Η επίδραση του θανάτου εταίρου στις προσωπικές εταιρείες

Ο Νόμος 4072/2012 επέφερε σημαντικές μεταβολές στις προσωπικές εταιρείες, καλύπτοντας έτσι ένα σημαντικό κενό, που υπήρχε στη νομοθεσία και εκσυγχρονίζοντας το καθεστώς λειτουργίας αυτών, στο πλαίσιο της ελευθερίας των συμβάσεων και θέτοντας ως αρχή τη συνέχιση της λειτουγίας της εταιρείας, σε περίπτωση θανάτου ενός εκ των συμβαλλομένων εταίρων. Έτσι σε περίπτωση επιγενόμενου θανάτου ενός εκ των εταίρων, αναζητείται, αρχικά η βούληση των συμβαλλομένων. Αν δηλαδή προέβλεψαν ρητά με την καταστατική σύμβαση, τη συνέχιση της εταιρείας με τους κληρονόμους του θανόντος εταίρου ή αν απέκλεισαν ρητά το ενδεχόμενο αυτό.

Στην πρώτη περίπτωση η εταιρεία συνεχίζει κανονικά τη λειτουργία της και στη θέση του αποβιώσαντος εταίρου, υπεισέρχονται οι εξ αδιαθέτου ή οι εκ διαθήκης κληρονόμοι του αυτοδικαίως.

Στη δεύτερη περίπτωση, κατα την οποία οι εταίροι με την εταιρική σύμβαση όρισαν ρητά, οτι σε περίπτωση θανάτου ενός εκ των εταίρων, η εταιρεία δε συνεχίζει τη λειτουργία της, αλλά λύεται, η λύση της εταιρείας αποτελεί μονόδρομο, με δεδομένη την αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων, που διέπει το δίκαιο των προσωπικών εταιρειών.

Αλλά ακόμα και αν οι εταίροι δεν προέβλεψαν καθόλου το ενδεχόμενο του θανάτου, στην εταιρική σύμβαση, εφάρμοζεται η αρχή της συνέχισης της λειτουργίας της εταιρείας, εφόσον ο Ν. 4072/2012 στα άρθρα 259 (για την ομόρρυθμη) και 281 (για την ετερόρρυθμη), δεν ορίζει ως λόγο λύσης της εταιρείας το θάνατο του εταίρου, αλλά μόνο ως λόγο εξόδου από αυτήν, κατα τα οριζόμενα στο άρθρο 260 του Ν. 4072/2012.

Εφόσον λοιπόν, σύμφωνα με τα ανωτέρω εκτεθέντα, η εταιρεία συνεχίσει κανονικά τη λειτουργία της, με τους κληρονόμους του αποβιώσαντος εταίρου, θα πρέπει να γίνει διάκριση περιπτώσεων, ανάλογα με το αν η εταιρεία είναι ομόρρυθμη ή ετερρόρυθμη, διμελής ή με περισσότερους εταίρους. 1α. Στην ομόρρυθμη εταιρεία το άρθρο 265 παρ 1. και 2 του Ν. 4072/2012 ορίζει ότι “1. Σε περίπτωση συνέχισης της εταιρείας με τους κληρονόμους θανόντος εταίρου κάθε κληρονόμος μπορεί να εξαρτήσει την παραμονή του στην εταιρεία από το αν θα λάβει τη θέση ετερόρρυθμου εταίρου. Εφόσον οι εταίροι δεν κάνουν δεκτή την πρόταση, ο κληρονόμος μπορεί να εξέλθει από την εταιρεία. 2.Τα ανωτέρω δικαιώματα μπορεί να ασκήσει ο κληρονόμος μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την αποδοχή της κληρονομίας ή την απώλεια του δικαιώματος για την αποποίησή της. Εφόσον ο κληρονόμος είναι ανίκανος ή περιορισμένα ικανός για άσκηση των πιο πάνω δικαιωμάτων, η προθεσμία αρχίζει από το διορισμό του νόμιμου αντιπροσώπου του.”

