Διαχείριση οφειλών σε εφαρμογή διατάξεων του πτωχευτικού δικαίου (εγκύκλιος Ε.2008/2024)

Η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων δημοσίευσε εγκύκλιο, με αντικείμενο την παροχή διευκρινίσεων για την ορθή και ενιαία αντιμετώπιση συνήθων ερωτημάτων που ανακύπτουν σχετικά με τη διαχείριση οφειλών κατ’ εφαρμογή διατάξεων του πτωχευτικού δικαίου (εγκύκλιος Ε.2008/2024).

Στην εγκύκλιο περιλαμβάνονται διευκρινίσεις σχετικά (1) με την εφαρμογή των άρθρων 192-196 του ν. 4738/2020 περί αυτοδίκαιης απαλλαγής σε ομόρρυθμους εταίρους και σε εγγυητές, (2) με την απαλλαγή πτωχευσάντων φυσικών προσώπων μετά την πάροδο ενός έτους από την κήρυξη της πτώχευσης (παρ. 2 άρθρου 192 ν. 4738/2020) και την άσκηση προσφυγής κατά της απαλλαγής, (3) με τον συμψηφισμό οφειλών πτωχού προς το Δημόσιο με ανταπαιτήσεις αυτού έναντι του Δημοσίου, (4) με την έκδοση αποδεικτικού ενημερότητας για είσπραξη  απαιτήσεων του πτωχού, (5) με την αναγγελία χρεών στον σύνδικο της πτώχευσης σε περίπτωση παραίτησής του, (6) με τη διαχείριση αιτημάτων για άρση κατασχέσεων που έχουν επιβληθεί σε βάρος του οφειλέτη πριν από την κήρυξή του σε πτώχευση και, τέλος, (7) με την παρακολούθηση της παραγραφής των πτωχευτικών χρεών.

Πιο αναλυτικά, μεταξύ άλλων η ΑΑΔΕ επισημαίνει τα εξής:

Διευκρινίσεις σχετικά με την εφαρμογή των άρθρων 192-196 του ν. 4738/2020 περί αυτοδίκαιης απαλλαγής σε ομόρρυθμους εταίρους και σε εγγυητές

Οι διατάξεις περί απαλλαγής των παρ. 1 και 2 του άρθρου 195 και της παρ. 6 του άρθρου 263 του ν. 4738/2020 δεν εφαρμόζονται σε φυσικό πρόσωπο το οποίο έχει μεν εκ του νόμου εις ολόκληρον ευθύνη για οφειλές πτωχεύσαντος νομικού προσώπου, όχι όμως λόγω της ιδιότητάς του ως νόμιμου εκπροσώπου ή διοικούντος του ν.π., αλλά λόγω της εταιρικής ιδιότητάς του, όπως ισχύει για την απεριόριστη και εις ολόκληρον ευθύνη του ομόρρυθμου εταίρου ομόρρυθμης ή ετερόρρυθμης εταιρείας (βλ. άρθρα 249 επ. και 271  του ν. 4072/2012 καθώς και το προϊσχύον άρθρο 22 του Εμπορικού Νόμου), η οποία βαρύνει το ομόρρυθμο μέλος, ανεξαρτήτως αν έχει ή όχι και την ιδιότητα του διαχειριστή/νόμιμου εκπροσώπου της προσωπικής εταιρείας. 

Ομοίως, οι ανωτέρω διατάξεις περί απαλλαγής δεν εφαρμόζονται επίσης αναφορικά με οφειλές νομικού προσώπου για τις οποίες το φυσικό πρόσωπο δεν ευθύνεται εκ του νόμου λόγω της διοικητικής ή εκπροσωπευτικής σχέσης με το νομικό πρόσωπο, άλλα λόγω παροχής προσωπικής εγγύησης υπέρ του νομικού προσώπου.

Για την αυτοδίκαιη απαλλαγή φυσικού προσώπου– ομόρρυθμου μέλους ομόρρυθμης ή ετερόρρυθμης εταιρείας (ανεξαρτήτως αν το πρόσωπο αυτό φέρει ή όχι την ιδιότητα του διαχειριστή/νόμιμου εκπροσώπου της εταιρείας) στο πλαίσιο διαδικασίας πτώχευσης, καθώς και φυσικού προσώπου από την εγγυητική ευθύνη του για οφειλές νομικού προσώπου στο πλαίσιο διαδικασίας πτώχευσης, πρέπει να συντρέχουν στο πρόσωπό του οι προϋποθέσεις εφαρμογής των άρθρων 192-194 του ν. 4738/2020 (περί απαλλαγής οφειλετών φυσικών προσώπων) σε συνδυασμό με τη διάταξη μεταβατικού δικαίου της παρ. 5 του άρθρου 263 του ίδιου νόμου.

