Βιομηχανικό Σχέδιο: Η ιδιαιτερότητα της εμπορεύσιμης δημιουργίας

Τα τελευταία χρόνια οι υποθέσεις που καταλήγουν στην Ελληνική Δικαιοσύνη και αφορούν σε βιομηχανικά σχέδια έχουν αυξηθεί. Ιδιαίτερα, όσον αφορά σε ρούχα και αξεσουάρ, ο βαθμός δυσκολίας είναι υψηλός, η δε μελέτη και ανάλυσή τους χρήζει ιδιαίτερων γνώσεων και προσοχής.

Όπως ο νόμος ορίζει, βιομηχανικό σχέδιο είναι η εξωτερικά ορατή εικόνα του συνόλου ή μέρους ενός βιομηχανικού ή βιοτεχνικού προϊόντος, η οποία προκύπτει από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έχει. Η γραμμή, το περίγραμμα, το σχήμα, η μορφή και το χρώμα αποτελούν μεταξύ άλλων, στοιχεία της εξωτερικής εμφάνισης ενός προϊόντος. Ένα σχέδιο ή υπόδειγμα για να προστατεύεται, πρέπει να συντρέχουν οι εξής προϋποθέσεις: να είναι νέο, να έχει ατομικό χαρακτήρα, να εξυπηρετεί τους σκοπούς για τους οποίους σχεδιάστηκε/κατασκευάστηκε και να μπορεί να καταστεί αντικείμενο εμπορικής εκμετάλλευσης. Όσον αφορά στα δύο πρώτα:

-Ένα σχέδιο ή υπόδειγμα θεωρείται νέο, όταν δεν έχει διατεθεί στο κοινό πανομοιότυπο σχέδιο ή υπόδειγμα μέχρι την ημερομηνία κατάθεσης (ή την ημερομηνία προτεραιότητας) της αίτησης για τον σχετικό τίτλο προστασίας. Πανομοιότυπα θεωρούνται τα σχέδια ή τα υποδείγματα των οποίων τα χαρακτηριστικά διαφέρουν μόνο ως προς τις επουσιώδεις λεπτομέρειες. Ως διάθεση στο κοινό θεωρείται η δημοσίευση του σχεδίου ή υποδείγματος λόγω καταχώρισης, η έκθεση, η κυκλοφορία στο εμπόριο και η γνωστοποίησή του με οποιοδήποτε άλλο τρόπο από τον ίδιο το δημιουργό ή το διάδοχό του πριν την ημερομηνία κατάθεσης της αίτησης ή την ημερομηνία προτεραιότητας.

-Ένα σχέδιο ή υπόδειγμα έχει ατομικό χαρακτήρα όταν προκαλεί στον ενημερωμένο χρήστη την εντύπωση ότι διαφέρει από προϋπάρχοντα σχέδια ή υποδείγματα.

Το καταχωρημένο σχέδιο ή υπόδειγμα παρέχει στο δικαιούχο το αποκλειστικό δικαίωμα χρήσης του στην Ελλάδα για όσο διάστημα βρίσκεται σε ισχύ. Ενέργειες όπως, μεταξύ άλλων, η κατασκευή, η προσφορά, η διάθεση στην αγορά, η εισαγωγή, η εξαγωγή, η χρήση του προϊόντος, στο οποίο έχει ενσωματωθεί ή εφαρμοστεί το σχέδιο ή υπόδειγμα ή η αποθήκευση του προϊόντος, συνιστούν χρήση. Ο δικαιούχος μπορεί να απαγορεύει σε κάθε τρίτο τη χρήση του σχεδίου ή του υποδείγματος χωρίς τη συγκατάθεσή του.

Στις κατηγορίες προϊόντων για τις οποίες μπορεί να ζητηθεί προστασία συγκαταλέγονται, όπως αναφέραμε ανωτέρω, , τα είδη ένδυσης και υπόδησης, τα κοσμήματα τα είδη υφαντουργίας, επίπλωσης, διακόσμησης, συσκευασίες, παιγνίδια αλλά και πολλές άλλες κατηγορίες, συμπεριλαμβανομένων ακόμα και των χαρακτήρων και τυπογραφικών συμβόλων. Το παρόν άρθρο αφορά κυρίως σε προϊόντα ένδυσης, υπόδυσης, κοσμήματα και αξεσουάρ. Οι επιταγές του νόμου μπορεί να φαίνονται σαφείς, στην πραγματικότητα, όμως, η ορθή κρίση ενέχει μεγάλο βαθμό δυσκολίας και απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις.