Ενόψει τούτου καθίσταται σαφές, οτι η συνέχιση λειτουργίας της εταιρείας, ως ομόρρυθμη, εξαρτάται από το αν ο κληρονόμος κάνει χρήση του δικαιώματος, που του παρέχει το εν λόγω άρθρο, εντός της ταχθείσας προθεσμίας. Σε αρνητική περίπτωση, ο κληρονόμος του αποβιώσαντος, λαμβάνει τη θέση του ομόρρυθμου εταίρου και η εταιρεία εξακολουθεί να είναι ομόρρυθμη, ενώ σε καταφατική περίπτωση η εταιρεία μετατρέπεται σε ετερρόρυθμη, με ομόρρυθμο εταίρο τον εναπομείναντα εταίρο και ετερρόρυθμους εταίρους τους κληρονόμους του αποβιώσαντος. 1β.

Στην ετερόρρυθμη εταιρεία το άρθρο 281 παρ 1. του Ν. 4072/2012 ορίζει οτι “1. Σε περίπτωση εξόδου, αποκλεισμού ή θανάτου του μοναδικού ομόρρυθμου εταίρου, η ετερόρρυθμη εταιρεία λύνεται, εκτός αν με τροποποίηση της εταιρικής σύμβασης, που πρέπει να καταχωρισθεί μέσα σε τέσσερις (4) μήνες στο Γ.Ε.ΜΗ., ένας από τους ετερόρρυθμους εταίρους καταστεί ομόρρυθμος εταίρος ή αν εισέλθει στην εταιρεία νέος εταίρος ως ομόρρυθμος. Κατά τα λοιπά εφαρμόζεται το άρθρο 259.”

Συνεπώς θα πρέπει να γίνει διάκριση περιπτώσεων και εν προκειμένω, ανάλογα με το αν ο αποβιώσας εταίρος ετερρόρυθμης εταιρείας, είναι ετερρόρυθμος ή ο μοναδικός ομόρρθμος εταίρος. Στην πρώτη περίπτωση η εταιρεία συνεχίζει κανονικά τη λειτουργία της με τους κληρονόμους του αποβιώσαντος ετερόρρυθμου εταίρου, ενώ στη δεύτερη κάμπτεται ο κανόνας της συνέχισης της λειτουργίας της εταιρείας και αυτή λύεται, καθώς δεν είναι δυνατή η συνέχιση της, χωρίς την ύπαρξη κατ’ ελάχιστο ενός ομόρρυθμου εταίρου.

Ωστόσο στην τελευταία περίπτωση, υπάρχει η δυνατότητα συνέχισης της ετερόρρυθμης εταιρείας, εφόσον μέσα σε χρονικό διάστημα τεσσάρων μηνών, από το θάνατο του μοναδικού ομόρρυθμου εταίρου, γίνει τροποποίηση της εταιρικής σύμβασης, με την οποία είτε ένας εκ των ετερρορύθμων εταίρων καθίσταται ομόρρυθμος, είτε εισέρχεται στην εταιρεία νέος εταίρος, ως ομόρρυθμος. Απαραίτητη προυπόθεση είναι η τροποποίηση της εταιρικής σύμβασης, να καταχωρηθεί στην αρμόδια υπηρεσία ΓΕΜΗ, μέσα στην ίδια τετράμηνη προθεσμία. 2α. Η προσωπική εταιρεία (ομόρρυθμη ή ετερρόρυθμη), που αποτελείται από περισσότερους από δυο εταίρους δεν εμφανίζει πρακτικές δυσκολίες, σε περίπτωση θανάτου ενός εξ αυτών, καθώς συνεχίζει κανονικά τη λειτουργία της και η μόνη υποχρέωση των εταίρων της, είναι η τροποποίηση του καταστατικού της, προκειμένου να ενσωματωθούν σε αυτό οι αλλαγές που επήλθαν από το θάνατο ενός εταίρου, όπως για παράδειγμα η μεταβολή των ποσοστών συμμετοχής στην εταιρεία, η διαχείριση ή εκπροσώπηση αυτής, σε περίπτωση που χρέη διαχειριστή της εταιρείας εκτελούσε ο αποθανών κτλ, προκειμένου αυτή να καταχωρηθεί στο ΓΕΜΗ και να λάβουν γνώση και οι τρίτοι για τις επιγενόμενες μεταβολές στη σύνθεση και διαχείριση της εταιρείας. 2β. Ο θάνατος εταίρου διμελούς προσωπικής εταιρείας, όπως προαναφέρθηκε δεν αποτελεί λόγο λύσης αυτής, αλλά λόγο εξόδου του αποβιώσαντος εταίρου από την εταιρεία, όπως ρητά ορίζει το άρθρο 260 του Ν. 4072/2012, η οποία επέρχεται αυτοδικαίως και η αξία της μερίδας του θανόντος εταίρου περιέρχεται στους κληρονόμους του, με βάση το κληρονομικό δίκαιο. Το ως άνω γεγονός, συνιστά μεταβολή στον πρόσωπο των εταίρων και απαιτεί τροποποίηση της εταιρικής σύμβασης.

