Η αποδοχή της κληρονομιάς με το ευεργέτημα της απογραφής

Με τις υπάρχουσες δυσμενείς οικονομικές συνθήκες, οι κληρονόμοι, σχεδόν αυτοματοποιημένα, αποδέχονται ως μονόδρομο την αποποίηση κληρονομιάς υπό τον φόβο αποδοχής χρεών του κληρονομούμενου.

Ωστόσο, ελάχιστοι γνωρίζουν ότι εκτός από τις κλασσικές επιλογές της αποδοχής ή της αποποίησης κληρονομιάς υπάρχει και ένα τρίτο “μονοπάτι”, αυτό του ευεργετήματος της απογραφής ή επ΄ ωφελεία απογραφής, ένας θεσμός ο οποίος ρυθμίζεται ευθέως στον Αστικό μας κώδικα (άρθρα 1901-1921 ΑΚ).

1. Ο κανόνας της σύγχησης (συνένωσης) κληρονομιαίας και προσωπικής περιουσίας.

Στο νομικό μας σύστημα ο θάνατος ενός προσώπου δεν συνεπάγεται την απόσβεση των υποχρεώσεων του, αλλά η περιουσία του ως σύνολο περιέρχεται στους κληρονόμους του. Από το χρονικό σημείο της οριστικής κτήσης1 της κληρονομίας, αυτή ενώνεται με την ατομική περιουσία του κληρονόμου, με την έννοια ότι οι δύο αρχικά ξεχωριστές περιουσίες συγχωνεύονται σε μια ενιαία περιουσία που ανήκει στον κληρονόμο (ΑΚ 1901) και έτσι τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις της κληρονομίας γίνονται δικαιώματα και υποχρεώσεις του ίδιου του κληρονόμου (ΑΚ 1710, 1847). Εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι σε περίπτωση που υφίστανται χρέη του θανόντος, ο κληρονόμος που θα αποδεχτεί την κληρονομιά θα βρεθεί αντιμέτωπος με τους δανειστές του κληρονομούμενου, καλούμενος να τα αποπληρώσει με την προσωπική του περιουσία.

2. Η εξαίρεση της αποδοχής με το ευεργέτημα της απογραφής.

Ο ανωτέρος ¨κανόνας” είναι ιδιαίτερα αυστηρός για τον κληρονόμο, ο οποίος ξαφνικά ευθύνεται και για «ξένα» χρέη. Με την επ΄ ωφελεία απογραφής αποδοχή της κληρονομιάς παρέχεται ένα “μαξιλαράκι ασφαλείας” στον κληρονόμο. O κληρονόμος με το ευεργέτημα της απογραφής ευθύνεται για τις υποχρεώσεις της κληρονομιάς, έως το ενεργητικό της (ΑΚ 1904). Εισάγεται κατά αυτό τον τρόπο εξαίρεση στον κανόνα της σύγχυσης των δύο περιουσιών (AK 1905), με αποτέλεσμα την υπεγγυότητα των διακριτών αυτών περιουσιακών ομάδων, ώστε καθεμιά να αποτελεί τη βάση ικανοποίησης συγκεκριμένων δανειστών.

3. Ποιες οι προθεσμίες και η διαδικασία για την αποδοχή της κληρονομιάς με το ευεργέτημα της απογραφής.

Ο νόμος τάσσει ιδιαίτερα αυστηρές – διαδοχικές αποσβεστικές προθεσμίες ως προς την υλοποίηση του. Για την διευκόλυνση του αναγνώστη διαχωρίζουμε την διαδικασία σε 4 στάδια, ώστε να καταστεί εύληπτη.

• Μέσα σε τεσσερις (4) μήνες από το θάνατο του κληρονομούμενου, ο κληρονόμος θα πρέπει να δηλώσει στη γραμματεία του δικαστηρίου της κληρονομίας την αποδοχή της κληρονομιαίας περιουσίας με το ευεργέτημα της απογραφής2(AK 1902).
• Από την κατάθεση της ως άνω δηλώσεως ξεκινά νέα τετράμηνη (4) προθεσμία εντός της οποίας ο κληρονόμος καταθέτει αίτηση ενώπιον του αρμόδιου δικαστηρίου3(AK 1903). Η αίτηση εξετάζεται εν συνεχεία από τον Ειρηνοδίκη, ο οποίος εφόσον την κάνει δεκτή θα διατάξει την απογραφή της κληρονομίας από έναν συμβολαιογράφο και δύο πραγματογνώμονες.4 Εφόσον το έχει αιτηθεί στην αρχική του αίτηση, την επιλογή των αρμοδίων προσώπων για την διενέργεια απογραφής μπορεί να την κάνει και ο ίδιος ο κληρονόμος.
• Εντός της ανωτέρω τετράμηνης προθεσμίας θα πρέπει να ολοκληρωθεί η απογραφή της κληρονομίας, να γίνει δηλαδή καταγραφή της5. Αυτή ενσωματώνεται σε έκθεση, η οποία αποτελεί επίσημο συμβολαιογραφικό έγγραφο.
• Συντάσσεται ξεχωριστή συμβολαιογραφική πράξη αποδοχής που μεταγράφεται στο οικείο υποθηκοφυλακείο.