Σε υπόθεση που κατέληξε στις δικαστηριακές αίθουσες και αφορούσε σε σχέδιο πλέξης και ραφής ζακέτας, το δικαστήριο έκρινε ότι, καίτοι είχε καταχωρηθεί το σχέδιο στον ΟΒΙ, η καταχώρηση ήταν άκυρη γιατί το εν λόγω σχέδιο δεν ήταν νέο και δεν είχε ατομικό χαρακτήρα, αφού μέχρι το χρόνο που οι ενάγουσες το κατέστησαν προσιτό στο κοινό, είχε διατεθεί στο κοινό πανομοιότυπο σχέδιο άλλης δημιουργού και η όλη εντύπωση που προκαλούσε στον ενημερωμένο χρήστη δεν διέφερε από εκείνη που προκαλείτο στον ίδιο χρήστη από το τελευταίο σχέδιο, που είχε καταστεί προσιτό στο κοινό με έκθεση και κυκλοφορία στο εμπόριο πριν από την ημερομηνία που οι ενάγουσες κατέστησαν το σχέδιο τους προσιτό στο κοινό (2349/2014 ΠΠρωΑθ, Νόμος).

Eιδικότερα, εκρίθη ότι:

α)ουσιαστική προϋπόθεση για την προστασία των βιομηχανικών σχεδίων και υποδειγμάτων είναι κατ` αρχήν η ορατή και μάλιστα «με γυμνό μάτι» μορφή τους, θα πρέπει δηλαδή οι συγκεκριμένες μορφικές διαπλάσεις των αντίστοιχων βιομηχανικών ή βιοτεχνικών προϊόντων να είναι αντιληπτές με την αίσθηση της όρασης, προκειμένου ν` αποτελέσουν αντικείμενο προστασίας σύμφωνα με τις διατάξεις του Προεδρικού Διατάγματος 257/97,

β)τα σχέδια και τα υποδείγματα πρέπει να είναι εφαρμόσιμα «βιομηχανικά ή βιοτεχνικά προϊόντα», τα οποία, σύμφωνα και με την κοινή χρήση των λέξεων αυτών, αποτελούν μόνο κινητά πράγματα,

γ) τα σχέδια και υποδείγματα προστατεύονται αρκεί να είναι επιδεκτικά βιομηχανικής εφαρμογής και δεν απαιτείται να χρησιμοποιούνται στην πραγματικότητα,

δ) τα βιομηχανικά σχέδια και τα υποδείγματα εξοπλίζονται με απόλυτο δικαίωμα και ως εκ τούτου είναι προστατεύσιμα, εφόσον είναι «νέα» και έχουν «ατομικό χαρακτήρα».

«Νέα» είναι, αν μέχρι το χρόνο κατάθεσης της αίτησης (ή, αν διεκδικείται προτεραιότητα, μέχρι την ημερομηνία προτεραιότητας) δεν έχουν διατεθεί στο κοινό πανομοιότυπα σχέδια ή υποδείγματα. Πανομοιότυπα θεωρούνται τα σχέδια ή υποδείγματα, των οποίων τα χαρακτηριστικά διαφέρουν μόνον ως προς επουσιώδεις λεπτομέρειες. Εξάλλου, το σχέδιο ή το υπόδειγμα έχει ατομικό χαρακτήρα αν η όλη εντύπωση που προκαλεί στον ενημερωμένο χρήστη (συνήθως καταναλωτή) διαφέρει από εκείνη που προκαλείται στον ίδιο χρήστη από οποιοδήποτε άλλο σχέδιο ή υπόδειγμα, το οποίο έχει καταστεί προσιτό στο κοινό πριν από την ημερομηνία κατάθεσης της αίτησης για την καταχώριση. Επομένως, το «νέο», όπως υπογραμμίζει η απόφαση, «είναι επιεικής και εύκολη στην εφαρμογή της ουσιαστική προϋπόθεση προστασίας, αφού, αφενός, αποκλείει μόνο τα σχέδια ή υποδείγματα που είναι αντιγραφές προηγουμένων σχεδίων ή υποδειγμάτων και, αφετέρου, διαπιστώνεται χωρίς κρίση με αξιολογικά στοιχεία».

