Mobbing: Βία και παρενόχληση στον χώρο εργασίας

Της Φωτεινής Μπάλα, Αξιωματικός Ελληνικής Αστυνομίας, Υποψ. Διδάκτωρ της Νομικής του ΔΠΘ

Το 2022 καταγγέλθηκαν περίπου 150 περιστατικά βίας και παρενόχλησης στην εργασία στη χώρα μας η οποία βάσει στατιστικών κατέχει την τρίτη θέση στην Ευρώπη σε κακοποιητικές μεταχειρίσεις στο χώρο εργασίας. 

Με τον Νόμο 4808/21 ενσωματώθηκε στο ελληνικό δίκαιο η Σύμβαση της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για την εξάλειψη της βίας και της παρενόχλησης στον εργασιακό χώρο. Πρόκειται για έναν νόμο καινοτόμο που απαγορεύει οποιαδήποτε μορφή βίας, σωματική, ψυχολογική ή σεξουαλική, στο χώρο εργασίας αλλά και την παρενόχληση αυτοτελώς, χωρίς δηλαδή να εξαρτά τις έννοιες αυτές από άλλου είδους διακρίσεις.

Το mobbing, όπως καλείται η εργασιακή βία,  εκδηλώνεται όχι μόνο στον στενά περιορισμένο εργασιακό τόπο αλλά ακόμη κατά την μετακίνηση του εργαζομένου από και προς την εργασία του, αλλά και κατά τη διάρκεια της επικοινωνίας (με ηλεκτρονικά και άλλα μέσα) όταν αυτή σχετίζεται με εργασιακά ζητήματα. Ο εργαζόμενος θύμα μιας συμπεριφοράς mobbing, είτε αποχώρησε από τον τόπο εργασίας όπου τελέστηκε η παρενόχληση ή βία είτε εξακολουθεί να εργάζεται εκεί, πέρα από τη νομική προστασία που μπορεί να καταθέσει προσφυγή στην Επιθεώρηση Εργασίας ή στον Συνήγορο του Πολίτη, για την παραβίαση των διατάξεων των νόμων 3896/2010 και 4443/2016 που αφορούν την ίση μεταχείριση, ενώ εξυπακούεται η υποβολή καταγγελίας στον εργοδότη της επιχείρησης όπου απασχολείται. 

Για τον περιορισμό ή ακόμη καλύτερα την εξάλειψη των φαινομένων εργασιακής βίας, οι εργοδότες ενέχονται υποχρεώσεις για την διαχείριση περιστατικών, συμπεριφορών και καταγγελιών. Έχουν υποχρέωση επίσης και για την λήψη προληπτικών μέτρων για την αποφυγή περιστατικών βίας στον χώρο του με την ενημέρωση και εκπαίδευση του προσωπικού τους αλλά και για την ενθάρρυνση καταγγελίας ενός περιστατικού mobbing. Σε επιχειρήσεις δε, που απασχολούν προσωπικό άνω των 20 ατόμων προβλέπεται η ανάρτηση υλικού για την ενημέρωσή τους. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις κατά τις οποίες ο εργοδότης όχι απλώς αρνείται να συμμορφωθεί με τα οριζόμενα από το νόμο, αλλά ακόμη περισσότερο είτε δεν ασχολείται με την καταγγελία είτε είναι ο ίδιος δράστης μιας τέτοιας πράξης, που διαπιστώνεται είτε από έλεγχο είτε κατόπιν καταγγελίας, αρμόδιοι να επιληφθούν είναι οι Επιθεωρητές Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία και οι Επιθεωρητές Εργασιακών Σχέσεων. Στου Επιθεωρητές Εργασίας παρέχονται διευρυμένες αρμοδιότητας διερεύνησης, διαπίστωσης περιστατικών mobbing, επιβολής προστίμων και επίβλεψης συμμόρφωσης των εργοδοτών με τη νομοθεσία.

 Στις περιπτώσεις αδράνειας λήψης μέτρων πρόληψης ή καταστολής ή τέλος στην περίπτωση ταύτισης του δράστη με το πρόσωπο του εργοδότη επιβάλλονται οι διοικητικές κυρώσεις του άρθρου 19 του Ν.4808/2011: πρόστιμο στην επιχείρηση, απομάκρυνση του θύματος από την εργασία, επιχείρηση με την καταβολή σε αυτό πλήρων αποδοχών, μετακίνηση σε άλλη θέση ή τμήμα, αλλαγή βάρδιας, παροχή εξ αποστάσεως εργασία ή τηλεργασία από τον καταγγελλόμενο εφόσον η φύση των καθηκόντων του το επιτρέπει.

