Ικανοποίηση λόγω ψυχικής οδύνης - Δικαιούχοι - Υιοθεσία (ΑΠ 51/2018)

Άρειος Πάγος (Τμήμα Δ)

Απόφαση 51 / 2018

Κατά το άρθρο 932 εδ. 3 ΑΚ, σε περίπτωση θανάτωσης προσώπου, η χρηματική ικανοποίηση μπορεί να επιδικασθεί στην οικογένεια του θύματος λόγω ψυχικής οδύνης.

Στη διάταξη αυτή δεν γίνεται προσδιορισμός της έννοιας του όρου "οικογένεια του θύματος", προφανώς γιατί ο νομοθέτης δεν θέλησε να διαγράψει δεσμευτικώς τα όρια ενός θεσμού, ο οποίος, ως εκ της φύσης του, υφίσταται αναγκαίως τις επιδράσεις από τις κοινωνικές διαφοροποιήσεις, κατά τη διαδρομή του χρόνου.

Κατά την αληθή, όμως, έννοια της εν λόγω διάταξης, που απορρέει από τον σκοπό της θέσπισής της, στην οικογένεια του θύματος ως αόριστης νομικής έννοιας περιλαμβάνονται οι εγγύτεροι και στενώς συνδεόμενοι συγγενείς του θανατωθέντος, που δοκιμάσθηκαν ψυχικά από την απώλειά του και για την ανακούφιση του ηθικού πόνου των οποίων στοχεύει η διάταξη αυτή, αδιαφόρως αν συζούσαν μαζί του ή διέμεναν χωριστά. Τίθενται επομένως δύο κριτήρια που θα πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά: α) ο δικαιούχος να είναι συγγενής του θύματος - τυπική προϋπόθεση και β) να δοκίμασε πόνο και θλίψη από την απώλειά του - ουσιαστική προϋπόθεση.

Το πρώτο κριτήριο πληρούται με τη σχέση συγγένειας, που συνδέει το θανόντα με τον δικαιούχο, ενώ το δεύτερο αποτελεί ζήτημα πραγματικό, που κρίνεται κυριαρχικά από το Δικαστήριο της ουσίας.

Στο πλαίσιο της παραδοχής αυτής γίνεται δεκτό ότι δικαιούνται χρηματικής ικανοποίησης λόγω ψυχικής οδύνης οι γονείς, τα γνήσια τέκνα, ο σύζυγος, το εξώγαμο τέκνο που έχει αναγνωρισθεί εκουσίως ή δικαστικά, οι θετοί γονείς και τα θετά τέκνα, τα αδέλφια του αμφιθαλή και ετεροθαλή, οι ανιόντες, ο πεθερός, η πεθερά, η νύφη και ο γαμβρός από υιό, οι απώτεροι, ήτοι τα εγγόνια και δισέγγονα αυτού, η μητριά και ο πατριός, η εν διαστάσει σύζυγος του θανόντος, ενώ δεν δικαιούνται ψυχικής οδύνης: η νύφη και ο γαμβρός από αδερφό (κουνιάδα-κουνιάδος), τα ανίψια, οι θείοι, οι πρώτοι εξάδελφοι, οι ανιψιοί, καθώς και τα πρόσωπα που τελούν σε ελεύθερη ένωση (Ολ.ΑΠ 21/2000, ΑΠ 602/2015).

Εξάλλου σύμφωνα με το άρθρο 1561 ΑΚ με την υιοθεσία διακόπτεται κάθε δεσμός του ανήλικου με τη φυσική του οικογένεια, με εξαίρεση τις ρυθμίσεις περί κωλυμάτων γάμου των άρθρων 1356 και 1357 και ο ανήλικος εντάσσεται πλήρως στην οικογένεια του θετού γονέα του. Έναντι του θετού γονέα και των συγγενών του ο ανήλικος έχει όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τέκνου γεννημένου σε γάμο.

Με την υιοθεσία, λοιπόν, του ανηλίκου επέρχεται η πλήρης ένταξη αυτού στη θετή του οικογένεια, ήτοι η πλήρης εξομοίωση του θετού τέκνου με γνήσιο κατιόντα του θετού γονέα.

