Συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου στον δημόσιο τομέα, διαδοχικές συμβάσεις ή παράταση της πρώτης σύμβασης και δίκαιο ΕΕ

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος

Με τη δημοσιευθείσα στις 11-02-2021 απόφασή του, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) αποφάνθηκε ότι η έννοια «διαδοχικές συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου» της συμφωνίας-πλαισίου για την εργασία ορισμένου χρόνου που περιλαμβάνεται στο παράρτημα της οδηγίας 1999/70/ΕΚ [οδηγία σχετικά με τη συμφωνία πλαίσιο για την εργασία ορισμένου χρόνου που συνήφθη από τη CES, την UNICE και το CEEP], καλύπτει και την αυτοδίκαιη παράταση των συμβάσεων εργασίας ορισμένου χρόνου των εργαζομένων στον τομέα της καθαριότητας των Ο.Τ.Α, η οποία έλαβε χώρα δυνάμει ρητών εθνικών διατάξεων και παρά τη μη τήρηση του έγγραφου τύπου που προβλέπεται κατ’ αρχήν για τη σύναψη των διαδοχικών συμβάσεων εργασίας.

Επιπλέον, σύμφωνα με το ΔΕΕ, όταν έχει σημειωθεί καταχρηστική χρησιμοποίηση διαδοχικών συμβάσεων εργασίας ορισμένου χρόνου, η υποχρέωση του αιτούντος δικαστηρίου να ερμηνεύσει και να εφαρμόσει, όλες τις κρίσιμες διατάξεις του εσωτερικού δικαίου κατά τρόπο ώστε να επιβληθεί η προσήκουσα κύρωση για την κατάχρηση, περιλαμβάνει την εκτίμηση για το αν μπορεί να εφαρμοστεί προγενέστερη αλλά, εν ισχύ, εθνική ρύθμιση  που επιτρέπει τη μετατροπή διαδοχικών συμβάσεων ορισμένου χρόνου σε συμβάσεις εργασίας αορίστου χρόνου παρά την ύπαρξη διάταξης συνταγματικής περιωπής που απαγορεύει τέτοια μετατροπή  στον δημόσιο τομέα.

Ιστορικό της υπόθεσης

Η οδηγία 1999/70/ΕΚ μεταφέρθηκε στο ελληνικό δίκαιο με το π.δ. 164/2004, το οποίο προβλέπει μέτρα για την πρόληψη της καταχρηστικής χρησιμοποίησης διαδοχικών συμβάσεων ή σχέσεων εργασίας ορισμένου χρόνου. Σύμφωνα με αυτό, η σύναψη διαδοχικών συμβάσεων ορισμένου χρόνου επιτρέπεται, όταν αυτό δικαιολογείται από αντικειμενικούς λόγους και τηρούνται ορισμένες άλλες απαιτήσεις, όπως η έγγραφη σύναψη κάθε νέας συμβάσεως εργασίας, και εφόσον τηρείται το ανώτατο όριο των τριών παρατάσεων της διάρκειας των συμβάσεων.

Παράλληλα, παραμένει εφαρμοστέος ο Ν.2112/1920, ο οποίος ορίζει ότι μια σύμβαση ορισμένου χρόνου είναι άκυρη αν ο καθορισμός της ορισμένης διάρκειας δεν δικαιολογείται εκ της φύσεως της συμβάσεως, αλλά ετέθη σκοπίμως προς καταστρατήγηση των διατάξεων περί υποχρεωτικής καταγγελίας της συμβάσεως εργασίας. Το άρθρο 103 του Συντάγματος, μετά την αναθεώρηση του 2001,  απαγορεύει ρητά τη μετατροπή των συμβάσεων ορισμένου χρόνου του προσωπικού του δημόσιου τομέα σε συμβάσεις αορίστου χρόνου.

Κατά τη διάρκεια του 2015, ο Μ.Β. κ.α. απασχολήθηκαν από τον Δήμο Αγίου Νικολάου με συμβάσεις εργασίας ιδιωτικού δικαίου, ορισμένου χρόνου, στις υπηρεσίες καθαριότητας. Οι συμβάσεις αυτές, καταρτισθείσες αρχικά για χρονικό διάστημα οκτώ μηνών, παρατάθηκαν με διάφορες νομοθετικές παρεμβάσεις έως τις 31 Δεκεμβρίου 2017, ημερομηνία κατά την οποία, ο Δήμος Αγίου Νικολάου κατήγγειλε τις συμβάσεις αυτές. Η συνολική τους διάρκεια κυμάνθηκε μεταξύ 24 και 29 μηνών.

Κατά τους ενάγοντες, η χρήση διαδοχικών συμβάσεων εργασίας ορισμένου χρόνου είναι καταχρηστική και αντιβαίνει στον σκοπό και στο πνεύμα της συμφωνίας-πλαισίου και για τον λόγο αυτό, άσκησαν αγωγή ενώπιον του Μονομελούς Πρωτοδικείου Λασιθίου ζητώντας αφενός να αναγνωριστεί η ακυρότητα της καταγγελίας των συμβάσεων εργασίας τους και αφετέρου να υποχρεωθεί ο εναγόμενος Δήμος να τους απασχολεί δυνάμει συμβάσεων εργασίας αορίστου χρόνου.

