comment ΔικΕΕ C-419/13: Allposters - Τροποποίηση υλικού φορέα και ανάλωση δικαιώματος διανομής [UPDATE: Βγήκε η απόφαση]

Το δικαίωμα διανομής έχει την τιμητική του τον τελευταίο καιρό στο ΔικΕΕ. Μετά την εκκρεμή υπόθεση Dimensione Direct Sales, ο Γενικός Είσαγγελέας Pedro Cruz Villalón εξέδωσε την πρότασή του και για την υπόθεση C-419/13 Art & Allposters, η οποία αφορά κυρίως την έννοια της ανάλωσης του δικαιώματος διανομής. Στην πρόταση εξετάζονται παρεμπιπτόντως και τα δικαιώματα αναπαραγωγής και διασκευής/μετατροπής αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Η Pictoright είναι ολλανδική εταιρία συλλογικής διαχειρίσεως δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, η οποία διαχειρίζεται, μεταξύ άλλων, και τα δικαιώματα των κληρονόμων διάσημων ζωγράφων. Με την ιδιότητά της αυτή άσκησε αγωγή κατά της Art & Allposters International B.V., η οποία εμπορεύεται αφίσες μέσω internet, υποστηρίζοντας ότι η τελευταία ενσωματώνει σε καμβά αφίσες με έργα ζωγράφων, που αυτή εκπροσωπεί, και τις διαθέτει προς πώληση, πράξη που απαιτεί την άδειά της, η οποία όμως δεν έχει ληφθεί. Ειδικότερα ότι παρά την παρασχεθείσα από αυτή άδεια για την αναπαραγωγή και διανομή των έργων υπό μορφή αφίσας, το δικαίωμα διανομής δεν έχει αναλωθεί, λόγω του ότι οι αφίσες δεν πωλούνται ως έχουν αλλά αφού υποστούν μετατροπή (ενσωμάτωση σε καμβά με χημική μέθοδο). Ενόψει αυτών το βασικό ερώτημα που τέθηκε στο ΔικΕΕ από το Ανώτατο Δικαστήριο της Ολλανδίας (Hoge Raad) συνοψίζεται στο κατά πόσο η άδεια για την πώληση των έργων σε αφίσα καλύπτει και την πώληση του καμβά που ενσωματώνει την αφίσα. Με άλλα λόγια αν η ανάλωση του δικαιώματος διανομής δεν καλύπτει την πώληση των καμβάδων.

Εντελώς επιγραμματικά ας αναφερθεί ότι η ανάλωση δικαιώματος διανομής, όπως αυτή προβλέπεται στο άρθρο 4. παρ. 2 της Οδηγίας 29/2001 και στο άρθρο 3 παρ.1 περ. δ' ν.2121/1993, έχει την έννοια ότι από τη στιγμή που ο δικαιούχος θέσει ο ίδιος ή επιτρέψει σε τρίτο την πώληση αντιγράφων των έργων του, αποξενώνεται από την εξουσία να απαγορεύσει την περαιτέρω πώληση αυτών. Μετά την πρώτη πώληση (ή με οποιοδήποτε τρόπο μεταβίβαση της κυριότητας) δηλαδή του υλικού φορέα που ενσωματώνει το έργο, η περαιτέρω μεταβίβαση είναι ελεύθερη. Έτσι δεν χρειάζεται πχ την άδεια των δικαιούχων των δικαιωμάτων επί μουσικών έργων αυτός που εμπορεύεται μεταχειρισμένους δίσκους βινυλίου.

Ο Γενικός Εισαγγελέας υποστηρίζει ότι στην επίδικη περίπτωση δεν υπάρχει ανάλωση του δικαιώματος διανομής. Η θέση αυτή εκκινεί από το ότι η μετατροπή του υλικού φορέα είναι τόσο σημαντική ώστε επί της ουσίας να οδηγεί σε δημιουργία νέου πράγματος. Αν λοιπόν η άδεια έχει δοθεί για την πώληση του έργου υπό συγκεκριμένη ενσώματη μορφή (αφίσες), ανάλωση του δικαιώματος διανομής επέρχεται μόνο ως προς κάθε τέτοιο πράγμα και μόνο (για κάθε μία αφίσα ξεχωριστά δλδ) και όχι για άλλα πράγματα/υλικούς φορείς που ενσωματώνουν το έργο. Η  άδεια -άρα και η ανάλωση του δικαιώματος- διανομής μπορεί να αφορά συγκεκριμένους υλικούς φορείς μόνο. Εφ' όσον υπάρχει δημιουργία νέου πράγματος που ενσωματώνει το έργο, για την πώληση αυτού δεν έχει δοθεί άδεια ούτε υπάρχει ανάλωση. Η διανομή των ενσωματωμένων σε καμβά αφισών με έργα ολλανδών ζωγράφων απαιτεί εκ νέου άδεια της Pictoright. 

[Πριν καταλήξει σε αυτό το πόρισμα ο Εισαγγελέας διατυπώνει την άποψη ότι σύμφωνα με τη σωστή νομική υπαγωγή των πραγματικών περιστατικών η ενσωμάτωση των αφισών στον καμβά συνιστά εκ νέου αναπαραγωγή των έργων, για την οποία απαιτείται η άδεια των δικαιούχων, άποψη που έχει φιλολογικό χαρακτήρα καθώς εκφεύγει των ερωτηθέντων.]

Σημειωτέον ότι η Pictoright έθεσε το θέμα επί τη βάσει της παραβίασης του δικαιώματος μετατροπής/διασκευής του έργου. Υποστήριξε δηλαδή ότι η παρανομία στην συμπεριφορά της allposters έγκειται στην χωρίς την άδειά της επέμβαση στη μορφή του έργου. Σύμφωνα με τον Γενικό Εισαγγελέα το δικαίωμα αυτό, το οποίο παρεμπιπτόντως δεν έχει αποτελέσει αντικείμενο εναρμόνισης στο ευρωπαϊκό δίκαιο, αφορά το ίδιο το έργο και όχι τον υλικό του φορέα (στο ελληνικό δίκαιο βλ. άρθρο 3 παρ. 1 περ. γ' ν.2121/93). Η Αllposters με την ενέργειά της δεν αλλοιώνει, μετατρέπει διασκευάζει κλπ το ίδιο το έργο παρά μόνο το υλικό του υπόστρωμα. Έτσι η προβληματική επικεντρώθηκε στο δικαίωμα διανομής και όχι στο δικαίωμα μετατροπής. 

Τα αυθόρμητα ερωτήματα που δημιουργούνται στο γράφοντα είναι:

1. Μπορεί να θεωρηθεί η πράξη της Allposters αναπαραγωγή;

Αμφίβολο. Ως αναπαραγωγή εννοείται κατά κύριο λόγο η δημιουργία αντιγράφων από μία μήτρα, όχι η επικόλληση ήδη δημιουργηθέντων αντιγράφων σε άλλη επιφάνεια. Δεν υπάρχει πολλαπλασιασμός.

2. Ακόμα και αν η πράξη της Allposters οδηγεί σε δημιουργία νέου πράγματος, δικαιολογείται η θέση ότι δεν υπάρχει ανάλωση δικαιώματος διανομής, από τη στιγμή που μέσω της μετατροπής αυτής ματαιώνεται η πώληση του πράγματος, το οποίο ενσωματώνεται στον καμβά και για το οποίο έχει υπάρξει ανάλωση;

Δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιο προστατευόμενο συμφέρον της Pictoright, το οποίο να δικαιολογεί αυτή τη θέση. Ο αριθμός των αντιτύπων των έργων που τίθενται σε κυκλοφορία δεν αυξάνεται έτσι ώστε να ξεπερνά αυτά για τη διανομή των οποίων έχει δοθεί άδεια. 

3. Θα μπορούσε η τροποποίηση του υλικού φορέα να συνιστά προσβολή του δικαιώματος στην ακεραιότητα του έργου;

'Όσο δεν υπάρχει επέμβαση στο ίδιο το έργο δύσκολα μπορεί να γίνει λόγος για παραβίαση του δικαιώματος στην ακεραιότητα/στην εξουσία τροποποίησης. Ίσως αν αυτή η τροποποίηση οδηγούσε σε υποβάθμισή του θα μπορούσε να υποστηριχθεί μία τέτοια άποψη, ενόψει του άρθρου 4 παρ. 1 περ. γ' ν.2121/93, το οποίο αναγνωρίζει ηθικό δικαίωμα στο δημιουργό να απαγορεύει προσβολές οφειλομένες στις συνθήκες παρουσίασης του έργου στο κοινό.