Διευκρινίσεις σχετικά με την απαλλαγή πτωχευσάντων φυσικών προσώπων μετά την πάροδο ενός έτους από την κήρυξη της πτώχευσης (παρ. 2 άρθρου 192 ν. 4738/2020) και την άσκηση προσφυγής κατά της απαλλαγής

Σε περίπτωση που το Δημόσιο λάβει γνώση αίτησης οφειλέτη με αίτημα την εξαίρεση των ετήσιων εισοδημάτων του από την πτωχευτική περιουσία, σύμφωνα με την παρ. 3 του άρθρου 92 του ν. 4738/2020, δύναται με κύρια παρέμβαση στη δίκη αυτή, ως πιστωτής του αιτούντος:

α) να ζητήσει την απόρριψη της αίτησης της παρ. 3 του άρθρου 92 του ν. 4738/2020, εφόσον από τα διαθέσιμα στην αρμόδια Υπηρεσία στοιχεία δύναται να στοιχειοθετηθεί ότι δεν πληρούται μία τουλάχιστον από τις προϋποθέσεις εξαίρεσης που προβλέπονται στην ανωτέρω διάταξη, δηλαδή αν η ελάχιστη αξία των πάγιων περιουσιακών στοιχείων που ανήκουν στον οφειλέτη κατά τον χρόνο κήρυξης της πτώχευσης (εξαιρουμένων όσων έχουν αποκτηθεί στην διάρκεια των 12 μηνών που προηγούνται της υποβολής της αίτησης πτώχευσης) υπολείπεται των 100.000 ευρώ ή/και αν η αξία τους δεν υπερβαίνει το 10% των συνολικών υποχρεώσεων του οφειλέτη (όχι μόνο έναντι του Δημοσίου αλλά και των λοιπών πτωχευτικών πιστωτών) ή/και

β) να ασκήσει προσφυγή κατά της απαλλαγής του οφειλέτη, εφόσον δύναται να στοιχειοθετηθεί λόγος προσφυγής σύμφωνα με τα αναφερόμενα στις Ε. 2192/2021 (κεφ. 10.Γ.α.i.) και Ε. 2003/2023 (κεφ. Γ). 

Επισημαίνεται ότι το αίτημα για εξαίρεση των ετήσιων εισοδημάτων του οφειλέτη από την πτωχευτική περιουσία, σύμφωνα με την παρ. 3 του άρθρου 92 του ν. 4738/2020 δύναται να περιλαμβάνεται στην αίτηση πτώχευσης που υποβάλλει ο οφειλέτης. Σε κάθε περίπτωση, προσφυγή κατά της απαλλαγής του οφειλέτη μπορεί να ασκηθεί και σε μεταγενέστερο χρόνο, έως τη λήξη της προθεσμίας απαλλαγής. 

Διευκρινίσεις σχετικά με τον συμψηφισμό οφειλών πτωχού προς το Δημόσιο με ανταπαιτήσεις αυτού έναντι του Δημοσίου

Για τη διενέργεια αυτεπάγγελτου συμψηφισμού πτωχευτικών χρεών κατ’ άρθρο 75 του Κ.Ε.Δ.Ε. με ανταπαιτήσεις του πτωχού ισχύει ο περιορισμός που προβλέπεται στην παρ. 1 του άρθρου 111 του ν. 4738/2020. Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, ο συμψηφισμός των πτωχευτικών χρεών είναι επιτρεπτός, μόνο αν οι προϋποθέσεις αυτού συνέτρεξαν πριν από την κήρυξη της πτώχευσης, δηλαδή πριν από την έκδοση της πτωχευτικής απόφασης. Ομοίου περιεχομένου διάταξη περιλαμβάνεται και στην παρ. 1 του άρθρου 36 του προϊσχύοντος ν. 3588/2007. Ο ανωτέρω περιορισμός δεν εφαρμόζεται σε όλα τα χρέη του πτωχού, αλλά μόνο στα πτωχευτικά, δηλαδή στις οφειλές του που γεννήθηκαν ή ανάγονται σε χρόνο πριν από την κήρυξη της πτώχευσης, ανεξαρτήτως χρόνου δημιουργίας τίτλου είσπραξης και καταχώρισης αυτού στα βιβλία εισπρακτέων εσόδων. 