 Η νομοθεσία είναι αρκετά αυστηρή και στην περίπτωση παράλειψη του εργοδότη να λάβει τα μέτρα που του υπεδείχθησαν επιβάλλεται πρόστιμο για κάθε ημέρα παράληψης, ενώ η επανάληψη της μη συμμόρφωση του εργοδότη μέσα στη διάστημα τεσσάρων ετών από την διενέργεια ελέγχου του Επιθεωρητή Εργασίας, επισύρει την διακοπή λειτουργίας του συγκεκριμένου τμήματος παραγωγής ή του συνόλου της επιχείρησης. Η επιβολή αυτή της ποινής και η αναστολή λειτουργίας της επιχείρησης δεν δρα εις βάρος των εργαζομένων για τους οποίους ο χρόνος διακοπής θεωρείται κανονικός χρόνος εργασίας.  

Ο νομοθέτης λαμβάνει μέριμνα για την αποτροπή αντιμέτρων από την επιχείρηση απαγορεύοντας την δυσμενή μεταχείριση και  λύση της σύμβασης εργασίας για λόγους εκδίκησης και καθιστώντας άκυρη μία τέτοια καταγγελία. Πως αλλιώς άλλωστε θα μπορούσε να ενθαρρύνει την καταγγελία, αν δεν πρόσφερε κάθε μορφής ασφάλεια στον εργαζόμενο που βρίσκεται σαφώς σε μειονεκτική θέση;

Δυνατότητα καταγγελίας και κατάθεση προσφυγής, παρέμβασης, προβλέπεται και από πλευράς συνδικαλιστικών οργανώσεων, νομικών προσώπων ή ενώσεων προσώπων εκ μέρους και εις το όνομα μέλους τους, εφόσον το μέλος αυτό απευθυνθεί σε αυτά με γραπτή αίτησή του.     

Αναφορικά με το βάρος της απόδειξης, ο καθ’ ου η καταγγελία ή προσφυγή φέρει το βάρος να αποδείξει ότι δεν συνέβησαν τα όσα ο εργαζόμενος κατήγγειλε ως γεγονότα βίας ή παρενόχλησης εναντίον του (αντιστροφή του βάρους απόδειξης, με εξαίρεση στην ποινική δίκη και της εφαρμογή της αρχής της αθωότητας).

Η Επιθεώρηση Εργασίας συνεργάζεται με συναρμόδιους φορείς όπως το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων και τον Συνήγορο του Πολίτη για την αποτελεσματικότητα του συνολικού έργου της, ενώ τηρεί αρχείο των επιχειρήσεων στις οποίες επιβλήθηκαν κυρώσεις. Η διαδικασία που ακολουθείται έπειτα από καταγγελία στην Επιθεώρηση Εργασία και ενώπιον της προβλέπεται στο άρθρο 18 του Ν. 4808/21, κατά την οποία λαμβάνεται μέριμνα για την προστασία της ιδιωτικότητας των θυμάτων εργαζομένων. 

Και μία σκέψη: ενδεχομένως θα έπρεπε να μας προβληματίζει η εκδήλωση βίας σε γενικότερο πλαίσιο δηλαδή στην οικογένεια, το σχολείο, την εργασία και την κοινωνία και να αναζητήσουμε τις αιτίες που ωθούν το άτομο σε αυτού του είδους συμπεριφορές.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

 Ν. 4808/21 όπως τροποποιήθηκε από τον Ν. 5078/23 για την προστασία της εργασίας

Επιθεώρηση Εργασίας, https://www.hli.gov.gr/ergasiakes-scheseis/nomothesia-ergasiakes-scheseis/prostasia/via-kai-parenochlisi-stin-ergasia/apagorefsi-vias-kai-parenochlisis-stin-ergasia/

Mobbing at work  https://psychcentral.com/health/mobbing-at-work-group-bullying

Κέντρο Πληροφόρησης Εργαζομένων και Ανέργων https://www.kepea.gr/aarticle.php?id=2079#