4. Γιατί και πότε πρέπει να επιλέγεται η επ΄ ωφελεία απογραφής αποδοχή της κληρονομιάς.

Η απογραφή της κληρονομίας αποσκοπεί στη διαπίστωση της ύπαρξης, της ακριβούς κατάστασης και περιγραφής των κληρονομιαίων πραγμάτων. Ο κληρονόμος λοιπόν που αποδέχθηκε την κληρονομία με το ευεργέτημα της απογραφής, δεν απαλλάσσεται από την ευθύνη του για τα χρέη της κληρονομίας, αλλά εξακολουθεί να ευθύνεται για αυτά, έως το ενεργητικό της κληρονομίας, χωρίς δηλαδή να ευθύνεται και με την ατομική του περιουσία.

Η αποδοχή της κληρονομιάς με το ευεργέτημα της απογραφής αποτελεί μια εξαιρετική λύση για τις περιπτώσεις εκείνες όπου υφίστανται τόσο χρέη όσο και περιουσιακά στοιχεία σε μια κληρονομιά και ο κληρονόμος αμφιταλαντεύεται ως προς την αποδοχή της.

Όπως έχει ήδη αναφερθεί και προκύπτει και από τα στοιχεία του κάτωθι πίνακα, η αποδοχή της κληρονομιάς με το ευεργέτημα της απογραφής καρκινοβατεί επι σειρά ετών και επρόκειτο για μια νομική λύση που έχει υποπέσει σε μια αδιακαιολόγητη, ως έναν βαθμό, αχρησία.

Στατιστικά στοιχεία από Ειρηνοδικείο Πειραιώς

ΕΤΟΣ	ΑΠΟΠΟΙΗΣΕΙΣ	ΑΠΟΔΟΧΗ ΕΠ ΩΦΕΛΕΙΑ ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ
2013	1.493	16
2014	1.515	24
2015	1.673	19
2016	1.922	16
2017	2.934	12
2018	3.083	20
2019	3.001	17

• 1. Ο νόμος ορίζει στην διάταξη του 1847 ΑΚ ότι ο κληρονόμος δύναται να αποποιηθεί την κληρονομιά εντός τεσσάρων μηνών από την γνώση της επαγωγής
• 2. Δικαστήριο της κληρονομίας είναι το ειρηνοδικείο στην περιφέρεια του οποίου ο κληρονομούμενος είχε κατά τον χρόνο του θανάτου του την κατοικία του και, αν δεν είχε κατοικία, τη διαμονή του, και αν δεν είχε ούτε διαμονή, το ειρηνοδικείο της πρωτεύουσας του κράτους (810 ΚΠολΔ)}
• 3. Αρμόδιο Ειρηνοδικείο είναι αυτό στην περιφέρεια του οποίου βρίσκονται τα προς απογραφή πράγματα, άλλως το Δικαστήριο της κληρονομίας (βλ. σχετ. Γεωργιάδη-Σταθόπουλου «ΑΣΤΙΚΟΣ ΚΩΔΙΞ Κατ’ Άρθρο Ερμηνεία» Τόμος Χ, Κληρονομικό Δίκαιο, εκδ. Π.Ν. Σάκκουλας, 1998, σελ. 267-268),
• 4. Οι πραγματογνώμενος αυτοί στην πράξη επρόκειτο για λογιστές και μηχανικούς, οι οποίοι είναι σε θέση, λόγω των τεχνικών τους γνώσεων, να αξιολογήσουν την κληρονομιαία περιουσία
• 5. Η προθεσμία για την διενέργεια απογραφής αναστέλλεται, κατά την ορθότερη άποψη, για όσους λόγους και η παραγραφή (βλ. άρθρ. 255 επ. ΑΚ) και τούτο, διότι η φύση της προθεσμίας, το σταθερό σημείο έναρξής της (η δήλωση προς τον Γραμματέα του Δικαστηρίου) και ο σκοπός που επιδιώκει, δεν καθιστούν ασυμβίβαστη την εφαρμογή των διατάξεων παράτασης και αναστολής της παραγραφής και ειδικότερα αυτής του άρθρ. 279 ΑΚ (βλ. Ειρ. Πειρ 72/2010 )