Κληρονομικές Συμβάσεις

Το δίκαιο μας χαρακτηρίζεται από την "καχυποψία" απέναντι στις κληρονομικές συμβάσεις.

Από το άρθρο 368 εδ. α΄ του ΑΚ, στο οποίο ορίζεται ότι «Σύμβαση για την κληρονομία προσώπου που ζει είτε με το ίδιο είτε με τρίτο πρόσωπο είτε για ολόκληρη είτε για ποσοστό της, είναι άκυρη», συνάγεται ότι η προβλεπόμενη από αυτήν απόλυτη ακυρότητα πλήττει συμβάσεις οι οποίες αφορούν το σύνολο της κληρονομίας ή σε ποσοστό αυτής, όχι όμως και συμβάσεις με αντικείμενο τη διάθεση ορισμένου ή ορισμένων υφισταμένων αντικειμένων της (ΑΠ 1401/2019, 617/2004).

Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι κληρονομικές συμβάσεις που αφορούν γενικά την μελλοντική κληρονομιά του διαθέτη, οι οποίες επιτρέπονται όταν έχουν ως αντικείμενο ειδικά ορισμένα στοιχεία της κληρονομίας και όχι ολόκληρη την κληρονομία ή ποσοστό αυτής.

Κατά δε το εδαφ. β΄ του ως άνω άρθρου είναι άκυρη επίσης η σύμβαση με την οποία περιορίζεται η ελευθερία ως προς τις διατάξεις τελευταίας βουλήσεως, δηλαδή περιορίζεται η ελευθερία του διατιθέναι του κληρονομουμένου και ειδικότερα των πράξεων με τις οποίες ρυθμίζεται η μετά θάνατο τύχη της περιουσίας (ΑΠ 1401/2019).

Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι συμβάσεις που αποσκοπούν στην μεταβολή του προβλεπόμενου από τον νόμο τρόπου επαγωγής της κληρονομίας, οι οποίες είναι πάντα άκυρες (βλ. Α.Π 297/2015).

Ο Επίτιμος Καθηγητής και Ακαδημαϊκός Απ. Γεωργιάδης, με το άρθρο του «Χρειάζεται το κληρονομικό μας δίκαιο αναμόρφωση; Δικαιοπολιτικές προτάσεις για τον εκσυγχρονισμό του κληρονομικού δικαίου", [ΧρΙΔ 2023, 3 επ.], καταθέτει στην εν Ελλάδι επιστημονική κοινότητα πέντε θέματα του κληρονομικού δικαίου, τα οποία θα μπορούσαν να τύχουν αναμόρφωσης, μεταξύ των οποίων και «δ) η καθιέρωση μιας πιο ελαστικής νομικής αντιμετώπισης των κληρονομικών συμβάσεων, των οποίων η σημερινή ρύθμιση δημιουργεί προβλήματα·».

Και οι ακαδημαϊκοί Καθ. Καραμπατζός και Ζερβογιάννη, έχουν καταθέσεις τις επιστημονικές τους απόψεις για την αναθεώρηση της απόλυτης απαγόρευσης.

Βέβαια, σε διατάξεις του ν. για το σύμφωνο συμβίωσης βλέπουμε μια πρόβλεψη νομοθετική, πρόβλεψη, αφού προβλέπεται ότι με το συμβολαιογραφικό έγγραφο μπορεί να γίνει προκαταβολική παραίτηση από τη νόμιμη μοίρα.

Παγίως γίνεται δεκτό ότι η προβλεπόμενη απόλυτη ακυρότητα πλήττει κληρονομικές συμβάσεις οι οποίες αφορούν το σύνολο της κληρονομίας ή ποσοστό αυτής, όχι όμως και συμβάσεις με αντικείμενο τη διάθεση ορισμένου ή ορισμένων υφισταμένων αντικειμένων της. Στην κατηγορία αυτή, σύμφωνα με τα όσα κρατούν, ανήκουν οι κληρονομικές συμβάσεις που αφορούν όχι γενικά την μελλοντική κληρονομιά του διαθέτη, αλλά αυτές που έχουν ως αντικείμενο ειδικά ορισμένα στοιχεία της κληρονομίας. Αν αφορούν σε ολόκληρη την κληρονομία ή ποσοστό αυτής απαγορεύονται. Απαγορευμένη σύμβαση, κατά την έννοια της διάταξης του άρθρου 368 ΑΚ, δεν αποτελεί ούτε η πληρεξουσιότητα ούτε η σύμβαση μεταβίβασης μετά το θάνατο του πληρεξουσιοδότη ειδικού περιουσιακού στοιχείου που δεν αποδοκιμάζεται από το δίκαιο, αφού είναι δυνατόν, σε κάθε περίπτωση, να επιτευχθεί με σύμβαση αμετάκλητης δωρεάς αιτία θανάτου (άρθρα 2032, 2034 ΑΚ). Σε διαφορετική περίπτωση, σύμβαση για το σύνολο ή ποσοστό της εν ζωή περιουσίας ενός προσώπου θεωρείται άκυρη. Μάλιστα, εντοπίζεται και η προσθήκη «επάλληλου» λόγου ακυρότητας των σχετικών δικαιοπραξιών σε νομολογιακές αναφορές, ήτοι ακυρότητας λόγω αντίθεσης της σύμβασης στα χρηστά ήθη. Άρα, κατά την κρατούσα θέση, όταν έχουμε ένα ειδικό αντικείμενο (π.χ. ακίνητο ή επιχείρηση), επιτρέπεται να καταρτιστεί κληρονομική σύμβαση, εκτός αν τούτο αποτελεί αντικείμενο ιδιαίτερα μεγάλης αξίας.

Μήπως ήρθε η ώρα για την άρση της απόλυτης απαγόρευσης και αναθεώρηση του Κληρονομικού Δικαίου, εν είδει ευχερέστερης διαμόρφωσης των μετά θάνατον κληρονομικών σχέσεων ενός προσώππου και την αποφυγή μεταθανάτιων συγκρούσεων μεταξύ των κληρονόμων του;