Έχει καταλάβει η κοινωνία τι συνέβη στο ποινικό δίκαιο;

Η ποινική δικαιοσύνη επηρεάζει όλη την κοινωνία. Το σύστημα απονομής ταύτης είναι σοβαρός ενδείκτης του κράτους δικαίου. Εάν κάποιος δεν έχει βιώσει την εμπειρία της απονομής ποινικής δικαιοσύνης στη χώρα μας, φαίνεται φυσικό να μη βασανίζεται για τον τρόπο λειτουργίας της. Συνήθως είναι αργά, όταν ένας πολίτης διαμορφώνει ιδία αντίληψη γι’ αυτό το θέμα. Με τη ψήφιση του ν. 5090/2024, οι περισσότερες διατάξεις του οποίου ήδη από 1.5.2024 ετέθησαν σε ισχύ, η ως άνω συνθήκη δυνητικά αλλάζει.

Εκτός της ήδη προϋφιστάμενης ποινικοποίησης των πάντων, που δεν εκλαμβανόταν ως υπερβολική εκτίμηση στους νομικούς κύκλους, σήμερα δεν υφίστανται μόνο πολυποίκιλοι και πολυάριθμοι λόγοι για την εμπλοκή ενός πολίτη με την ποινική δικαιοσύνη, αλλά έχει ψηφιστεί κι ένας, τρόπον τινά, οριζόντιος εγκλεισμός στις φυλακές ανθρώπων, οι οποίοι διαπράττουν ακόμα και μέτριας ή μικρής απαξίας αδικήματα.

Απ’ όταν ο γράφων ήταν ακόμα πρωτοετής φοιτητής στη Νομική Σχολή, στα περισσότερα ποινικά εκπαιδευτικά περιβάλλοντα διακινείτο η θέση πως «αυτό που συμβατικά φαντάζεται κάποιος ως δικηγορία παραμένει ως κάστρο μόνο στο ποινικό δίκαιο». Στην πραγματικότητα, ήδη εδραιωνόταν ένα διεκπεραιωτικό modus operandi στην ποινική δικαιοσύνη ως επακόλουθο των ασάλευτων στο χρόνο εγκατεστημένων προβλημάτων. Διαχρονικά μεν, αλλά ιδίως τα τελευταία χρόνια αρκετοί επιστημονικοί φορείς καθώς και οι εφαρμοστές του δικαίου διέβλεπαν ότι πλήττεται μια σειρά αρχών του φιλελεύθερου ποινικού δικαίου και ότι σε μεγάλο βαθμό νομοθετεί η ειδησεογραφική επικαιρότητα υπό την πρυτανεία του ποινικού λαϊκισμού. Κατά καιρούς διείσδυαν διάφοροι μανατζερίστικοι όροι στο δημόσιο διάλογο, όπως «μεταμόρφωση/αναμόρφωση του συστήματος αναβολών, μεταρρύθμιση του συστήματος διαχείρισης των υποθέσεων, τίτλοι τέλους στην καθυστέρηση εκδίκασης, πρόληψη της εσκεμμένης πορείας παραγραφής των υποθέσεων» κ.ο.κ., για να φτάσουμε στους σκωπτικούς όρους του πρόσφατου νομοθετήματος περί «επιτάχυνσης» και «ποιοτικής αναβάθμισης» της απονομής της ποινικής δικαιοσύνης. Ήδη από το Νοέμβριο του 2023, οπότε βρέθηκα σε συνέδριο της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ για το ποινικό δίκαιο εις μνήμην του καθηγητή κ. Μαργαρίτη, άκουσα σύσσωμη την επιστημονική κοινότητα να διερωτάται - σε ελεύθερη απόδοση - «ποιος παρασκευάζει αυτές τις αλλαγές, ποιος τροφοδοτεί το νομοθέτη με τέτοιους σχεδιασμούς;».