Αντίθετα, για τον συμψηφισμό τυχόν ομαδικών χρεών του πτωχού, δηλαδή οφειλών του που γεννήθηκαν ή ανάγονται σε χρόνο μετά την κήρυξη της πτώχευσης και προέρχονται από τη διοίκηση της πτωχευτικής περιουσίας ή συνδέονται με στοιχεία της πτωχευτικής περιουσίας, δεν ισχύει ο περιορισμός της παρ. 1 του άρθρου 111 του ν. 4738/2020 (ή, υπό το προϊσχύον δίκαιο, της παρ. 1 του άρθρου 36 του ν. 3588/2007). Επομένως, οι απαιτήσεις του Δημοσίου σε βάρος του πτωχού από τις ανωτέρω αιτίες νομίμως συμψηφίζονται τόσο με πτωχευτικές ανταπαιτήσεις του πτωχού  όσο και με μεταπτωχευτικές .

Όσον αφορά δε τυχόν μεταπτωχευτικά χρέη του πτωχού, αυτά δεν μπορούν να συμψηφιστούν αυτεπαγγέλτως με πτωχευτική, παρά μόνο με τυχόν μεταπτωχευτική ανταπαίτηση του πτωχού.

Επομένως, σε περίπτωση που δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις για τον συμψηφισμό μιας πτωχευτικής απαίτησης του πτωχού έναντι του Δημοσίου με πτωχευτικά χρέη του, λόγω του νομοθετικού περιορισμού της παρ. 1 του άρθρου 111 του ν. 4738/2020 (ή της παρ. 1 του άρθρου 36 του ν. 3588/2007), πρέπει να εξετάζεται αν σε βάρος του πτωχού δικαιούχου έχουν δημιουργηθεί ομαδικά χρέη προς το Δημόσιο, με τα οποία επιτρέπεται ο συμψηφισμός. Τυχόν υπόλοιπο της πτωχευτικής απαίτησης εισπράττεται από τον σύνδικο της πτώχευσης. 

Διευκρινίσεις σχετικά με την έκδοση αποδεικτικού ενημερότητας για είσπραξη  απαιτήσεων του πτωχού

Όσον αφορά την υποχρέωση προσκόμισης αποδεικτικού ενημερότητας κατ’ άρθρο 12 του Κ.Υ.Δ., υπενθυμίζεται η εξαίρεση του συνδίκου της πτώχευσης από την υποχρέωση προσκόμισης αποδεικτικού ενημερότητας για τον πτωχό προκειμένου να προβεί σε πράξεις ή συναλλαγές που αφορούν την πτωχευτική περιουσία, όπως είναι η είσπραξη πτωχευτικών απαιτήσεων.

Αντίθετα, για την είσπραξη μεταπτωχευτικών απαιτήσεων από τον πτωχό, εφόσον αυτές δεν υπόκεινται σε συμψηφισμό, έχουν εφαρμογή οι διατάξεις της Κ.Τ.Α. 1162/2023  (Β' 6129), όπως ισχύει μετά την τροποποίησή της με την Κ.Τ.Α. Α. 1181/2023 (Β΄6520) και του άρθρου 11 της απόφασης ΠΟΛ. 1274/2013 (Β' 3398), όπως ισχύει μετά την τροποποίησή του με την Α. 1163/2023 (Β’ 6137) απόφαση του Διοικητή ΑΑΔΕ, σχετικά με τις προϋποθέσεις και τους όρους χορήγησης αποδεικτικού ενημερότητας.  

Διευκρινίσεις σχετικά με την αναγγελία χρεών στον σύνδικο της πτώχευσης σε περίπτωση παραίτησής του 

Όσον αφορά την επίδοση της αναγγελίας στον σύνδικο της πτώχευσης, διευκρινίζεται ότι αυτή μπορεί να γίνει νόμιμα και σε σύνδικο πτώχευσης που έχει υποβάλει την παραίτησή του (η παραίτηση υποβάλλεται κατά νόμο στον εισηγητή δικαστή), εφόσον δεν έχει λάβει χώρα ακόμα αντικατάστασή του, καθώς ο παραιτηθείς σύνδικος δεν απαλλάσσεται αυτομάτως από τα καθήκοντα του, αλλά εξακολουθεί να υφίσταται η υποχρέωση του προς συνέχιση των εργασιών της πτώχευσης, η οποία εκτείνεται μέχρι το χρονικό σημείο της αντικατάστασης του, δηλαδή μέχρι τη δημοσίευση της απόφασης του πτωχευτικού δικαστηρίου με την οποία διορίζεται νέος σύνδικος.

Αντίθετα, σε περίπτωση που ο σύνδικος έχει αποποιηθεί το διορισμό του, η πτωχευτική διαδικασία στερείται συνδίκου μέχρι τον διορισμό νέου με απόφαση του πτωχευτικού δικαστηρίου και τη σιωπηρή ή ρητή αποδοχή αυτού, επομένως η αντικατάσταση του συνδίκου στην περίπτωση αυτή αποτελεί προϋπόθεση για το κύρος της αναγγελίας του Δημοσίου.  

