Hyperlinking v. Παρουσίαση έργου στο κοινό: Λεπτές ισορροπίες Πνευματικής Ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο

Η εξουσία παρουσίασης/διάθεσης έργου στο κοινό 

Καταρχήν, περί τη νομική έννοια της εξουσίας παρουσίασης/ διάθεσης έργου στο κοινό:

Η εξουσία παρουσίασης στο κοινό δίνει στο δημιουργό την εξουσία να επιτρέπει ή να απαγορεύει την παρουσίαση στο κοινό των έργων του, ενσυρμάτως ή ασυρμάτως ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο, καθώς και να καθιστά προσιτά τα έργα στο κοινό κατά τρόπο ώστε οποιοσδήποτε να έχει πρόσβαση σε αυτά, όπου και όταν επιλέγει ο ίδιος (άρ.3§1η του ν.2121/1993 & άρ.3§1 της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ)1. Η εξουσία παρουσίασης στο κοινό στο μέτρο που περιλαμβάνει και την εξουσία διάθεσης έχει μεγάλη πρακτική σημασία στο πλαίσιο διάδοσης των έργων στο διαδίκτυο (βλ. άρ. 8 Συνθήκης WIPO της 20/12/1996 για την πνευματική ιδιοκτησία που κυρώθηκε με ν.3184/2003).

Η ψηφιακή διάθεση προϋποθέτει ότι το κοινό μπορεί να έχει πρόσβαση στο περιεχόμενο από τον τόπο και κατά το χρόνο της ατομικής επιλογής του, ενώ όταν πρόκειται για ραδιοτηλεοπτική μετάδοση το περιεχόμενο μεταδίδεται από ένα ραδιοτηλεοπτικό οργανισμό προς ένα παθητικό κοινό που απλά λαμβάνει το εκπεμπόμενο σήμα από το δέκτη του.

Αυτό, βέβαια, αλλάζει με τη σταδιακή μετατροπή των ραδιοτηλεοπτικών μεταδόσεων σε ψηφιακές ραδιοτηλεοπτικές μεταδόσεις, αφού στην ψηφιακή ραδιοτηλεοπτική μετάδοση περιεχομένου το παθητικό κοινό της αναλογικής μετάδοσης μετουσιώνεται σε ενεργητικό κοινό που θα μπορεί να έχει πρόσβαση στο περιεχόμενο από τον τόπο και κατά το χρόνο της ατομικής επιλογής του.

Ειδικότερα, περί τη νομική έννοια του κοινού:

Τι ορίζεται ως «κοινό»;  

Ο προσδιορισμός της έννοιας του «κοινού» αφήνεται στην εθνική νομοθεσία και στα εθνικά δικαστήρια, αφού σε διεθνές και κοινοτικό επίπεδο δεν υπάρχει σχετικός ορισμός που να γίνεται γενικά αποδεκτός.

Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, δημόσια, δηλαδή ενώπιον «κοινού», είναι η παρουσίαση «που κάνει το έργο προσιτό σε κύκλο ευρύτερο από το στενό κύκλο της οικογένειας και το άμεσο κοινωνικό περιβάλλον, ανεξαρτήτως από το αν τα πρόσωπα αυτά του ευρύτερου κύκλου βρίσκονται στον ίδιο ή σε διαφορετικούς χώρους» (άρ.3§2 ν.2121/1993).

Η παρουσίαση του έργου στο κοινό πρέπει να εκληφθεί ως μια ευρεία έννοια που περιλαμβάνει κάθε πράξη με την οποία το έργο γίνεται προσιτό στο κοινό, δηλαδή σ’ ένα αριθμό ατόμων που δεν χαρακτηρίζονται μεταξύ τους από ιδιαίτερες οικογενειακές, συγγενικές ή προσωπικές σχέσεις. Στην έννοια της παρουσίασης στο κοινό περιλαμβάνεται πλέον ρητά και η κατ’ αίτηση μετάδοση (transmission on demand) περιεχομένου.

Ως παρουσίαση στο κοινό «με οποιονδήποτε άλλο τρόπο» νοείται και η δημόσια έκθεση έργων των εικαστικών τεχνών, π.χ. η έκθεση έργων σε χώρους δημόσια προσβάσιμους.