Το Μονομελές Πρωτοδικείο Λασιθίου αποφάσισε να αναστείλει τη διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο τρία προδικαστικά ερωτήματα. Με το πρώτο προδικαστικό ερώτημα, ζήτησε να διευκρινιστεί αν, κατά τη ρήτρα 1 και ρήτρα 5, σημείο 2, της συμφωνίας-πλαισίου, στην έννοια «διαδοχικές συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου» υπόκειται και η αυτοδίκαιη παράταση συμβάσεων εργασίας ορισμένου χρόνου εργαζομένων στον τομέα της καθαριότητας των Ο.Τ.Α, στην περίπτωση κατά την οποία, η παράταση πραγματοποιήθηκε δυνάμει εθνικών διατάξεων και χωρίς τη τήρηση έγγραφου τύπου.

Με το δεύτερο και το τρίτο προδικαστικό ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο ζήτησε, να διευκρινιστεί, αν η ρήτρα 5, σημείο 1, της συμφωνίας-πλαισίου έχει την έννοια ότι, σε περίπτωση καταχρηστικών διαδοχικών συμβάσεων εργασίας ορισμένου χρόνου, η υποχρέωση του αιτούντος δικαστηρίου να ερμηνεύσει και να εφαρμόσει, όλες τις κρίσιμες διατάξεις του εσωτερικού δικαίου με στόχο την επιβολή προσηκουσών κυρώσεων, περιλαμβάνει την εφαρμογή εθνικής διάταξης που επιτρέπει τη μετατροπή διαδοχικών συμβάσεων ορισμένου χρόνου σε συμβάσεις εργασίας αορίστου χρόνου, παρά την ύπαρξη εθνικής διάταξης συνταγματικής περιωπής που απαγορεύει τέτοια μετατροπή  στον δημόσιο τομέα.

Απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Με την απόφασή του αυτή, το Δικαστήριο, έκρινε, σχετικά με το πρώτο ερώτημα, ότι κατ’ ορθή ερμηνεία της ρήτρας 1 και της ρήτρας 5, σημείο 2, της συμφωνίας-πλαισίου, η έννοια «διαδοχικές συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου» κατά τις διατάξεις αυτές καλύπτει και την αυτοδίκαιη παράταση των συμβάσεων εργασίας ορισμένου χρόνου των εργαζομένων στον τομέα της καθαριότητας των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, η οποία έλαβε χώρα δυνάμει ρητών εθνικών διατάξεων και παρά τη μη τήρηση του έγγραφου τύπου που προβλέπεται κατ’ αρχήν για τη σύναψη των διαδοχικών συμβάσεων εργασίας.

Αναφορικά με το δεύτερο και τρίτο ερώτημα, κρίνει ότι η ρήτρα 5, σημείο 1, της συμφωνίας-πλαισίου για την εργασία ορισμένου χρόνου έχει την έννοια ότι, όταν έχει σημειωθεί καταχρηστική χρησιμοποίηση διαδοχικών συμβάσεων εργασίας ορισμένου χρόνου κατά την έννοια της διάταξης αυτής, η υποχρέωση του αιτούντος δικαστηρίου να ερμηνεύσει και να εφαρμόσει, κατά το μέτρο του δυνατού, όλες τις κρίσιμες διατάξεις του εσωτερικού δικαίου κατά τρόπο ώστε να επιβληθεί η προσήκουσα κύρωση για την κατάχρηση και να εξαλειφθούν οι συνέπειες της παραβίασης του δικαίου της Ένωσης περιλαμβάνει την εκτίμηση του ζητήματος αν οι διατάξεις προγενέστερης και εισέτι ισχύουσας εθνικής ρύθμισης που επιτρέπει τη μετατροπή διαδοχικών συμβάσεων ορισμένου χρόνου σε σύμβαση εργασίας αορίστου χρόνου μπορούν, ενδεχομένως, να εφαρμοστούν στο πλαίσιο της σύμφωνης αυτής ερμηνείας, μολονότι εθνικές διατάξεις συνταγματικής φύσης απαγορεύουν απολύτως τέτοια μετατροπή όσον αφορά τον δημόσιο τομέα.

Γίνεται υπόμνηση ότι η διαδικασία εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως παρέχει στα δικαστήρια των κρατών μελών τη δυνατότητα να υποβάλουν στο Δικαστήριο, στο πλαίσιο της ένδικης διαφοράς της οποίας έχουν επιληφθεί, ερώτημα σχετικό με την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης ή με το κύρος πράξεως οργάνου της Ένωσης. Το Δικαστήριο δεν αποφαίνεται επί της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να επιλύσει τη διαφορά αυτή, λαμβάνοντας υπόψη την απόφαση του Δικαστηρίου. Η απόφαση αυτή δεσμεύει, ομοίως, άλλα εθνικά δικαστήρια ενώπιον των οποίων ανακύπτει παρόμοιο ζήτημα.

Το πλήρες κείμενο της απόφασης είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα CURIA