 19 Ιουνίου 20142, «παρόλο που υπήρξε σημαντική πρόοδος σε ό, τι αφορά τη διαμόρφωση εθνικών προγραμμάτων για την ασφάλεια των ασθενών και τη δημιουργία συστημάτων μέσω των οποίων οι ασθενείς μπορούν να καταγγέλλουν τα ανεπιθύμητα συμβάντα, πρέπει να γίνουν ακόμη πολλά όσον αφορά την εφαρμογή των διατάξεων για την ισχυροποίηση της θέσης των ασθενών και ειδικότερα για την εκπαίδευση και την κατάρτιση των εργαζομένων στον τομέα της υγείας.»

Σύμφωνα με εκτιμήσεις, το 8-12% των ασθενών που εισάγονται στα νοσοκομεία της ΕΕ υφίστανται ανεπιθύμητα συμβάντα κατά τη διάρκεια της παροχής υγειονομικής περίθαλψης, για παράδειγμα: λοιμώξεις που συνδέονται με την υγειονομική περίθαλψη (περίπου 25% των ανεπιθύμητων συμβάντων), σφάλματα κατά τη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής, χειρουργικά σφάλματα, ελαττωματικές ιατρικές συσκευές, διαγνωστικά λάθη και αδράνεια μετά από εργαστηριακές αναλύσεις. Εκτιμάται ότι 4,1 εκατομμύρια ασθενείς ετησίως στην ΕΕ προσβάλλονται από μια λοίμωξη που συνδέεται με την υγειονομική περίθαλψη, και ότι για τουλάχιστον 37.000 ασθενείς η συγκεκριμένη λοίμωξη είναι θανατηφόρα.

Στην Ελλάδα, η φύση και το συνολικό κόστος των ιατρικών σφαλμάτων δεν μπορεί να προσδιορισθεί με ακρίβεια, εξαιτίας της έλλειψης οργανωμένου πληροφοριακού συστήματος (Riga et al., 2014)3. Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2014), το 78% των Ελλήνων που συμμετείχαν πιστεύουν πως είναι πιθανό ασθενείς να υποστούν βλάβη κατά την παροχή νοσοκομειακής φροντίδας και το 71% πιστεύουν πως είναι πιθανόν ασθενείς να υποστούν βλάβη από εξωνοσοκομειακή ιατρική φροντίδα 4. Επιπλέον, το 20% έχουν –είτε οι ίδιοι είτε κάποιο μέλος της οικογένειάς τους- βιώσει δυσμενές συμβάν κατά τη λήψη υπηρεσιών υγείας (European Commission, 2014). Γενικά, το ύψος των αποζημιώσεων που επιδικάζουν τα ελληνικά δικαστήρια για ιατρικά σφάλματα είναι ανησυχητικά υψηλό, με τη συχνότητα και το ποσό της μέσης αποζημίωσης να αυξάνεται δραματικά τα τελευταία χρόνια (Vozikis & Riga, 2008; Riga et al., 2014)5. Αν και στο ελληνικό δίκαιο της αστικής ιατρικής ευθύνης η αξίωση αποζημίωσης βασίζεται είτε στην ιατρική σύμβαση είτε στην αδικοπραξία (ή σωρευτικά και στα δύο), η αδικοπραξία αποτελεί την επικρατούσα βάση των σχετικών αγωγών.

Από τη μια πλευρά, τα δυσχερή δογματικά ζητήματα βρίσκονται στο επίκεντρο του συστήματος ιατρικής ευθύνης. Συγκεκριμένα, οι έννοιες του «σφάλματος», της υπαιτιότητας, του προτύπου επιμέλειας και του αιτιώδους συνδέσμου δεν είναι απολύτως και επαρκώς οριοθετημένες και καθορισμένες. Αυτό σε συνδυασμό με την εγγενή αβεβαιότητα της ιατρικής επιστήμης και την πολυπλοκότητα του ανθρώπινου οργανισμού, δημιουργούν ένα εξαιρετικά «ομιχλώδες» τοπίο. Η άσκηση ιατρικής, λοιπόν, ενέχει κινδύνους και πάντα ελλοχεύει ο κίνδυνος μιας αντιδικίας.