Ας πούμε τώρα, σύντομα και ολίγα ήδη νομολογημένα, και δη από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που συνδέουν τη νομική έννοια της εξουσίας παρουσίασης/διάθεσης έργου στο κοινό με την τεχνολογική δυνατότητα των υπερσυνδέσεων στο διαδίκτυο, δηλαδή το hyperlinking:   

Υπερσύνδεσμοι - Hyperlinks

Για το θέμα των υπερσυνδέσμων (hyperlinks ή links), δηλαδή των παραπομπών σε άλλες ιστοσελίδες ή ηλεκτρονικούς τόπους, εφόσον έχουν περιεχόμενο προστατευόμενο με την πνευματική ιδιοκτησία ή τα συγγενικά δικαιώματα ή το ειδικής φύσης δικαίωμα του κατασκευαστή βάσης δεδομένων, ισχύουν τα εξής:

(α) Όταν πρόκειται για απλή παραπομπή από μία ιστοσελίδα σε κάποια άλλη αρχική ιστοσελίδα (index page) δεν τίθεται θέμα προσβολής του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας ή συγγενικών δικαιωμάτων ή του sui generis δικαιώματος του κατασκευαστή βάσης δεδομένων, αφού αυτό το linking συνιστά για τον νομοθέτη και το δικαστή ένα σύγχρονο τρόπο παράθεσης αποσπασμάτων.

(β) Όταν, όμως, γίνεται παραπομπή όχι στην αρχική ιστοσελίδα του διαδικτυακού τόπου όπου βρίσκεται ένα έργο, αλλά σε κάποια ειδικότερη εσωτερική ιστοσελίδα στην οποία περιγράφεται ο ενιαίος εντοπιστής πόρου (URL) του έργου ή απευθείας σε στοιχεία άλλου ηλεκτρονικού τόπου από όπου μπορεί κανείς να δει απευθείας το έργο, υπερπηδώντας την αρχική ιστοσελίδα του διαδικτυακού τόπου όπου βρίσκεται αυτό (deep linking), τότε θα πρέπει να ζητηθεί η άδεια των δικαιούχων του έργου.  

Πέρα από την προσβολή στο περιουσιακό δικαίωμα με παραβίαση της εξουσίας παρουσίασης στο κοινό (άρ.3§1η του ν.2121/1993), ενδέχεται να υπάρχει και προσβολή του ηθικού δικαιώματος της πνευματικής ιδιοκτησίας και ειδικότερα της εξουσίας περιφρούρησης της ακεραιότητας του έργου, όσον αφορά στις συνθήκες παρουσίασης του έργου στο κοινό (άρ.4§1γ του ν.2121/1993). 

Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) για hyperlinks

Στη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) για το θέμα των υπερσυνδέσμων μπορεί να βρει κανείς αποφάσεις σχετικές με το θέμα περί ου ο λόγος. Το ΔΕΕ στην απόφασή του στην υπόθεση C‑466/12, EU:C:2014:76 Nils Svensson κλπ κατά Retriever Sveringe AB έκρινε ότι η τοποθέτηση σε διαδικτυακό τόπο ενός υπερσυνδέσμου προς έργα ελευθέρως διαθέσιμα σε άλλον διαδικτυακό τόπο δεν συνιστά «παρουσίαση στο κοινό» κατά τη διάταξη του άρ.3§1 της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ με το σκεπτικό ότι για να εμπίπτει στην έννοια της παρουσίασης στο κοινό μια παρουσίαση έργου με τη δημιουργία υπερσυνδέσμου, η οποία αφορά στα ίδια έργα με την αρχική παρουσίασή τους στο διαδίκτυο, πρέπει να απευθύνεται σε νέο κοινό, δηλαδή σε ένα κοινό που δεν λήφθηκε υπόψη από τους δικαιούχους, όταν αυτοί επέτρεψαν την αρχική παρουσίαση του έργου στο κοινό μέσω του διαδικτύου. Έκρινε, δηλαδή το ΔΕΕ στην υπόθεση Svensson ότι η διάθεση των έργων με δημιουργία υπερσυνδέσμων στα οποία αφορούσε η υπόθεση αυτή δεν συνιστά παραβίαση της εξουσίας παρουσίασης έργου στο κοινό, γιατί δεν μπορεί να ερμηνευθεί η κρινόμενη περίπτωση ως παρουσίαση των έργων σε ένα νέο κοινό. Και τούτο διότι στην αρχική ανάρτηση των έργων στο διαδίκτυο είχαν ελεύθερη πρόσβαση όλοι οι χρήστες του διαδικτύου. Και στην κρινόμενη, όμως, περίπτωση δημιουργίας υπερσυνδέσμων στα έργα, που έγινε χωρίς την προηγούμενη άδεια των δημιουργών ή δικαιούχων των έργων, δεν υφίσταται νέο κοινό γιατί οι χρήστες, πραγματικοί ή δυνητικοί, των εν λόγω υπερσυνδέσμων—και κατ’ επέκταση των έργων—είναι όλοι οι χρήστες του διαδικτύου και, συνεπώς, περιλαμβάνονται στο κοινό που είχαν υπόψη τους οι δικαιούχοι όταν επέτρεψαν την αρχική παρουσίαση.

