Διαφανή, ισότιμη και ανοικτή πρόσβαση στις ακαδημαϊκές δημοσιεύσεις ζητά το Συμβούλιο της ΕΕ

Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενέκρινε συμπεράσματα σχετικά με τις «υψηλής ποιότητας, διαφανείς, ανοικτές, αξιόπιστες και ισότιμες ακαδημαϊκές δημοσιεύσεις», στα οποία ζητεί άμεση και απεριόριστη ανοικτή πρόσβαση στις ερευνητικές δημοσιεύσεις για τις οποίες έχουν διατεθεί δημόσιοι πόροι.

Οι κίνδυνοι των ακαδημαϊκών δημοσιεύσεων

Τα επιστημονικά άρθρα και άλλες μορφές ακαδημαϊκών δημοσιεύσεων εξακολουθούν να αποτελούν το κύριο μέσο διάδοσης των αποτελεσμάτων της έρευνας και των επιστημονικών πορισμάτων. Ωστόσο, δεν είναι όλα τα άρθρα διαθέσιμα σε άλλους ερευνητές ή άλλους ενδιαφερόμενους αναγνώστες.

Το κόστος των ιστοδιοδίων (paywalls) για την πρόσβαση σε άρθρα και τη δημοσίευσή τους γίνεται μη βιώσιμο και οι δίαυλοι δημοσίευσης για τους ερευνητές βρίσκονται ως επί το πλείστον στα χέρια ιδιωτικών εταιρειών, οι οποίες συχνά έχουν τον έλεγχο της διανοητικής ιδιοκτησίας των άρθρων.

Η αξιολόγηση από ομοτίμους είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση του ποιοτικού ελέγχου των άρθρων· ωστόσο, η διαδικασία αυτή ενέχει προκλήσεις, όπως ο αυξημένος αριθμός αιτημάτων και η κόπωση των αξιολογητών. Υπάρχει επίσης το ζήτημα των αρπακτικών και αμφισβητήσιμων πρακτικών δημοσίευσης.

Στα συμπεράσματά του το Συμβούλιο καλεί την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να υποστηρίξουν πολιτικές που συντείνουν σε μη κερδοσκοπικό μοντέλο ακαδημαϊκών δημοσιεύσεων ανοικτής πρόσβασης και πολλαπλών μορφοτύπων, χωρίς κόστος για τους συντάκτες και τους αναγνώστες.

Ορισμένα κράτη μέλη έχουν θεσπίσει δευτερογενή δικαιώματα δημοσίευσης στην εθνική νομοθεσία τους περί δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, επιτρέποντας έτσι την ανοικτή πρόσβαση σε ακαδημαϊκές δημοσιεύσεις για τις οποίες έχουν διατεθεί δημόσιοι πόροι.

Το Συμβούλιο ενθαρρύνει τις εθνικές πολιτικές και κατευθυντήριες γραμμές για την ανοικτή πρόσβαση προκειμένου να επιτευχθεί άμεσα η ανοικτή πρόσβαση στις ακαδημαϊκές δημοσιεύσεις βάσει ανοικτών αδειών.

Στα συμπεράσματα αναγνωρίζονται οι θετικές εξελίξεις σε ό,τι αφορά την παρακολούθηση της προόδου, όπως στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Νέφους Ανοικτής Επιστήμης (EOSC), και προτείνεται να συμπεριληφθεί η παρακολούθηση της ανοικτής επιστήμης στον μηχανισμό παρακολούθησης του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας.

Στα συμπεράσματα του Συμβουλίου ενθαρρύνονται επίσης τα κράτη μέλη να στηρίξουν το πιλοτικό πρόγραμμα «Open Research Europe» (για τη δημιουργία μεγάλης κλίμακας υπηρεσίας ερευνητικών δημοσιεύσεων ανοικτής πρόσβασης) και τη χρήση λογισμικού και προτύπων ανοικτού κώδικα, να αναγνωρίζουν και να ανταμείβουν τις δραστηριότητες αξιολόγησης των ερευνητών από ομοτίμους, καθώς και να υποστηρίζουν την κατάρτιση των ερευνητών σε δεξιότητες αξιολόγησης από ομοτίμους και στα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας.