Ο θεσμός της δικαστικής άφεσης της ποινής

Οι νομοθετικές ρυθμίσεις που εισήγαγε ο νέος Ποινικός Κώδικας στο άρθρο 104 Β προβλέπουν καινοτόμες εφαρμογές στην απονομή της δικαιοσύνης. Μέχρι σήμερα, δεν υπήρχε γενική διάταξη στον Ποινικό Κώδικα που να παρέχει άμεση δυνατότητα στο Δικαστή για δικαστική άφεση της ποινής.

Με το νέο άρθρο 104 Β ΠΚ στη πρώτη του παράγραφο, δίδονται λόγοι δυνητικής άφεσης της ποινής από το Δικαστήριο, ενώ στη δεύτερη παράγραφο του, προστίθεται για πρώτη φορά ένας υποχρεωτικός λόγος δικαστικής άφεσης της ποινής που συναρτάται µε την εισαγωγή στο ποινικό µας σύστηµα του θεσµού της αποκαταστατικής δικαιοσύνης.

Στο παρελθόν, τέτοια δυνατότητα, επαφίετο στη διακριτική ευχέρεια του Δικαστή κατά το στάδιο της επιμέτρησης της ποινής και στα πλαίσια της ελεύθερης και δίκαιης κρίσης του, όπως αυτό της εκτίμησης των ιδιαίτερων περιστατικών που αφορούν την εκάστοτε υπόθεση, σε συνδυασμό με την ίδια τη προσωπικότητα του υπαιτίου, αλλά και τις συνθήκες που προέκυψαν μετά τη τέλεση του αδικήματος. Δικαιολογητική βάση του άρθρου 104Β ΠΚ είναι η στάθμιση της ισοδυναμίας ποινής και αποτελέσματος που θα έχει τυχόν επιβολή αυτής στο κατηγορούμενο, αλλά και η ύστερη συμπεριφορά του υπαίτιου, με βάση την οποία μπορεί να φανερώνεται μεταμέλεια, όπως και οι συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί κατά το στάδιο της εκδίκασης, κριτήρια τα οποία κατ’ εκτίμηση της κρίσεως του Δικαστηρίου και με βάσει τη συγκεκριμένη υπόθεση συνηγορούν στη μη επιβολή ποινής.

Οι λόγοι αυτοί της δυνητικής άφεσης της ποινής από το Δικαστήριο είναι οι εξής : α) αν ο κατηγορούμενος έχει πληγεί τόσο σοβαρά από το αποτέλεσμα της πράξης του, ώστε η επιβολή της ποινής να εμφανίζεται πλέον δυσανάλογα επαχθής, β) έχει αποκαταστήσει στο μέτρο του δυνατού την προσβολή που έχει προκαλέσει στον παθόντα, δείχνοντας ειλικρινή μετάνοια, ώστε η ποινή να μην κρίνεται πλέον αναγκαία, γ) η βλάβη ή ο κίνδυνος που προκλήθηκαν από την πράξη του ήταν ιδιαιτέρως μικρής βαρύτητας ή δ) έχει περάσει ασυνήθιστα μεγάλο χρονικό διάστημα από την τέλεση του εγκλήματος, ώστε η επιβολή της ποινής να μην εμφανίζεται πλέον αναγκαία, σε συνδυασμό και με τη μικρή βαρύτητα της πράξης.

Υποχρεωτικός λόγος άφεσης της ποινής από το δικαστήριο είναι η πιθανότητα να έχει ολοκληρωθεί επιτυχώς διαδικασία αποκαταστατικής δικαιοσύνης µεταξύ αυτού και του παθόντος. Στο κείµενο του άρθρου δεν διευκρινίζεται το περιεχόµενο του θεσµού (διαµεσολάβηση, συνδιαλλαγή κλπ.), έτσι ώστε να είναι εφικτή η εφαρµογή της διάταξης ανεξαρτήτως του περιεχοµένου µε τον οποίο θα εισαχθεί ο θεσµός στο ποινικό µας σύστηµα.

Ενώ κάποιοι υποστηρίζουν ότι αποτελεί ουσιαστικό θεσµό ελαστικότητας της ποινής κατά την επιµέτρησή της, ωστόσο είναι γνωστό ότι οι λόγοι αυτοί προϋπήρχαν μέσα στο Ποινικό Κώδικα, όχι στο Γενικό του μέρος, αλλά προβλέπονταν για συγκεκριμένα μονάχα αδικήματα ( λ.χ. αδικήματα κατά της ιδιοκτησίας, αδικήματα κατά της περιουσίας ). Έτσι ουσιαστικά σήμερα ενσωµατώνονται στο Γενικό μέρος του Κώδικα και αποκτούν γενική ισχύ ως λόγοι δυνητικής δικαστικής άφεσης της ποινής που προβλέπονταν (και υποχρεωτικής στην παράγραφο 2 αυτού), μέχρι πρότινος, μόνο σε ειδικές διατάξεις. Στο Ειδικό Μέρος του Κώδικα τελος, διατηρούνται επιπλέον λόγοι δικαστικής άφεσης της ποινής, που αρµόζουν µόνο σε συγκεκριµένες εγκληµατικές πράξεις.