Στην περίπτωση λοιπόν, που η εταιρεία είναι διμελής, εφαρμόζεται το άρθρο 267 του Ν. 4072/2012, το οποίο ορίζει οτι “Αν αποχωρήσουν για οποιονδήποτε λόγο ένας ή περισσότεροι εταίροι και παραμείνει μόνο ένας εταίρος, η εταιρεία λύνεται, εφόσον μέσα σε τέσσερις μήνες δεν δημοσιευτεί στο Γ.Ε.ΜΗ. η είσοδος νέου εταίρου».

Συνεπώς, ο εναπομείνας εταίρος και οι κληρονόμοι του αποβιώσαντος εταίρου, πρέπει να δημοσιεύσουν εντός τεσσάρων μηνών στην υπηρεσία ΓΕΜΗ, τροποποίηση του καταστατικού, με την οποία θα δηλώνονται τα ποσοστά συμμετοχής τους και ο τρόπος επαγωγής της κληρονομιάς στους κληρονόμους. Από πρακτικής απόψεως σε περίπτωση θανάτου εταίρου η διαδικασία που ακολουθείται από την υπηρεσία ΓΕΜΗ είναι η εξής:

Αρχικά καταχωρείται με αίτηση ενός εκ των κληρονόμων ή ενός εκ των επιζώντων εταίρων, η ληξιαρχική πράξη θανάτου και εκδίδεται η σχετική ανακοίνωση. Η δημοσιότητα της ληξιαρχικής πράξης θανάτου είναι δηλωτική μόνο και όχι συστατική, με την έννοια οτι αφορά στο αντιτάξιμο του γεγονότος του θανάτου και τη συνεπεία αυτού εξόδου του εταίρου, έναντι των καλόπιστων τρίτων.

Σε δεύτερη φάση καταχωρείται τροποποίηση του καταστατικού, η οποία θα πρέπει να συνοδεύεται υποχρεωτικά από τα νομιμοποιητικά έγγραφα των κληρονόμων, ήτοι ληξιαρχική πράξη θανάτου, πιστοποιητικό οικογενειακής κατάστασης, πιστοποιητικό πλησιοεστέρων συγγενών, πιστοποιητικό περί μη δημοσίευσης διαθήκης από το αρμόδιο Ειρηνοδικείο, πιστοποιητικό περί μη αποποίησης κληρονομιάς από το αρμόδιο Ειρηνοδικείο, πιστοποιητικό περί μη εκκρεμοδικίας από το αρμόδιο Πρωτοδικείο και σε περίπτωση ύπαρξης διαθήκης τα πρακτικά δημοσίευσης της από το αρμόδιο Ειρηνοδικείο.

Σε περίπτωση ύπαρξης κληρονομητηρίου του αποβιώσαντος προσκομίζεται μόνο αυτό. Η δημοσιότητα της τροποποίησης της εταιρικής σύμβασης είναι συστατική πράξη σύμφωνα με το άρθρο 93 του Ν. 4635/2019.