ΣτΕ: Συνταγματική η αναστολή πάσης φύσεως θρησκευτικών τελετών με παρουσία προσώπων σε χώρους λατρείας και η τέλεση με ανώτατο όριο ατόμων

Συνταγματικές η αναστολή, με παρουσία προσώπων, πάσης φύσεως θρησκευτικών τελετών στους χώρους λατρείας και η τέλεση αυτών με τήρηση αναλογίας ατόμου/τ.μ. και με ανώτατο όριο ατόμων.

ΣτΕ Ολ 2135, 2136, 2137/2023

Πρόεδρος: Ε. Σαρπ, Πρόεδρος ΣτΕ

Εισηγητής: Π. Μπραΐμη , Σύμβουλος της Επικρατείας

Με τις αποφάσεις αυτές κρίθηκε ότι συμπροσβαλλόμενες με τις ρητώς προσβαλλόμενες κοινές υπουργικές αποφάσεις (κ.υ.α) είναι όλες οι κυα που δημοσιεύθηκαν μέχρι τη συζήτηση των υποθέσεων στο ακροατήριο.

Περαιτέρω με τις αποφάσεις αυτές κρίθηκε ότι τα επίδικα μέτρα, τα οποία συνίστανται στην αναστολή τελέσεως, με την παρουσία φυσικών προσώπων, κάθε είδους λειτουργιών, λατρευτικών συνάξεων, ιεροπραξιών και πάσης φύσεως θρησκευτικών τελετών σε όλους ανεξαιρέτως τους χώρους θρησκευτικής λατρείας καθώς και στην τέλεση αυτών με περιορισμούς (τήρηση αναλογίας ατόμου ανά τ. μ., ανώτατο όριο ατόμων), συνιστούν σοβαρή επέμβαση στην ελευθερία της λατρείας που προστατεύεται από το άρθρο 13 παρ. 2 του Συντάγματος (και το άρθρο 9 παρ. 1 της ΕΣΔΑ), η επέμβαση όμως αυτή είναι συνταγματικά ανεκτή. Και τούτο διότι: Τα μέτρα αυτά θεσπίστηκαν με σκοπό την προστασία της δημόσιας υγείας (άρθρο 21 παρ. 3 του Συντάγματος) από την περαιτέρω διάδοση του κορωνοϊού που προκαλεί την ιδιαιτέρως μεταδοτική νόσο Covid-19. Επί πλέον τα μέτρα αυτά, μεταβαλλόμενα στον χρόνο ώστε να προσαρμόζονται στις εκάστοτε επικρατούσες υγειονομικές και επιδημιολογικές συνθήκες, θεσπίστηκαν κατόπιν εισηγήσεων ειδικώς συνεστημένου επιστημονικού γνωμοδοτικού οργάνου, ήτοι της Εθνικής Επιτροπής Προστασίας της Δημόσιας Υγείας έναντι του κορωνοϊού Covid-19, η οποία λαμβάνει υπόψη της τις εισηγήσεις και άλλου ειδικώς συνεστημένου επιστημονικού οργάνου, ήτοι της Επιτροπής Αντιμετώπισης Εκτάκτων Συμβάντων Δημόσιας Υγείας από Λοιμογόνους Παράγοντες. Επιβάλλονται χωρίς διακρίσεις σε όλο τον πληθυσμό, έχουν περιορισμένη χρονική ισχύ και ανανεώνονται (παρατείνονται) κατόπιν επαναξιολογήσεώς τους βάσει των επικαιροποιημένων υγειονομικών και επιδημιολογικών δεδομένων. Με τα δεδομένα αυτά κρίθηκε ότι τα εν λόγω μέτρα δεν παρίστανται, κατ’ αρχήν, προδήλως απρόσφορα για την ικανοποίηση του επιδιωκόμενου σκοπού γενικότερου δημοσίου συμφέροντος, δηλαδή την προστασία της δημόσιας υγείας, ούτε προδήλως μη αναγκαία, ενόψει της επιδημιολογικής καταστάσεως της Επικράτειας και της πιέσεως στο σύστημα υγείας. Η επέμβαση δε στο συνταγματικό δικαίωμα της ελευθερίας της λατρείας δεν μπορεί να θεωρηθεί δυσανάλογη για την επίτευξη του συνταγματικού δημόσιου σκοπού της προστασίας της δημόσιας υγείας, σύμφωνα με τις εισηγήσεις των ως άνω επιστημονικών επιτροπών, λαμβανομένης υπ’ όψιν και της υποχρεώσεως των πολιτών να ανέχονται εύλογους περιορισμούς στην άσκηση των ατομικών δικαιωμάτων τους σύμφωνα με τα οριζόμενα στην παρ. 4 του άρθρου 25 του Συντάγματος. Κατόπιν αυτών κρίθηκε ότι με τη θέσπιση των επίδικων μέτρων δεν υπάρχει παραβίαση των άρθρων 13 παρ. 2 και 25 του Συντάγματος ούτε του άρθρου 9 παρ. 1 της ΕΣΔΑ. Κατά τη μειοψηφία ενός Παρέδρου όμως στην απόφαση 2135/2023 και ενός Αντιπροέδρου στις λοιπές δύο συντρέχει εν προκειμένω παράβαση της αρχής της αναλογικότητας. Και τούτο διότι θα έπρεπε να υπάρχει ειδική τεκμηρίωση των μέτρων, αφού με αυτά επιβάλλεται ολοσχερής κατ’ ουσίαν απαγόρευση της συλλογικής θρησκευτικής λατρείας, η οποία εκτείνεται σε σημαντικό πλέον χρονικό διάστημα.