Ενδεικτικά, καταγράφονται μ’ εκλαϊκευμένο τρόπο ορισμένες μόνο από τις αλλαγές που επήλθαν στο ποινικό δίκαιο με τον ανωτέρω νόμο, για να καταδειχθεί γιατί οι έσχατες αυτές τροποποιήσεις αφορούν άπαντες:

- κατ’ αρχάς η ποινή φυλάκισης άνω των δύο ετών οδηγεί σε πραγματική έκτιση εν όλω ή εν μέρει,

- το πλαίσιο αναστολής ή μετατροπής των ποινών αυστηροποιήθηκε εν γένει και επανεισήχθη η μετατροπή για ποινές έως δύο έτη,

- η διευρυμένη απευθείας παραπομπή κακουργημάτων στο ακροατήριο (άρ. 309 ΚΠΔ) μπορεί να οδηγήσει σε υπερφόρτωση των πινακίων κι η «ποιοτική αναβάθμιση» να καταστεί ακόμη μία αφορμή για νομικό μειδίαμα,

-  καταργήθηκαν τα Πενταμελή Εφετεία, ενώ τα κακουργήματα που δικάζονται από το Τριμελές Εφετείο θα δικάζονται και στο δεύτερο βαθμό από Τριμελές Εφετείο με αρχαιότερους δικαστές στη σύνθεση,

- υποβαθμίστηκε θεσμικά η ποινική διαπραγμάτευση, αφού αυξήθηκαν τα ανώτατα όρια της ποινής για τον κατηγορούμενο κατά δύο ή τρία έτη,

- μάρτυρες της πρωτόδικης δίκης μπορεί να μην κλητεύονται στο δεύτερο βαθμό, αλλά να αναγιγνώσκονται οι καταθέσεις τους, θα κρίνεται δηλαδή η «αναγκαιότητα» της κλήτευσης,

- για τους αστυνομικούς και προανακριτικούς υπαλλήλους θα αρκεί η ανάγνωση των καταθέσεών τους από την προδικασία και ομοίως δεν θα καλούνται κατά κανόνα στο ακροατήριο για την κατ’ αντιπαράσταση εξέταση,

- η παραβίαση ερυθρού σηματοδότη, το «κόκκινο», οδηγεί σε φυλάκιση έως τρία έτη για κίνδυνο σε πράγμα, τουλάχιστον ενός έτους για κίνδυνο σε άνθρωπο, σε κάθειρξη έως δέκα έτη για βαριά σωματική βλάβη ή σημαντική βλάβη σε κοινωφελείς εγκαταστάσεις, σε κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών για το θάνατο άλλου, κι αν προκλήθηκε θάνατος πολλών ανθρώπων οδηγεί δυνητικά σε ισόβια κάθειρξη,

- το ελαφρυντικό του σύννομου βίου κηδεύτηκε και αναστήθηκε ο πρότερος έντιμος βίος, για να βασιλέψει εκ νέου ο υποκειμενισμός των Δικαστηρίων.

Τα παραπάνω είναι μερικές μόνο από τις «ποιοτικές» αλλαγές που έλαβαν χώρα στο ποινικό δίκαιο. Αν δεν έχει παρερμηνευθεί κάτι από τα ανωτέρω, γίνεται αντιληπτό ότι «αυτά που ξέραμε για την ποινική δικαιοσύνη, τελειώνουν», με τη διαφορά ότι αυτά που καλούμαστε να μάθουμε βάλλουν ευθέως κατά της σκοπούμενης «ποιοτικής αναβάθμισης» της ποινικής δίκης. Η οικεία επιστημονική κοινότητα έχει αναδείξει και φωτίσει επαρκώς το έρεβος που νομοθετήθηκε. Αν δεν ήταν δεοντολογικά ανάρμοστο και όχι μόνο, κατ’ επιεική εκτίμηση, μέχρι και τηλεοπτικά σποτάκια θα ήταν αναγκαία, προκειμένου ν’ αντιληφθεί η κοινωνία πόσο την ενδιαφέρουν οι αλλαγές που επήλθαν στο ποινικό δίκαιο με το Ν. 5090/2024. Η κατεύθυνση είναι «τιμωρία» και «εξ εγγράφων». Οι αλλεπάλληλες τρώσεις των αρχών του συστήματος απονομής ποινικής δικαιοσύνης φαίνεται να γίνονται ακόμη μία κανονικότητα. Το «κάστρο» υπάρχει πια μόνο στη μνήμη και στη βιβλιογραφία.

https://www.lawspot.gr/nomika-nea/oi-nees-allages-se-pk-kai-kpd-sygkritikoi-pinakes-palaion-kai-neon-rythmiseon