Το ίδιο σκεπτικό του ΔΕΕ υπάρχει και στην υπόθεση  BestWater International (C‑348/13, EU:C:2014:2315), όσον αφορά τέτοιους συνδέσμους που χρησιμοποιούν την τεχνική διαδικασία η οποία αποκαλείται «framing».

Όμως, στην υπόθεση C-160/15 GS Media BV κατά Sanoma Media Netherlands BV το ΔΕΕ δέχθηκε ότι για την κατά περίπτωση εκτίμηση της παραβίασης της εξουσίας παρουσίασης έργου στο κοινό κατά την έννοια του άρ.3§1 της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα εξής:

Όταν η τοποθέτηση σε διαδικτυακό τόπο ενός υπερσυνδέσμου προς έργο ελευθέρως διαθέσιμο σε άλλον διαδικτυακό τόπο πραγματοποιείται από πρόσωπο το οποίο, πράττοντας τούτο, δεν επιδιώκει κερδοσκοπικό σκοπό, πρέπει να θεωρείται ότι το πρόσωπο αυτό—αυτό, δηλαδή, που δημιουργεί τον υπερσύνδεσμο, δεν γνωρίζει, και δεν μπορεί ευλόγως να γνωρίζει, ότι το οικείο έργο είχε δημοσιευθεί στο διαδίκτυο χωρίς την άδεια του δημιουργού ή δικαιούχου πνευματικής ιδιοκτησίας. Αυτός, λοιπόν, που δεν έχει κερδοσκοπικό σκοπό και δημιουργεί τον υπερσύνδεσμο στον οποίο περιγράφεται ο ενιαίος εντοπιστής πόρου (URL) του έργου μπορεί μεν να θέτει το εν λόγω έργο στη διάθεση του κοινού προσφέροντας στους χρήστες του διαδικτύου άμεση πρόσβαση σε αυτό, ταυτοχρόνως όμως δεν ενεργεί κατά κανόνα με απόλυτη επίγνωση των συνεπειών της συμπεριφοράς του προκειμένου να παράσχει σε τρίτους πρόσβαση σε έργο παρανόμως δημοσιευθέν στο διαδίκτυο.

Επιπλέον, στην περίπτωση που το επίμαχο έργο ήταν ήδη διαθέσιμο χωρίς περιορισμούς στον αρχικό διαδικτυακό τόπο της δημοσίευσής του επιγραμμικά προς τον οποίο ο υπερσύνδεσμος που δημιουργήθηκε εκ των υστέρων καθιστά δυνατή την πρόσβαση, τότε η πρόσβαση σε αυτό το έργο ήταν καταρχήν ήδη εφικτή από το σύνολο των χρηστών του διαδικτύου ακόμη και χωρίς την επιγενόμενη πράξη του μεταγενέστερου υπερσυνδέσμου. Συνεπώς, δεν υπάρχει νέο κοινό, και ως εκ τούτου δεν συντρέχει περίπτωση παραβίασης της εξουσίας παρουσίασης έργου στο κοινό εκπορευόμενης από το περιουσιακό δικαίωμα της πνευματικής ιδιοκτησίας.

Αντιθέτως, όταν αποδεικνύεται ότι το πρόσωπο που προέβη στην επιγενόμενη πράξη του μεταγενέστερου υπερσυνδέσμου στο έργο γνώριζε ή όφειλε να γνωρίζει ότι ο υπερσύνδεσμος που τοποθέτησε παρέχει πρόσβαση σε έργο παρανόμως δημοσιευθέν στο διαδίκτυο, για παράδειγμα λόγω του ότι ενημερώθηκε σχετικά από τους κατόχους του δικαιώματος του δημιουργού ή/και δικαιούχου πνευματικής ιδιοκτησίας, τότε πρέπει να γίνει δεκτό ότι η τοποθέτηση του συνδέσμου αυτού συνιστά παραβίαση της εξουσίας παρουσίασης του έργου στο κοινό. 