Η εν λόγω διάταξη ορίζει ρητά τις έννομες συνέπειες της υιοθεσίας ανηλίκου κατά τρόπο απόλυτο με εξαίρεση αφενός μεν τα κωλύματα γάμου (άρθρα 1356 και 1357 ΑΚ), αφετέρου δε την υιοθεσία του τέκνου εκ μέρους ενός των συζύγων (άρθρο 1562 ΑΚ). Επομένως ο νομοθέτης, όπως προκύπτει από την διατύπωση της διάταξης θέλησε και προέβλεψε μόνο δύο περιπτώσεις εξαιρέσεων από το πεδίο εφαρμογής του άρθρου 1561 ΑΚ και εξ αντιδιαστολής συνάγεται, ότι δεν θέλησε να ορίσει εξαιρέσεις από άλλες από τις προαναφερόμενες, όπως η προκείμενη της ένταξης της φυσικής -βιολογικής οικογένειας στην έννοια της οικογένειας, του υιοθετηθέντος τέκνου της. Ενόψει δε του ότι ο θετός γονέας και το θετό τέκνο έχουν αμοιβαία υποχρέωση διατροφής (άρθρο 1485 επ. ΑΚ), αποκτούν αμοιβαία κληρονομικά δικαιώματα σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το θετό τέκνο έχει την υποχρέωση να παρέχει τις υπηρεσίες του στον θετό γονέα (1508 ΑΚ επ.), η γονική μέριμνα των φυσικών γονέων αντικαθίσταται αυτοδικαίως από την γονική μέριμνα των θετών γονέων (1566 εδ. α’ ΑΚ), οι φυσικοί γονείς κανένα δικαίωμα επικοινωνίας δεν έχουν με το θετό τέκνο (1566 εδ. β’ ΑΚ), η γονική μέριμνα των θετών γονέων δεν επανέρχεται στους φυσικούς γονείς αν κατά τη διάρκεια της ανηλικότητας του θετού τέκνου πάψει για οποιοδήποτε λόγο (1568 ΑΚ) και το θετό τέκνο λαμβάνει το επώνυμο του θετού γονέα (1563 εδ. α’ ΑΚ), προκύπτουν, ανενδοιάστως, τα ακόλουθα: Με την υιοθεσία καταλύεται κάθε δεσμός του θετού τέκνου με την φυσική του οικογένεια και αυτό εντάσσεται πλήρως στην οικογένεια του θετού πατέρα, με εξαίρεση τις ρυθμίσεις περί κωλυμάτων γάμου των άρθρων 1356 και 1357 ΑΚ και της υιοθεσίας του τέκνου εκ μέρους ενός των συζύγων (άρθρο 1562 ΑΚ), διότι με την υιοθεσία επέρχεται η μετάβαση του θετού τέκνου από ένα σύνολο οικογενειακών και κληρονομικών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων σε ένα άλλο και η μετάβαση αυτή συντελείται κατά τρόπο πλήρη, απόλυτο και αποκλειστικό.

Επομένως με την πλήρη υιοθεσία οι έννομες συνέπειες της ΑΚ 1561 επέρχονται σε κάθε κλάδο του δικαίου και αποτελούν λογική συνέπεια της πλήρους ένταξης με αποτέλεσμα τα μέλη της φυσικής - βιολογικής οικογένειας του θύματος να μην εντάσσονται στην αόριστη νομική έννοια της "οικογένειας" του άρθρου 932 εδ. γ’ ΑΚ και να μην συμπεριλαμβάνονται στα δικαιούμενα κατ’ άρθρο 932 εδ. γ’ ΑΚ χρηματικής ικανοποίησης, λόγω ψυχικής οδύνης πρόσωπα, σε περίπτωση θανατώσεως του υιοθετουμένου (π.ρ.βλ. ΑΠ 451/2011).

Δείτε αναλυτικά την απόφαση 51/2018 του Αρείου Πάγου