Τι μπορεί, λοιπόν, να κάνει ο γιατρός για να είναι όσο το δυνατόν καλύτερα προστατευμένος, αν και εφόσον κληθεί να πλεύσει στα αχαρτογράφητα νερά της ιατρικής ευθύνης;

1. Αναλυτική ενημέρωση του ασθενούς πριν και μετά τις ιατρικές πράξεις

Αυτό αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο, διότι πολλές αντιδικίες δημιουργούνται από την κακή επικοινωνία ιατρού ασθενούς και από τις μη ρεαλιστικές προσδοκίες του τελευταίου. Ο ασθενής δεν έχει καταλάβει τι ακριβώς κάνει ο ιατρός, με συνέπεια (δεδομένου και του γνωσιολογικού του ελλείμματος) να θεωρεί κάθε μορφής δυσμενή συνέπεια ιατρικό σφάλμα.

Αξίζει να τονιστεί πως η πλήρης, σαφής και κατανοητή ενημέρωση αποτελεί προϋπόθεση για την παροχή έγκυρης συναίνεσης εκ μέρους του ασθενούς. Σύμφωνα με το άρθρο 11 του Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας (ν. 3418/2005) (Υποχρέωση ενημέρωσης) «ο ιατρός οφείλει να ενημερώνει πλήρως και κατανοητά τον ασθενή για την πραγματική κατάσταση της υγείας του, το περιεχόμενο και τα αποτελέσματα της προτεινόμενης ιατρικής πράξης, τις συνέπειες και τους ενδεχόμενους κινδύνους ή επιπλοκές από την εκτέλεση της, τις εναλλακτικές προτάσεις, καθώς και για τον πιθανό χρόνο αποκατάστασης, έτσι ώστε ο ασθενής να μπορεί να σχηματίζει πλήρη εικόνα των ιατρικών, κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων και συνεπειών της κατάστασης του και να προχωρεί, ανάλογα, στη λήψη αποφάσεων.»

2. Καταγραφή της ενημέρωσης και της συναίνεσης του ασθενούς

Είναι, πλέον, διαδεδομένη πρακτική σε νοσοκομεία και κλινικές να υπάρχουν έντυπα συναίνεσης (άλλα πιο αναλυτικά άλλα λιγότερο αναλυτικά) τα οποία συμπληρώνονται από τους ασθενείς. Καλό θα ήταν (και όπου αυτό είναι εφικτό) να υπάρχει κάποιος μάρτυρας, ο οποίος να είναι παρών στην ενημέρωση και στην παροχή συναίνεσης από τον ασθενή (κάποιος συνάδελφος ιατρός ή άλλος συνεργάτης). Και τούτο, διότι τα σχετικά έντυπα είναι περιληπτικά και στο δικαστήριο χρειάζεται ένας μάρτυρας που θα επιβεβαιώσει πως ο ιατρός εξήγησε στον ασθενή και τον ενημέρωσε για τους κινδύνους των συγκεκριμένων ιατρικών πράξεων.

3. Προσεκτική και σχολαστική τήρηση και συμπλήρωση των εγγράφων του ιατρικού φακέλου

Πάρα πολλά προβλήματα δημιουργούνται από ελλιπή ή απρόσεκτη συμπλήρωση εγγράφων (πρακτικά χειρουργείων, εξιτήρια κοκ.). Η λεπτομερής και προσεκτική συμπλήρωση των εγγράφων είναι εξαιρετικά σημαντική σε ενδεχόμενη αντιδικία (η οποία μπορεί να λάβει χώρα αρκετά χρόνια αργότερα) και επιτρέπει στον ιατρό να έχει στη διάθεσή του όλες τις σχετικές λεπτομέρειες και να αναπτύξει αποτελεσματικά τα επιχειρήματά του.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί πως οι ιατρικές υπηρεσίες θεωρούνται ανεξάρτητες υπηρεσίες που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του Ν. 2251/1994, διότι ο παρέχων αυτές ιατρός ενεργεί κατά τρόπο ανεξάρτητο, δεν υπόκειται δηλαδή σε συγκεκριμένες υποδείξεις ή οδηγίες του αποδέκτη των υπηρεσιών (ασθενούς), αλλά έχει την πρωτοβουλία και την ευχέρεια να προσδιορίζει τον τρόπο παροχής των υπηρεσιών του (ΑΠ 1227/2007).