Σαφώς, συνεπώς, το πρώτο κριτήριο είναι το «γυμνό μάτι», εάν δηλ. δύο σχέδια ή προϊόντα, ομοιάζουν. Εκ «πρώτης όψεως» μπορεί στο μάτι του μη ειδικού να φαίνονται ίδια. Για να είναι πανομοιότυπα θα πρέπει να διαφέρουν μόνο ως προς τις επουσιώδεις λεπτομέρειες. Εδώ, ευλόγως, τίθεται το ερώτημα του τί θεωρείται επουσιώδης λεπτομέρεια. Κατά την κρίση ενός μη ειδικού μπορεί να θεωρείται πχ. ένα κούμπωμα ή μία ραφή, κατά την κρίση του ειδικού όμως, καθίσταται σαφές ότι για παράδειγμα είναι η ραφή που καθορίζει την ποιότητα ενός ρούχου ή το κούμπωμα που κάνει τη σημαντική διαφορά σε θέματα ασφάλειας. Και ακολουθεί το ζήτημα του ενημερωμένου χρήστη. Ως ενημερωμένος χρήστης θεωρείται ο τελικός καταναλωτής, δηλαδή ο τελικός αποδέκτης του προϊόντος, ο οποίος έχει επαρκή ενημέρωση για την υφιστάμενη μορφολογία των προϊόντων, στα οποία εφαρμόζεται το εξεταζόμενο βιομηχανικό σχέδιο. Σε αντίθεση με την ουσιαστική προϋπόθεση του νέου, όπου ο έλεγχος της συνδρομής της πραγματοποιείται με βάση τις γνώσεις ειδικών επαγγελματιών, η ουσιαστική προϋπόθεση του ατομικού χαρακτήρα εξετάζεται με βάση τη συνολική εντύπωση που αποκομίζει ο ενημερωμένος χρήστης (ΕφΑΘ 2542/2009, ΔΕΕ 2009.928). Και στο σημείο αυτό το κοινό, στο οποίο απευθύνεται ένα προϊόν, δηλαδή, οι ενημερωμένοι χρήστες/πιθανοί αγοραστές ενός προϊόντος, διαφοροποιείται σημαντικά. Για παράδειγμα, σε ρούχα ή αξεσουάρ κόστους δέκα και είκοσι ευρώ σαφώς κανείς δεν αναλύει κατασκευαστικά στοιχεία, οπότε λογικό το βασικό κριτήριο να είναι η εξωτερική εμφάνιση, το «μάτι». Όταν όμως η κλίμακα τιμών ανεβαίνει, και γίνεται λόγος για ρούχα ή αξεσουάρ της τάξεως των πχ. τριακοσίων ή και πολύ περισσοτέρων ευρώ, ο αγοραστής που θα διαθέσει το ποσό αυτό μπορεί να κρίνει και να ελέγξει στοιχεία, τα οποία αφορούν τόσο στην κατασκευή όσο και στην ποιότητα (λχ. υλικό ενίσχυσης που μπορεί να αλλάζει τη λειτουργικότητα του ρούχου ή του αξεσουάρ). Και είναι πολύ πιο υποψιασμένος για τις «ασήμαντες» με το γυμνό μάτι διαφορές, που, όμως, μπορεί να είναι σημαντικές για τον αγοραστή της κατηγορίας αυτής.

Όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, η ουσιαστική προϋπόθεση του ατομικού χαρακτήρα σε υποθέσεις αυξημένου βαθμού δυσκολίας, δέον όπως κριθεί με βάση τις γνωματεύσεις των ειδικών. Στο χώρο της ένδυσης και της υπόδυσης δεν είναι πολλοί, αλλά με την εμπειρία τους μπορούν να συνδράμουν αποτελεσματικά στην επίλυση υποθέσεων, όταν το «γυμνό μάτι» δεν επαρκεί για τη δημουργία μίας εμπεριστατωμένης κρίσης, όπου οι λεπτομέρειες κάνουν τη διαφορά, οι οποίες, τελικώς, μόνο επουσιώδεις δεν είναι.