Δίκαιο και Μετασύμπαν (Metaverse): Προκλήσεις και νομικά ζητήματα Ι

Εισαγωγή στο metaverse

Τους τελευταίους μήνες, το «metaverse» έχει καταστεί, χωρίς αμφιβολία, ένας όρος που εμφανίζεται σε πολυάριθμες αναφορές στην καθημερινότητά μας, χωρίς, όμως,  ακριβή ορισμό. O όρος δεν είναι νέος, καθώς υπάρχει ήδη εδώ και τρείς δεκαετίες: στη δεκαετία του 1990 και στη δεκαετία του 2000, οι χρήστες μπορούσαν, στα παιχνίδια του υπολογιστή, να ζήσουν μια δεύτερη ζωή με τα avatar τους1. Mπορούσαν, επίσης, να αγοράσουν εικονικά αντικείμενα αλλά και διαφημιστικό χώρο σε έναν εικονικό κόσμο που είχε κατασκευαστεί ακριβώς για το σκοπό αυτό. Εκτός αυτού, σήμερα, η τεχνολογία blockchain2 έχει προσδώσει μια περαιτέρω ώθηση σε αυτές τις εξελίξεις, καθιστώντας δυνατή την προσθήκη οικονομικής αξίας σε εικονικά αγαθά μέσω των κρυπτονομισμάτων3, επιτρέποντας ανταλλαγή και διαχείριση αγαθών με πραγματική οικονομική αξία σε πραγματικό χρόνο.

Το metaverse, συνεπώς, είναι ένας κοινός εικονικός κόσμος, στον οποίο οι χρήστες μπορούν να έχουν πρόσβαση από οποιαδήποτε πλατφόρμα μέσω του διαδικτύου και μπορούν να αλληλεπιδράσουν με τα εικονικά τους avatar. Η πρόσβαση μπορεί να γίνει μέσω εικονικής πραγματικότητας, επαυξημένης πραγματικότητας ή συνδυασμό και των δύο, π.χ. μέσω γυαλιών Virtual Reality. Eίναι βασικό να υπογραμμίσουμε ότι είναι ένας κόσμος που έχει τη δική του οικονομία, η οποία έχει πραγματική αξία και συνδέεται με αυτήν του πραγματικού κόσμου.

Οι θεματικές και ο κόσμος του μετασύμπαντος εξαρτώνται από τον πάροχο και την τεχνολογία που χρησιμοποιείται. Στην πράξη, το metaverse χρησιμοποιείται για παιχνίδια υπολογιστών και πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αλλά μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για εικονικά συνέδρια, εκδηλώσεις (όπως ζωντανές διαδικτυακές συναυλίες και επιδείξεις μόδας), ψηφιακές βιβλιοθήκες κλπ.

Η διασύνδεση και η διαλειτουργικότητα των διαφορετικών περιοχών του μετασύμπαντος μπορεί να δημιουργηθεί και από τα NFT (Non fungible tokens, μη ανταλλάξιμες μάρκες)4​, όπου τα αγαθά αποκτώνται και μπορούν να χρησιμοποιηθούν (μεταπωληθούν) σε άλλο μέρος του μετασύμπαντος Το μετασύμπαν δεν είναι απλώς τεχνολογία, αλλά ένα νέο επιχειρηματικό μοντέλο

Νομικά ζητήματα στο metaverse

Διάφορα νομικά ζητήματα ανακύπτουν αναφορικά με το μετασύμπαν, δεδομένου ότι είναι ένα σημείο συνάντησης για πολλές τεχνολογίες, που απαιτούν ή συνδέονται με διακομιστές, λογισμικό, πλατφόρμες, υλικό και άλλα περιφερειακά, υποστηρικτικά συστήματα.

Αυτή η ποικιλομορφία εγείρει μια σειρά από νομικά ζητήματα που κυμαίνονται από τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας έως την προστασία δεδομένων και το αστικό δίκαιο. Για παράδειγμα:

Εμπορικά σήματα και πνευματικά δικαιώματα στο metaverse

Στο μετασύμπαν τα εμπορικά σήματα, όπως το όνομα, το λογότυπο, το διακριτικό σήμα, η μελωδία, οι οπτικές μορφές οποιωνδήποτε διακριτικών χαρακτήρων, η γραφική εμφάνιση εικονικών αγαθών, τα ονόματα των avatar και τα μοναδικά χρώματα (εμπορικά σήματα χρώματος) χρήζουν προστασίας. Για παράδειγμα, αναφορικά με την επωνυμία, πιθανό τρόπο προστασίας αποτελεί η δημιουργία πρωτοκόλλου διαδικτύου  μέσα στο metaverse.

Όσον αφορά στα εμπορικά σήματα, τα αγαθά μπορούν να ονομαστούν και δυνητικά να αγοραστούν στο metaverse. Εάν κάποια επωνυμία δεν καλύπτει ακόμη υπηρεσίες, εικονικά αγαθά, εικονικές υπηρεσίες, λογισμικό, γραφικά κ.λπ. που σχετίζονται με το metaverse στις κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών που καλύπτονται από τα εμπορικά τους σήματα, οι ενδιαφερόμενοι θα πρέπει ενδεχομένως να υποβάλουν νέες αιτήσεις εμπορικών σημάτων για την προστασία της επωνυμίας και των εμπορικών τους σημάτων, προκειμένου όπως ενταχθούν στις μετασυμπαντικές κατηγορίες. Μία τέτοια περίπτωση έλαβε χώρα με την εταιρία Victoria's Secret στις ΗΠΑ, όπου εισήλθε στο περιβάλλον του metaverse και των ΝFTs με 4 καταθέσεις εμπορικών σημάτων που σχετίζονται με blockchain, για την εικονική σειρά ρούχων της, και της εταιρίας McDonald's, με εμπορικά σήματα για εικονικά εστιατόρια στο metaverse.