Η διάταξη αυτή ρυθμίζει ως ειδικότερη διάταξη ορισμένες πτυχές της αδικοπρακτικής ευθύνης όσων ασκούν επαγγελματική δραστηριότητα. Η διαφοροποίηση που εισάγει το συγκεκριμένο άρθρο στην αστική ιατρική ευθύνη είναι η εισαγωγή νόθου αντικειμενικής ευθύνης του ιατρού με την έννοια της αντιστροφής του βάρους απόδειξης για την παρανομία και την υπαιτιότητα (ΑΠ 1227/2007).

Τι σημαίνει αυτό στην πράξη για τον παρέχοντα τις υπηρεσίες ιατρό; Για να απαλλαγεί από την ευθύνη πρέπει να αποδείξει (έστω ένα από τα παρακάτω):

  • την ανυπαρξία παράνομης (επειδή ανταποκρινόταν στην «ευλόγως αναμενόμενη ασφάλεια») και υπαίτιας (δεν είχε δόλο ή αμέλεια) πράξης του
  • το ότι η ζημία δεν συνδέεται αιτιωδώς με την πράξη του
  • τη συνδρομή κάποιου λόγου επαγόμενου την άρση ή τη μείωση της ευθύνης του.

Ουσιαστικά, το παράνομο και υπαίτιο της συμπεριφοράς του ιατρού τεκμαίρεται. Η αντιστροφή του βάρους απόδειξης έχει ως συνέπεια να επιρρίπτεται ουσιαστικά στον ιατρό τυχόν ασάφεια του πραγματικού υλικού ως προς τη διάκριση μεταξύ τυχαίας ή αναπόφευκτης αποτυχίας ή επιπλοκής και ιατρικού σφάλματος6.

Επιπλέον, πολλές φορές όταν υπάρχουν αλλεπάλληλες νοσηλείες από διάφορες ειδικότητες, ο ένας ιατρός ενοχοποιεί ακούσια τον προηγούμενο. Για παράδειγμα: μετά από χειρουργική επέμβαση, ο ασθενής απευθύνεται σε άλλον ιατρό που συντάσσει έγγραφο/ιατρικό πιστοποιητικό το οποίο αναφέρει «τραυματισμό νεύρου» χωρίς να εξηγεί ακριβώς από τι προήλθε. Θα μπορούσε να μην είναι και αμέλεια. Όταν, όμως, κάποιος άλλος -μη ειδικός- διαβάζει τις λέξεις αυτές, μπορεί να θεωρήσει πως υπήρξε ιατρικό σφάλμα.

4. Εφόσον διαπιστωθεί κάποια επιπλοκή ή κάποια δυσμενής εξέλιξη της υγείας του ασθενούς, ο ιατρός θα πρέπει να προβεί σε άμεσους ιατρικούς χειρισμούς για την ορθή και έγκαιρη εκτίμηση καθώς και τον περιορισμό της βλάβης.

5. Παροχή οικειοθελών ιατρικών υπηρεσιών προς τους ασθενείς: ένα ζήτημα που χρειάζεται προσοχή

Μερικές φορές οι ιατροί από καλή προαίρεση προσφέρουν οικειοθελείς υπηρεσίες. Ωστόσο, πολλές φορές αυτό μπορεί να εκληφθεί ως αναγνώριση ιατρικής αμέλειας, ιδιαίτερα όταν λαμβάνει χώρα μετά από κάποια δυσμενή για την υγεία του ασθενούς εξέλιξη. Γι’ αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή.

