logo-print

Γενετήσια εκμετάλλευση και κακοποίηση ανηλίκου υπό το νέο Ποινικό Κώδικα

30/11/2020

30/11/2020

Η υποστήριξή της κατηγορίας υπό το πρίσμα του νέου Κώδικα Ποινικής Δικονομίας

ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΚΟΥΔΕΛΗ

ΠΟΙΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ / ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΚΟΝΟΜΙΑ

Κώδικας Ποινικής Δικονομίας ΙΙ

Της Κωνσταντίνας Χριστοπούλου, φοιτήτριας της Νομικής Αθηνών

1. ΓΕΝΙΚΑ

Η Παγκόσμια Ημέρα για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η οποία έχει οριστεί να εορτάζεται την 20η Νοεμβρίου, και ο πρόσφατος εορτασμός της αποτέλεσε κίνητρο για την παρούσα αναφορά σε ένα αυτοτελές δικαίωμα των παιδιών, αυτό της Ανηλικότητας, ιδίως υπό το πρίσμα του ποινικού δικαίου. Η αξιόποινη πράξη που θα αναλυθεί διεξοδικώς είναι η αποπλάνηση ανηλίκων υπό τις διάφορες μορφές των άρθρων 339, 342, 351Α, 348Β του νέου Ποινικού Κώδικα.

Αξίζει να αναφερθεί εισαγωγικά ότι το Ποινικό Δίκαιο Ανηλίκων εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1933. Έπειτα μετονομάστηκε ως «Εγκληματολογικό Δίκαιο Ανηλίκων», ονομασία που εκλείπει τα τελευταία 40 χρόνια, καθώς προτιμάται ο όρος «Δίκαιο Ανηλίκων», ο οποίος δε φέρει καμία τιμωρητική χροιά. Μάλιστα σήμερα, που το Ποινικό Δίκαιο διαθέτει έναν πιο ανθρωπιστικό προσανατολισμό, εξετάζονται όχι μόνο υποθέσεις με ανήλικους δράστες αλλά και με ανήλικα θύματα. Η αποπλάνηση ανηλίκων είναι μία από τις τελευταίες.

2. ΑΝΗΛΙΚΟΤΗΤΑ

Το έννομο αγαθό της Ανηλικότητας που προστατεύεται και συνταγματικά στο άρθρο 21 παρ. 1 ως κοινωνικό δικαίωμα (παιδική ηλικία), δηλώνει την αγνότητα, την ηθική καθαρότητα και την άγνοια των ανηλίκων ως προς τις φυλετικές σχέσεις. Περικλείει τις έννοιες της ψυχικής υγείας και της ψυχοπνευματικής υπόστασης του ανηλίκου, οι οποίες θίγονται από πράξεις καθοριστικές για την ελεύθερη εκδήλωση της γενετήσιας ζωής. Γενικότερα, η ανηλικότητα αποτελεί έννοια αφηρημένη, συνιστάμενη στην αδιατάρακτη βιολογική, πνευματική, συναισθηματική καθώς και σεξουαλική ανάπτυξη και ολοκλήρωση. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν την ιδιαίτερη σημασία της έννοιας αυτής για την ομαλή εξέλιξη και πρόοδο κάθε ανθρώπου, κρίνεται απαραίτητη, αν όχι επιτακτική, τόσο η κοινωνική όσο και η νομική προστασία της ανηλικότητας. Η τελευταία θα εξεταστεί αναλυτικότερα μέσω του Ποινικού Κώδικα και της αναφοράς του στις γενετήσιες πράξεις με ανηλίκους ή ενώπιόν τους, την κατάχρηση της ανηλικότητας, τις γενετήσιες πράξεις με ανηλίκους έναντι αμοιβής όπως επίσης την προσέλκυση παιδιών για γενετήσιους λόγους.

3. ΓΕΝΕΤΗΣΙΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ ΜΕ ΑΝΗΛΙΚΟΥΣ Ή ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΟΥΣ (ΠΚ 339)

Η διάταξη του α. 339 ΠΚ, αναφορικά με τις γενετήσιες πράξεις στις οποίες εμπλέκεται ανήλικος, είτε ως δρων είτε ως παρατηρητής, αποτελεί την πλέον χαρακτηριστική διάταξη προστασίας της ανηλικότητας. Αξιοπρόσεκτο είναι το γεγονός ότι η ανηλικότητα ως προς το ζήτημα της γενετήσιας ζωής προστατεύεται έως τα 15 και όχι τα 18 έτη, ηλικία κατά την οποία λήγει η φυσική ανηλικότητα. Συνεπώς το πεδίο εφαρμογής της παρούσας διάταξης είναι εμφανώς περιορισμένο συγκριτικά με άλλα, στοιχείο που επιβεβαιώνει την εξέχουσα σημασία της πρόβλεψης αυτής.