4. Αποτελεί η πρόταση του Γενικού Εισαγγελέα επιχείρημα υπέρ της άποψης ότι ανάλωση μπορεί να υπάρξει μόνο σε διανομή ενσώματων και όχι ψηφιακών αγαθών;

Το ερώτημα αν το δικαίωμα διανομής και η ανάλωση αυτού μπορεί να εφαρμοστεί όχι μόνο στον αναλογικό αλλά και στον ψηφιακό κόσμο (για e-books, mp3's κλπ) απασχολεί αρκετά την επιστημονική κοινότητα και δεν έχει απαντηθεί ακόμα με σαφήνεια. Σχετικά έχει εκδοθεί η απόφαση UsedSoft, η οποία δέχεται υπό προϋποθέσεις ανάλωση του δικαιώματος διανομής όσον αφορά software. Δεδομένου ότι η συγκεκριμένη υπόθεση δεν αφορά ψηφιακά αγαθά, δεν μπορεί να εξαχθεί τέτοιο συμπέρασμα. Το θέμα παραμένει εξ ίσου ανοικτό (και αμφιλεγόμενο). 

UPDATE: Το ΔικΕΕ εξέδωσε χτες (22.01.2015) την απόφαση για την υπόθεση Allposters. Το πόρισμα συνοψίζεται από το Δικαστήριο ως εξής: 

"Το άρθρο 4, παράγραφος 2, της οδηγίας 2001/29/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Μαΐου 2001, για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας έχει την έννοια ότι ο κανόνας περί αναλώσεως του δικαιώματος διανομής δεν εφαρμόζεται σε περίπτωση κατά την οποία η αναπαραγωγή προστατευόμενου έργου, μετά τη διάθεσή του στο εμπόριο στην Ένωση με τη συγκατάθεση του κατόχου του δικαιώματος του δημιουργού, υποβλήθηκε σε διαδικασία αντικαταστάσεως του υλικού του φορέα, όπως η μεταφορά σε καμβά της επί χάρτινης αφίσας αναπαραγωγής, και διατέθηκε εκ νέου στην αγορά με τη νέα του μορφή."

Το Δικαστήριο δικαιώνει την Pictoright κάνοντας δεκτό το επιχείρημα το οποίο προέβαλλε η γαλλική κυβέρνηση που συμμετείχε στη διαδικασία, ότι η "αντικατάσταση του φορέα, όπως έγινε στην υπόθεση της κύριας δίκης, συνεπάγεται τη δημιουργία νέου αντικειμένου που ενσωματώνει την εικόνα του προστατευμένου έργου, ενώ η αφίσα, αυτή καθαυτή, παύει να υφίσταται. Η μετατροπή αυτή του αντιγράφου του προστατευμένου έργου η οποία καθιστά το αποτέλεσμα εγγύτερο του πρωτοτύπου είναι ικανή να αποτελέσει στην πραγματικότητα νέα αναπαραγωγή του έργου αυτού, κατά το άρθρου 2, στοιχείο α΄, της οδηγίας 2001/29, το οποίο εμπίπτει στο αποκλειστικό δικαίωμα του δημιουργού και απαιτεί την άδειά του" [παρ. 43].  

Σύμφωνα λοιπόν με το Δικαστήριο η τροποποίηση του υλικού φορέα έργου για τον οποίο είχε αναλωθεί το δικαίωμα διανομής συνιστά νέα αναπαραγωγή του έργου για την οποία απαιτείται νέα άδεια.

Ο γράφων εξακολουθεί να έχει τις επιφυλάξεις του σε σχέση με την άποψη αυτή. Όπως αναφέρεται πιο πάνω στην ανάλυση επί της πρότασης του Γενικού Εισαγγελέα εγγενές στοιχείο της αναπαραγωγής είναι ο πολλαπλασιασμός του έργου. Στην επίδικη περίπτωση δεν υπάρχει πολλαπλασιασμός αλλά τροποποίηση του υλικού υποστρώματος ήδη αδειοδοτημένου αντιγράφου. Ακόμα και αν από καθαρά τεχνικής άποψης υφίσταται αναπαραγωγή συμπίπτει η πράξη αυτή με τη νομική έννοια της αναπαραγωγής; Εφ' όσον ματαιούται η εμπορική εκμετάλλευση των αφισών με την τροποποίησή τους σε καμβά, ποιό είναι το προστατευόμενο συμφέρον των δημιουργών; Ίσως αυτό μπορεί να εντοπισθεί στο γεγονός ότι μετά την ενσωμάτωση σε καμβά το αντίγραφο πωλείται σε μεγαλύτερη τιμή, χωρίς αυτή η διαφορά στην αξία να έχει υπολογιστεί κατά την παροχή της άδειας [σκ. 48].

[Αναδημοσίευση από lawgrip.net με ημερομηνία δημοσίευσης 22.12.2014