Ακολούθως έγινε δεκτό ότι τα επίδικα μέτρα συγκαταλέγονται μεταξύ πολλών άλλων σοβαρότατων περιοριστικών μέτρων που ελήφθησαν προκειμένου να επιτευχθεί η κοινωνική αποστασιοποίηση, τα οποία άπτονται της ασκήσεως ατομικών δικαιωμάτων, κρίθηκαν δε απαραίτητα για την προστασία της δημόσιας υγείας λόγω της δυσχέρειας της ιατρικής επιστήμης να αντιμετωπίσει με αποτελεσματικό τρόπο, κατά τον χρόνο κατά τον οποίο ελήφθησαν τα μέτρα αυτά, την πρωτόγνωρη υγειονομική κρίση που προέκυψε από την εμφάνιση άγνωστου και λίαν επιθετικού μολυσματικού κορωνοϊού. Στο πλαίσιο αυτό, η επιλογή για την επιβολή περιορισμών ή εξαιρέσεων από τους περιορισμούς ανά δραστηριότητα εμπίπτει στο ευρύ περιθώριο εκτιμήσεως του κανονιστικού νομοθέτη, ο οποίος σταθμίζει ιατρικής και επιδημιολογικής φύσεως στοιχεία σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες, κοινωνικούς, οικονομικούς, εργασιακούς κ.λπ., η εκτίμηση δε της επιδημιολογικής επιβαρύνσεως δεν γίνεται μεμονωμένα ή αποσπασματικά ανά δραστηριότητα, αλλά συνολικά. Έτσι, ανάγονται στην ανέλεγκτη ουσιαστική εκτίμηση του κανονιστικού νομοθέτη η επιλογή για την κατάργηση της λειτουργίας των Θεοφανείων στις 6.1.2021, η οποία είχε επιτραπεί κατ’ εξαίρεση με την προηγούμενη κυα, καθώς και ο καθορισμός ως εξαιρέσεως από τον περιορισμό της κυκλοφορίας της μεταβάσεως σε εν λειτουργία κατάστημα/επιχείρηση ή της μετακινήσεως προς σωματική άσκηση και όχι της μετακινήσεως προς χώρο θρησκευτικής λατρείας.

Με τις αποφάσεις 2135/2023 και 2137/2023 κρίθηκε ότι τα επίδικα μέτρα δεν παραβιάζουν τη συνταγματικώς κατοχυρωμένη αυτοδιοίκηση (και όχι αυτονομία) της Εκκλησίας. Τούτο διότι η Πολιτεία με τα μέτρα αυτά δεν επεμβαίνει στο αυτοδιοίκητο της Εκκλησίας, το οποίο κατοχυρώνεται στο άρθρο 3 του Συντάγματος, αλλά πραγματώνει τη συνταγματική της υποχρέωση, βάσει του άρθρου 21 παρ. 3 του Συντάγματος, προς λήψη των αναγκαίων εκάστοτε θετικών μέτρων που αποβλέπουν στην προστασία της υγείας. Με την απόφαση 2137/2023 κρίθηκε επιπλέον ότι δεν παραβιάζεται το άρθρο 29 του Καταστατικού Χάρτη της Εκκλησίας της Ελλάδος, διότι ο Μητροπολίτης, σύμφωνα με την εν λόγω διάταξη, ασκεί την εξουσία που προβλέπεται όχι μόνο από τους Ιερούς Κανόνες και τις Εκκλησιαστικές διατάξεις αλλά και από τους νόμους της Πολιτείας, στους οποίους εντάσσονται και οι προσβαλλόμενες κοινές υπουργικές αποφάσεις.

Τέλος, με την απόφαση 2136/2023 κρίθηκε ότι δεν έχουν εφαρμογή τα άρθρα 10 παρ. 1 και 52 παρ. 1 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διότι διέπουν τις δράσεις των κρατών μελών μόνο όταν εφαρμόζουν το δίκαιο της Ένωσης και δεν αφορούν τη λήψη, όπως εν προκειμένω, μέτρων αμιγώς εσωτερικής πολιτικής από το κράτος μέλος