Το ίδιο ισχύει στην περίπτωση του μεταγενέστερου υπερσυνδέσμου στο έργο που παρέχει τη δυνατότητα στους χρήστες 

του διαδικτυακού τόπου στον οποίο βρίσκεται ο εν λόγω σύνδεσμος να παρακάμψουν περιοριστικά μέτρα που έχει λάβει ο διαδικτυακός τόπος στον οποίο αρχικά δημοσιεύθηκε και βρίσκεται το προστατευόμενο έργο προκειμένου να περιοριστεί, δι’ αυτών των περιοριστικών μέτρων, η πρόσβαση του κοινού στους συνδρομητές του εν λόγω αρχικού διαδικτυακού τόπου και μόνον. Δηλαδή, η τοποθέτηση μεταγενέστερα τέτοιου υπερσυνδέσμου που επιτρέπει στους χρήστες να παρακάμπτουν περιοριστικά μέτρα πρόσβασης στο έργο, συνιστά ηθελημένη παρέμβαση στον τρόπο παρουσίασης του έργου στο κοινό από αυτόν που δημιούργησε τον μεταγενέστερο υπερσύνδεσμο χωρίς την οποία παρέμβαση δεν θα συνέτρεχε η περίπτωση νέου κοινού, δηλαδή δεν θα μπορούσαν όλοι οι χρήστες να έχουν πρόσβαση στο έργο.

Επιπλέον, όταν η τοποθέτηση υπερσυνδέσμου γίνεται για κερδοσκοπικό σκοπό, ευλόγως αναμένεται από το πρόσωπο που την ενεργεί ότι θα προβεί στους αναγκαίους ελέγχους ώστε να βεβαιωθεί ότι το οικείο έργο στο οποίο παραπέμπει ο υπερσύνδεσμος δεν έχει δημοσιευτεί παρανόμως στο διαδικτυακό τόπο στον οποίο οδηγεί ο εν λόγω υπερσύνδεσμος. Στην περίπτωση, μάλιστα, της συνδρομής του κερδοσκοπικού σκοπού αυτού που δημιουργεί τον υπερσύνδεσμο deep linking θεωρείται κατά τεκμήριο ότι η δημιουργία του υπερσυνδέσμου πραγματοποιήθηκε με απόλυτη επίγνωση τόσο του γεγονότος ότι το έργο είναι προστατευόμενο όσο και του ενδεχομένου ο δημιουργός ή δικαιούχος πνευματικής ιδιοκτησίας ή συγγενικού δικαιώματος ή του ειδικής φύσης δικαιώματος του κατασκευαστή βάσης δεδομένων να μην έχει επιτρέψει τη δημοσίευση του έργου στο διαδίκτυο. Υπό τις περιστάσεις αυτές, και υπό τον όρο ότι το ανωτέρω μαχητό τεκμήριο δεν ανατρέπεται, η πράξη που συνίσταται στην τοποθέτηση υπερσυνδέσμου προς έργο παρανόμως δημοσιευθέν στο διαδίκτυο αποτελεί «παρουσίαση στο κοινό» κατά την έννοια του άρ.3§1 της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ, δηλαδή συνιστά παραβίαση της εξουσίας παρουσίασης έργου στο κοινό.

Έτσι, λοιπόν, στην πρόσφατη νομολογία του το ΔΕΕ στην υπόθεση C‑160/15 GS Media BV κατά Sanoma Media Netherlands BV κλπ δέχεται ότι Το άρθρο 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2001/29/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Μαΐου 2001, για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας, έχει την έννοια ότι, προκειμένου να καθοριστεί αν η τοποθέτηση σε ιστότοπο υπερσυνδέσμων προς προστατευόμενα έργα ελευθέρως διαθέσιμα σε άλλον ιστότοπο χωρίς την άδεια του κατόχου του δικαιώματος του δημιουργού συνιστά «παρουσίαση στο κοινό» κατά την έννοια της διάταξης αυτής, πρέπει να εξακριβωθεί αν οι σύνδεσμοι αυτοί παρασχέθηκαν για μη κερδοσκοπικό σκοπό από πρόσωπο που δεν γνώριζε ούτε μπορούσε ευλόγως να γνωρίζει τον παράνομο χαρακτήρα της δημοσίευσης των οικείων έργων στον εν λόγω άλλον ιστότοπο ή, αντιθέτως, αν παρασχέθηκαν για κερδοσκοπικό σκοπό, περίπτωση κατά την οποία η γνώση του παράνομου χαρακτήρα θα πρέπει να τεκμαίρεται.