Ως προς τη δομή του, το άρθρο αποτελείται από 3 παραγράφους, εκ των οποίων κάθε μία επιτελεί διαφορετικό σκοπό.

Κατ’ αρχάς, η πρώτη παράγραφος αναφέρεται στη βασική μορφή εκδήλωσης του εγκλήματος, της οποίας αντικειμενική υπόσταση είναι η περίοδος «όποιος ενεργεί γενετήσια πράξη με πρόσωπο νεότερο των 15 ετών ή το παραπλανά με αποτέλεσμα να ενεργήσει ή να υποστεί τέτοια πράξη τιμωρείται». Ιδιαίτερο στοιχείο που πρέπει να υπογραμμιστεί στην παράγραφο αυτή είναι η τριμερής διάκριση της ποινικής αντιμετώπισης του δράστη ανάλογα με την ηλικία του ανήλικου θύματος. Έτσι, λοιπόν, όταν το θύμα είναι κάτω των 12 ετών, η πράξη τιμωρείται με κάθειρξη, όταν το θύμα είναι μεταξύ 12 και 14 με κάθειρξη έως 10 έτη, ενώ όταν το θύμα συμπλήρωσε τα 14 με φυλάκιση 2 ετών τουλάχιστον. Είναι μάλιστα αξιοσημείωτο το ότι η συναίνεση ακόμη και η πρωτοβουλία του ανηλίκου σε μία τέτοια πράξη δεν μπορεί να παρουσιαστεί ως λόγος άρσης του αδίκου. Συνεπώς λόγω της ηλικίας και του μειωμένου πνευματικού επιπέδου ως απόρροια αυτής η συναίνεση του παθόντος είναι άκυρη.

Η «γενετήσια πράξη» του α. 339 ΠΚ είναι όρος με ιδιαίτερη βαρύτητα για την ποινικοποίηση του εγκλήματος που μελετάται, γι αυτό και χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση και ερμηνεία. Θα μπορούσε να ειπωθεί, με βάση τη ρύθμιση του παλαιότερου κώδικα, ο οποίος έκανε λόγο για ασελγή πράξη, ότι η πράξη αυτή ενέχει έντονα το στοιχείο της ανηθικότητας. Συγκεκριμένα, πρόκειται για μία ενέργεια, η οποία αντικειμενικά προσβάλλει το κοινό αίσθημα αιδούς και ήθους, ενώ υποκειμενικά κατευθύνεται στην ικανοποίηση ή τη διέγερση της γενετήσιας επιθυμίας. Ως γενετήσια πράξη υπό το πρίσμα του νέου ΠΚ χαρακτηρίζεται κάθε πράξη που σχετίζεται με την ερωτική επιθυμία ή τη γενετήσια ορμή ή τη σαρκική απόλαυση, καθώς επίσης κάθε πράξη που αναφέρεται εν γένει στη σεξουαλικότητα ως σύνολο φαινομένων σχετικών με το σεξουαλικό ένστικτο και την ικανοποίησή του. Καθοριστικό στοιχείο της γενετήσιας πράξης είναι η συμμετοχή σε αυτή των γεννητικών οργάνων του δράστη και του ανήλικου θύματος ή τουλάχιστον του ανήλικου θύματος. Συμπερασματικά, ο όρος γενετήσια πράξη αναφέρεται στη συνουσία καθώς και στις πράξεις που περιέχουν διείσδυση στο σώμα του άλλου προσώπου και ονομάζονται απομιμήσεις ή υποκατάστατα συνουσίας (παρά φύση ασέλγεια, πεολειχία, αιδοιολειχία).

Η δεύτερη παράγραφος του α. 339 ΠΚ ειδικεύεται στις γενετήσιες πράξεις μεταξύ ανηλίκων κάτω των 15 ετών, ο οποίες δεν τιμωρούνται παρά μόνο στην περίπτωση που η διαφορά ηλικίας μεταξύ δράστη και θύματος είναι μεγαλύτερη των 3 ετών. Τότε υπάρχει η δυνατότητα επιβολής αναμορφωτικών ή θεραπευτικών μέτρων.