Η προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων του λογισμικού, των γραφικών και των μουσικών έργων, που αποτελούν μέρος του μετασύμπαντος, είναι αυτονόητη και ταυτόσημη με τον παραδοσιακό κόσμο των πνευματικών δικαιωμάτων.

Ωστόσο, στα  έργα με πρόσδοση χρηματικής αξίας μέσω των ψηφιακών μαρκών (tokenized works) που μπορούν να αγοραστούν στο metaverse, είναι σημαντικό ότι με την αγορά του NFT, ο κάτοχος του NFT δεν αποκτά δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στο έργο επάνω στο οποίο βασίζεται το NFT και δεν δικαιούται να χρησιμοποιεί το υποκείμενο έργο με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, χωρίς την άδεια των κατόχων των πνευματικών δικαιωμάτων.

Όσον αφορά δε στη συγγραφή,  εάν ένα avatar δημιουργεί ένα έργο γραπτού λόγου στο μετασύμπαν: το avatar είναι ένα εικονικό πρόσωπο, το ερώτημα είναι εάν το άτομο που δημιούργησε το avatar θα έχει δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας στο έργο που δημιουργήθηκε με αυτόν τον τρόπο.

Κατ' αναλογία, μπορεί να γίνει αναφορά στη γνωστή πρακτική των πνευματικών δικαιωμάτων των ψευδώνυμων έργων, όπου το άτομο πίσω από το ψευδώνυμο είναι ο κάτοχος των πνευματικών δικαιωμάτων.

Κατά συνέπεια, τα πνευματικά δικαιώματα σε έργα που δημιουργούνται από ένα avatar θα ανήκουν επίσης στο άτομο που δημιούργησε το avatar. Βεβαίως, σαφώς και θα αποτελέσει θέμα απόδειξης το γεγονός ότι ο δημιουργός του avatar του είναι ο συγγραφέας των έργων.

Ωστόσο, η μεγαλύτερη πρόκληση για τους κατόχους εμπορικών σημάτων και πνευματικών δικαιωμάτων θα είναι ο εντοπισμός και η επιβολή παραβιάσεων στο metaverse, για τον οποίο η εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης είναι απαραίτητη.

Χωρίς αμφιβολία, μία εποχή νέων τεχνολογικών εξελίξεων ξεκινά, αποτελώντας μία νέα πρόκληση για την επιστήμη του δικαίου, καθώς εγείρει σωρεία καινούργιων νομικών ερωτημάτων που αφορούν σε όλους σχεδόν τους κλάδους του δικαίου.

• 1. Ένα avatar είναι μια αναπαράσταση ενός χρήστη σε έναν τρισδιάστατο κόσμο που δημιουργείται από υπολογιστή και χρησιμοποιείται κυρίως σε ιστοσελίδες συνομιλίας και ψυχαγωγίας. Οι πιθανές επιχειρηματικές εφαρμογές περιλαμβάνουν την υποστήριξη πελατών, την εκπαίδευση ή τις πωλήσεις, όπου τα είδωλα στον ιστότοπο μιας επιχείρησης μπορεί να βοηθήσουν δυνητικούς πελάτες μέσω συνδέσμων κειμένου ή ήχου.
• 2. Το Blockchain είναι ένα κοινόχρηστο, αμετάβλητο καθολικό που διευκολύνει τη διαδικασία καταγραφής συναλλαγών και παρακολούθησης περιουσιακών στοιχείων σε ένα επιχειρηματικό δίκτυο. Ένα περιουσιακό στοιχείο μπορεί να είναι υλικό (ένα σπίτι, αυτοκίνητο, μετρητά, γη) ή άυλο (πνευματική ιδιοκτησία, διπλώματα ευρεσιτεχνίας, πνευματικά δικαιώματα, επωνυμία). Ουσιαστικά οτιδήποτε έχει αξία μπορεί να παρακολουθηθεί και να καταγραφεί σε ένα δίκτυο blockchain, μειώνοντας το κόστος για όλους τους εμπλεκόμενους.
• 3. Κάθε κρυπτονόμισμα αποτελεί ένα «νόμισμα». Είναι δηλαδή ένα μέσο συναλλαγής που μπορεί ο ενδιαφερόμενος να χρησιμοποιήσει για να αγοράσει αγαθά και υπηρεσίες, αρκεί το άλλο μέρος να τα δέχεται. Τα βασικά τους χαρακτηριστικά είναι ότι υπάρχουν μόνο σε ψηφιακή μορφή και ότι δεν τα εκδίδει κάποια κεντρική αρχή. Κάθε κρυπτονόμισμα είναι ένα κρυπτογραφημένο νόμισμα που υπάρχει μόνο σε ψηφιακή μορφή και όχι σε χαρτονόμισμα ή κέρμα. Η λέξη «κρυπτονόμισμα» προέρχεται από τις τεχνικές κρυπτογράφησης που χρησιμοποιούνται για την ασφάλεια του δικτύου.
• 4. Eνα NFT είναι ένα ψηφιακό περιουσιακό στοιχείο (ή επενδυτικό αγαθό), το οποίο έχει αξία τόσο ως μια εναλλακτική μορφή κρυπτονομίσματος, αλλά και ως μια μορφή τέχνης ή πολιτιστικού προϊόντος.