Δηλαδή, το ΔΕΕ στην υπόθεση C-160/15 λέει ότι η τοποθέτηση σε διαδικτυακό τόπο υπερσυνδέσμου προς έργα προστατευόμενα με πνευματική ιδιοκτησία και ελευθέρως διαθέσιμα σε άλλον διαδικτυακό τόπο χωρίς την άδεια του δημιουργού δεν συνιστά «παρουσίαση στο κοινό» όταν το πρόσωπο που τοποθετεί τον εν λόγω σύνδεσμο ενεργεί για μη κερδοσκοπικό σκοπό και, επιπλέον, δεν γνώριζε ούτε μπορούσε ευλόγως να γνωρίζει τον παράνομο χαρακτήρα της δημοσίευσης των οικείων έργων στον εν λόγω άλλο διαδικτυακό τόπο. Σε περίπτωση, όμως, που οι σύνδεσμοι αυτοί τοποθετήθηκαν για κερδοσκοπικό σκοπό, η γνώση του παράνομου χαρακτήρα θα πρέπει να τεκμαίρεται και συνεπώς η διαπίστωση της παραβίασης της εξουσίας παρουσίασης έργου στο κοινό είναι αναπόφευκτη.

Με άλλα λόγια, η ύπαρξη κερδοσκοπικού σκοπού αυτού που δημιουργεί τον υπερσύνδεσμο είναι καθοριστικής σημασίας για την κρίση περί παραβίασης εξουσίας του δημιουργού ή/και δικαιούχου από το περιουσιακό δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας.  

Υπερσύνδεσμοι σε περιεχόμενα βάσης δεδομένων

Πέραν αυτού, η παράκαμψη της κεντρικής ιστοσελίδας ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων τρίτου που προστατεύεται με το ειδικής φύσης δικαίωμα του κατασκευαστή της, μπορεί, επίσης, να αποτελέσει επανειλημμένη και συστηματική2 εξαγωγή ή/και επαναχρησιμοποίηση επουσιωδών μερών του περιεχομένου της βάσης δεδομένων του τρίτου, εφόσον συνεπάγεται τη διενέργεια πράξεων που έρχονται σε σύγκρουση με την κανονική εκμετάλλευση της βάσης δεδομένων του τρίτου ή θίγουν αδικαιολόγητα τα νόμιμα συμφέροντα του κατασκευαστή της βάσης (άρθρο 45Α§4 ν.2121/1993 και άρθρο 7§5 Οδηγίας 96/9/ΕΟΚ). 

Το παρόν άρθρο παρουσιάστηκε αρχικά στα πλαίσια του Athens WordPress 10th  Meetup στις 31 Μαΐου 2017 με τίτλο «Η παρουσίαση έργου στο κοινό ως εξουσία του δικαιούχου πνευματικής ιδιοκτησίας και η δημιουργία υπερσυνδέσμου (hyperlinking)»

Δείτε αναλυτικά την παρουσίαση powerpoint στο slideshare.net

Το κείμενο της παρουσίασης είναι διαθέσιμο και στο academia.edu

Πηγή φωτογραφίας: pexels.com

• 1. Βλ. C-203/02 The British Horseracing Board Ltd & Others v William Hill Organization Ltd (2004) ECR I-10415 mn.69, 73, 87, 90, 91-92∙ C-545/07 Apis Hristovich EOOD v Lakorda AD (2009) mn.73-74.
• 2. Βλ. ΜΠρΑθ 32992/1997 ΕΕμπΔ 1999, 409· ΜΠρΑθ 633/2008 ΝοΒ 2008, 896· ΜΠρΑθ 3431/2002 ΧρΙΔ 2003, 652· ΜΠρΑθ 1639/2001 ΔΕΕ 2001, 858.