Η τρίτη παράγραφος πάλι αναφέρεται στη διενέργεια γενετήσιων πράξεων ενώπιον ανηλίκου που δε συμπλήρωσε τα 15 έτη. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο ενήλικος δε συμμετέχει αλλά παρακολουθεί. Η πράξη αυτή είναι παρ’ όλ’ αυτά αξιόποινη και τιμωρείται με φυλάκιση 2 ετών τουλάχιστον καθώς και με χρηματική ποινή, εφόσον ο ανήλικος είναι κάτω των 14 ετών, ενώ με φυλάκιση έως 3 έτη ή χρηματική ποινή αν ο ανήλικος έχει συμπληρώσει τα 14 έτη.

4. ΚΑΤΑΧΡΗΣΗ ΑΝΗΛΙΚΩΝ (ΠΚ 342)

Το τυποποιημένο έγκλημα του παρόντος άρθρου αντλεί απαξία από το στοιχείο της εμπίστευσης, που συναντάται στην πρώτη παράγραφο του άρθρου. Η «κατάχρηση» του α. 342 ΠΚ έγκειται στην εκμετάλλευση της ιδιαίτερης αυτής σχέσης του θύματος με το δράστη, σχέσης που φέρει το δράστη σε πλεονεκτική θέση έναντι του παθόντος. Υποκείμενο του εγκλήματος μπορεί να είναι τόσο άνδρας όσο και γυναίκα άνω των 18 ετών. Προϋποθέσεις για την πλήρωση της αντικειμενικής υπόστασης αποτελούν αφενός η σχέση εμπίστευσης και αφετέρου η τέλεση γενετήσιας πράξης, όπως αναλύθηκε προηγουμένως.

Η σχέση εμπίστευσης ως όρος απαιτεί ερμηνεία, προκειμένου να καταστεί πλήρως κατανοητή. Πρόκειται, στην πραγματικότητα, για μία σχέση εξάρτησης μεταξύ δρώντος και παθόντος, από την οποία απορρέουν υποχρεώσεις ως προς το πρόσωπο του πρώτου. Συγκεκριμένα, ο δράστης οφείλει να προστατεύει, να φυλάσσει τον ανήλικο, να τον επιβλέπει, καθώς επίσης να φροντίζει για την ψυχική και πνευματική του ανάπτυξη, έστω και προσωρινά. Η σχέση αυτή συνάπτεται ρητά ή σιωπηρά.

Και στο συγκεκριμένο έγκλημα παρατηρείται, όπως και στο α. 339 ΠΚ μία τριχοτόμηση της ηλικίας του ανηλίκου. Έτσι, αν ο ανήλικος παθών είναι κάτω των 12 ετών, η πράξη τιμωρείται με κάθειρξη τουλάχιστον 10 ετών. Αν πάλι ο παθών είναι μεταξύ 12 και 14 ετών, το έγκλημα τιμωρείται με κάθειρξη, ενώ αν συμπλήρωσε τα 14 έτη με κάθειρξη έως 10 ετών.

Διαφορετική είναι η ποινική αντιμετώπιση του δράστη της παραγράφου 2 του α. 342 ΠΚ, ο οποίος δεν ενεργεί σε αυτή την περίπτωση γενετήσια πράξη, αλλά απευθύνει χειρονομίες ή προτάσεις γενετήσιου χαρακτήρα στον ανήλικο. Επιπροσθέτως, ενδέχεται να απεικονίζει ή να παρουσιάζει γενετήσιες πράξεις στο ανήλικο θύμα. Η σχέση εμπίστευσης συνεχίζει και στην παράγραφο αυτή να αποτελεί προϋπόθεση του αξιοποίνου. Ο δράστης μίας τέτοιας ενέργειας τιμωρείται, όμως, με ποινή πολύ μικρότερη της πρώτης παραγράφου, συγκεκριμένα με φυλάκιση τουλάχιστον 6 μηνών.