6. Άμεση επικοινωνία με εξειδικευμένο στην ιατρική ευθύνη δικηγόρο

Ο ιατρός δεν μπορεί να εκτιμήσει τόσο καλά την κατάσταση από νομική σκοπιά. Για τον λόγο αυτό, σε περίπτωση δυσμενούς εξέλιξης για την υγεία του ασθενούς, είναι απαραίτητη η άμεση επικοινωνία με εξειδικευμένο δικηγόρο, ώστε να εκτιμηθεί καλύτερα η κατάσταση και να προετοιμάσετε τα επόμενα βήματά σας.

7. Κατηγορία αντιδικιών που δημιουργείται όταν η κλινική πάει να εισπράξει νοσήλια από τον ασθενή

Συχνά όταν υπάρξει μια δυσμενής εξέλιξη, ο ασθενής για να μην πληρώσει οφειλόμενα νοσήλια προβάλλει ως άμυνα την ιατρική αμέλεια Όταν ο φορέας υπηρεσιών υγείας ξεκινά τις σχετικές διαδικασίες για να διεκδικηθούν νοσήλια, προβάλλονται από τον ασθενή ή την οικογένειά του ενστάσεις και ισχυρισμοί περί ιατρικής αμέλειας. Προσοχή: τότε πρέπει να γίνει χειρισμός από δικηγόρο ιατρικής ευθύνης κι όχι από το δικηγόρο που κάνει τις διαταγές πληρωμής, διότι ανοίγει θέμα ιατρικής ευθύνης το οποίο απαιτεί διαφορετικούς χειρισμούς.

Στο επόμενο άρθρο μας θα επικεντρωθούμε στα πρακτικά μέτρα προετοιμασίας της αντιδικίας. Με άλλα λόγια, στον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να προετοιμάζεται ο ιατρός σε περίπτωση αντιδικίας (πχ ενημέρωση ασφαλιστικής εταιρείας, συγκέντρωση εγγράφων ιατρικού φακέλου, συγκέντρωση κατάλληλης βιβλιογραφίας κοκ.)

Τι θα πρέπει, ωστόσο, να κάνει ο γιατρός, αν τελικά βρεθεί αντιμέτωπος με μία αντιδικία;

Στο δεύτερο μέρος του Οδηγού Ιατρικής Ευθύνης που θα ακολουθήσει, θα αναφερθούμε λεπτομερώς στα πρακτικά μέτρα προστασίας του ιατρού σε περίπτωση αντιδικίας.

  • 1. OFFICIAL JOURNAL OF THE EUROPEAN UNION. Council recommendation of 9 June 2009 on patient safety, including the prevention and control of healthcare associated infections (2009/C 151/01). Available at: https://ec.europa.eu/jrc/sites/jrcsh/files/2_June_2009%20patient%20safet...
  • 2. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/IP_14_694
  • 3. Riga Μ., Vozikis A., Pollalis Y. (2014) Medical Errors in Greece: An Economic Analysis of Compensations Awarded by Civil Courts (2000-2009), Open Journal of Applied Sciences, 4(4 Special Issue on Applied Economics):168-175
  • 4. European Commission. (2014): Special Eurobarometer 411, Patient Safety and Quality of Care. Διαθέσιμο σε: http://ec.europa.eu/health/patient_safety/docs/ebs_411_en.pdf
  • 5. Βοζίκης Α., Ρήγα Μ. (2008) Τα ιατρικά σφάλματα στην Ελλάδα: Προσεγγίσεις της οικονομικής διάστασης μέσα από αποφάσεις των Διοικητικών Δικαστηρίων, Κοινωνία, Οικονομία και Υγεία, Τόμος Β’, Τεύχος 2, Σελ. 22-44
  • 6. Βλ. Φουντεδάκη Κ. Ανθρώπινη Αναπαραγωγή και Αστική Ιατρική Ευθύνη. Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα, 2007
Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο - 6η έκδοση
Εταιρική Διακυβέρνηση Ανωνύμων Εταιριών

ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ / ΔΙΚΑΙΟ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ

send