Διευκρινίσεις σχετικά με τη διαχείριση αιτημάτων για άρση κατασχέσεων που έχουν επιβληθεί σε βάρος του οφειλέτη πριν από την κήρυξή του σε πτώχευση 

Τυχόν κατάσχεση επιβληθείσα από την Φορολογική Διοίκηση δεν αποτελεί κώλυμα για την εκποίηση των κατασχεμένων ακινήτων από τον σύνδικο της πτώχευσης στο πλαίσιο της πτωχευτικής διαδικασίας. Παράλληλα, δεν υφίσταται νόμιμο έρεισμα για άρση κατασχέσεων που έχουν επιβληθεί από τη Φορολογική Διοίκηση σε ακίνητα του οφειλέτη πριν από την κήρυξή του σε πτώχευση (εφόσον δεν συντρέχει βέβαια περίπτωση ακύρωσης της κατάσχεσης ή μη νόμιμης επιβολής της ή εξάλειψης του λόγου για τον οποίο αυτή επιβλήθηκε).  

Όσον αφορά τις κατασχέσεις απαιτήσεων εις χείρας τρίτου, υπενθυμίζεται ότι σύμφωνα με την παρ. 2 του άρθρου 100 του ν. 4738/2020 η κήρυξη σε πτώχευση δεν συνεπάγεται υποχρέωση άρσης ούτε αναστολή των κατασχέσεων εις χείρας τρίτου που έχουν νομίμως επιβληθεί σε βάρος του οφειλέτη πριν από την κήρυξη αυτού σε πτώχευση αναφορικά με τυχόν μελλοντικές απαιτήσεις του καθ’ ου που έχουν κατασχεθεί. Αντίθετα, κατ’ εφαρμογή της ανωτέρω διάταξης, ο τρίτος οφείλει και μετά την κήρυξη της πτώχευσης να αποδίδει/αποδώσει στο κατασχόν Δημόσιο τα ποσά των μελλοντικών απαιτήσεων που αποτέλεσαν αντικείμενο της επιβληθείσας κατάσχεσης και γεννιούνται/καθίστανται απαιτητές μετά την κήρυξη της πτώχευσης, δεδομένου ότι με την κατάσχεση έχει επέλθει ήδη πριν από την πτώχευση η αναγκαστική εκχώρηση αυτών στον κατασχόντα.

Διευκρινίσεις σχετικά με την παρακολούθηση της παραγραφής των πτωχευτικών χρεών

Τέλος, εφιστάται η προσοχή στην ανάγκη παρακολούθησης της παραγραφής των πτωχευτικών χρεών από τις αρμόδιες για την επιδίωξη της είσπραξής τους Υπηρεσίες.  Όπως είναι γνωστό, για τη διακοπή της παραγραφής των πτωχευτικών χρεών, δηλαδή των οφειλών του πτωχού που γεννήθηκαν ή ανάγονται σε χρόνο πριν από την κήρυξη της πτώχευσης, ανεξαρτήτως χρόνου δημιουργίας τίτλου είσπραξης και καταχώρισης αυτού στα βιβλία εισπρακτέων εσόδων, είναι απαραίτητη η αναγγελία αυτών στην πτώχευση, δεδομένου ότι, λόγω της αυτοδίκαιης αναστολής των ατομικών διώξεων από την κήρυξη της πτώχευσης, δεν υφίσταται κατ’ αρχήν δυνατότητα λήψης ατομικών μέτρων αναγκαστικής εκτέλεσης σε βάρος της περιουσίας του πτωχού και δι’ αυτών διακοπής της παραγραφής.  

Για τον λόγο αυτό, πέραν της αναγγελίας των βεβαιωμένων οφειλών του πτωχού κατά την κήρυξη της πτώχευσης, απαιτείται και τακτική παρακολούθηση των οφειλών του (ατομικών και από συνυπευθυνότητα) που βεβαιώνονται κατά τη διάρκεια της πτώχευσης, ώστε να εντοπίζονται άμεσα τυχόν οφειλές του που συνιστούν πτωχευτικά χρέη και να αναγγέλλονται επίσης. Υπενθυμίζεται ότι στην αναγγελία στην πτώχευση ενδείκνυνται να περιλαμβάνονται και τυχόν ομαδικά χρέη του πτωχού  

Δεδομένου ότι η παραγραφή που διακόπηκε με την αναγγελία στην πτώχευση αρχίζει πάλι από την επομένη της ημερομηνίας περάτωσης της πτώχευσης, είναι επίσης κρίσιμη η παρακολούθηση του χρόνου περάτωσης των πτωχεύσεων κατ’ εφαρμογή του ισχύοντος, κατά περίπτωση, πτωχευτικού δικαίου. 

Δείτε αναλυτικά την εγκύκλιο στο diavgeia.gov.gr.