Το Δίκαιο των Αλγορίθμων: Κατανοώντας το νομικό πλαίσιο μιας πολυπλοκότητας
03/02/2025
Ο αλγόριθμος είναι μια δομημένη διαδικασία, η οποία βασίζεται σε ένα σύνολο κανόνων που πρέπει να ακολουθηθούν σε λογική σειρά, προκειμένου όπως επιλυθεί κάποιο πρόβλημα. Η διαδικασία αυτή έχει προγραμματιστεί σε υπολογιστές, οι οποίοι είναι μηχανικά ικανοί να την εκτελέσουν με μεγάλη ταχύτητα, δυνάμενοι να επεξεργαστούν τεράστιες ποσότητες δεδομένων. Στο πλαίσιο αυτό, η αλγοριθμική λειτουργία εγείρει νέες προκλήσεις για το δίκαιο, ειδικά όσον αφορά στον ορισμό δικαιωμάτων και πιθανών μορφών κατάχρησής τους, καθώς και στον έλεγχο καταχρηστικών μορφών της εξουσίας εν γένει, με ζητούμενο την παροχή ενός πλαισίου, στο οποίο η νέα αυτή λειτουργία μπορεί να αναπτυχθεί και να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά προς όφελος των κοινωνικών μορφωμάτων. Υπό την έννοια αυτή, οι δικανικοί κανόνες πρέπει να γίνονται ένα και να συμβαδίζουν με τη «ροή».
Η τεχνολογία πληροφοριών παρέχει πλατφόρμες, στις οποίες οι συναλλαγές μπορούν να λαμβάνουν χώρα με ιδιαιτέρως αυξημένη ταχύτητα. Στο πλαίσιο αυτό, τα έξυπνα συμβόλαια έρχονται για να επιτρέπουν την αυτορρύθμιση μέσω αλγορίθμων, προκειμένου να μειωθεί το κόστος της σύναψης συμβάσεων και η τυχόν αστυνόμευση της συμφωνίας, μέσω της επίδρασης του ανθρώπινου παράγοντα. Η τεχνολογία κατανεμημένης λογιστικής, όπως το blockchain, μπορεί να δημιουργήσει ασφαλή ιδιοκτησιακά και συμβατικά δικαιώματα και μειωμένη ανάγκη για εξάρτηση από δημόσιους φορείς. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι δογματικά μέρος αυτού του νέο περιβάλλοντος, δίνοντας αργά μορφή στην εμβυθιστική πραγματικότητα του μετασύμπαντος. Προκύπτει, δε, από τον αλγοριθμικό προγραμματισμό, το αποτέλεσμα του οποίου δεδομένης της πολυπλοκότητας των διαδικασιών που πραγματοποιεί, δεν μπορεί πάντα να προβλεφθεί από τους ανθρώπους.
Οι δικαιικοί κανόνες θα μπορούσαν να θεωρηθούν, lato sensu, ένα είδος αλγοριθμικής αλληλουχίας: νομικές απαντήσεις και εφαρμογές προκύπτουν με νομικούς δικανικούς επαγωγικούς συλλογισμούς. Οι αλγόριθμοι, όμως, στον κώδικα του υπολογιστή είναι κλειστά συστήματα, διαφοροποιούμενοι σημαντικά από την ανθρώπινη εφαρμογή του νόμου, η οποία αφήνει χώρα και για ευρύτερες κοινωνικές αξίες.
Σαφώς και είναι δύσκολο για το νομοθέτη να προβλέψει όλες τις μελλοντικές περιστάσεις, στις οποίες ένας νόμος μπορεί να τύχει εφαρμογής, γι’αυτό και μπορεί η αιτιολογία του να ανακύψει ως ανεπαρκής. Σαφώς και ο νόμος, όπως και ο αλγόριθμος, είναι ένας κανόνας που καθορίζεται εκ των προτέρων για να ρυθμίσει μια μελλοντική κατάσταση. Όμως, ενώ ο νόμος μπορεί να τροποποιηθεί ή να προσαρμοστεί στις εκάστοτε συνθήκες, κάτι τέτοιο είναι πιο δύσκολο για έναν αλγόριθμο κωδικοποίησης. Αυτό αποτελεί και ένα από τα σημεία αντιπαράθεσης αναφορικά με τις δυσχέρειες που πιθανώς να προκύψουν στην εκτέλεση των έξυπνων συμβολαίων.
Ενδεχομένως στο μέλλον τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης να αναπτύξουν ευαισθησία στην εφαρμογή κανόνων για να μπορούν να λαμβάνουν υπόψη παράγοντες που βασίζονται σε υπόβαθρο ηθικό και πιο ανθρώπινο. Όμως, το στάδιο αυτό ακόμη αργεί να έρθει. Οι ψηφιακές διεργασίες είναι πιο σταθερές στη λειτουργία τους από τους ανθρώπινους αλγόριθμους του νόμου και λειτουργούν με τεράστια ταχύτητα στο σημείο εφαρμογής των κανόνων. Στο πλαίσιο αυτό είναι αναγκαία η εύρεση μηχανισμών συστηματικής ex post επανεξέτασης του τρόπου λειτουργίας των ψηφιακών συστημάτων.
Η νομική δογματική ίσως χρειαστεί να προσαρμοστεί στην ολοένα και πιο ψηφιακή εποχή. Το δίκαιο αλλάζει με σχετικά αργό ρυθμό, σε αντιδιαστολή με την ταχύτητα της τεχνολογικής αλλαγής και την τεχνική εμπειρογνωμοσύνη που απαιτείται για την κατανόηση περίπλοκων συναλλακτικών μορφών. Επιπροσθέτως, η ροή δεδομένων και πληροφοριών διαπερνά τα εθνικά σύνορα και η εφαρμογή των ψηφιακών τεχνολογιών καταδεικνύει την επιτακτική σημασία μιας διεθνούς συνεργασίας για την πιθανή δημιουργία κοινών νομικών προτύπων στα πλαίσια μίας αποτελεσματικής διασυνοριακής ρύθμισης, βάση διεθνών συμφωνιών.