5. ΓΕΝΕΤΗΣΙΑ ΠΡΑΞΗ ΜΕ ΑΝΗΛΙΚΟ ΕΝΑΝΤΙ ΑΜΟΙΒΗΣ (351Α ΠΚ)

Η παρούσα διάταξη εξυπηρετεί στην προστασία των ανηλίκων από πράξεις σεξουαλικής εκμετάλλευσης, οι οποίες γίνονται επ’ αμοιβής. Δράστης είναι και σε αυτή την περίπτωση ενήλικος (γνήσιο ιδιαίτερο έγκλημα) ενώ αντικείμενο, όπως είναι φυσικό, ανήλικος. Το έγκλημα είναι δυνατό να τελεστεί με δύο τρόπους υπαλλακτικώς. Αφενός ο δράστης μπορεί να διενεργήσει αυτοπροσώπως γενετήσια πράξη με το ανήλικο θύμα και αφετέρου να προκαλέσει την απόφαση σε άλλον ανήλικο ή ενήλικο να λάβει μέρος σε γενετήσια πράξη με το ανήλικο θύμα. Στην προκειμένη περίπτωση ο δράστης δε συμμετέχει, αλλά παρακολουθεί. Φυσικά καθοριστική για την πλήρωση της αντικειμενικής υπόστασης του εγκλήματος αυτού είναι η ύπαρξη ανταλλάγματος, ενός κινήτρου αρκετά ισχυρού για κάποιον ανήλικο που βρίσκεται σε ανάγκη.

Ως προς το συγκεκριμένο έγκλημα, όπως και ως προς τα προαναφερθέντα, η ποινική κύρωση διαφέρει ανάλογα με την ηλικία του ανήλικου θύματος. Αναλυτικότερα, αν ο παθών είναι κάτω των 12 ετών, ο δράστης τιμωρείται με κάθειρξη τουλάχιστον 10 ετών και με χρηματική ποινή. Αν ο παθών είναι μεταξύ 12 και 14 ετών, ο δράστης τιμωρείται με κάθειρξη και χρηματική ποινή, ενώ αν ο παθών συμπλήρωσε τα 14 έτη, με φυλάκιση τουλάχιστον 3 ετών και με χρηματική ποινή.

Στη δεύτερη παράγραφο του άρθρου αυτού προβλέπεται το εκ του αποτελέσματος διακρινόμενο έγκλημα της θανατηφόρας διενέργειας γενετήσιας πράξης σε ανήλικο έναντι αμοιβής, ένα έγκλημα με απαξία τόσο μεγάλη, ώστε να επιβάλλεται κάθειρξη ισόβια ή πρόσκαιρη τουλάχιστον 10 ετών καθώς και χρηματική ποινή.

6. ΠΡΟΣΕΛΚΥΣΗ ΠΑΙΔΙΩΝ ΓΙΑ ΓΕΜΕΤΗΣΙΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ (348Β ΠΚ)

Το άρθρο αυτό εισήχθη στον Ποινικό Κώδικα με το α. 4 του Ν 3727/2008, το οποίο τροποποιήθηκε με το Ν 4267/2014, προκειμένου να μην απαιτείται η ύπαρξη άλλου ενηλίκου που να παρακινεί το δράστη να προβεί στο έγκλημα της σεξουαλικής προσβολής του ανηλίκου. Πρόκειται για το φαινόμενο «grooming» ή διαφορετικά «ψηφιακές καραμέλες», που χρήζει ποινικής αντιμετώπισης.

Το έγκλημα που τυποποιείται στη διάταξη αυτή έχει ως αντικείμενο ανηλίκους κάτω των 15 ετών, οι οποίοι δεν έχουν λόγω ηλικίας τη δυνατότητα σεξουαλικής συναίνεσης. Διαπράττεται μέσω του διαδικτύου και έχει ως περιεχόμενο την προσέγγιση ανηλίκων με στόχο τη διενέργεια γενετήσιων πράξεων (339 ΠΚ) ή την παραγωγή πορνογραφικού υλικού (348Α). Ιδιαίτερο στοιχείο του εγκλήματος είναι το ότι τιμωρείται μόνο εφόσον τελείται μέσω των σύγχρονων μορφών επικοινωνίας.

Στοιχείο της αξιόποινης συμπεριφοράς είναι το πρώτον η πρόταση από το δράστη στο ανήλικο θύμα να συναντήσει το δράστη ή τρίτον, η οποία γίνεται μέσω της τεχνολογίας των πληροφοριών και επικοινωνίας, όπως το διαδίκτυο, το κινητό τηλέφωνο κλπ. Ακόμη, προϋποτίθεται, ως δεύτερο στοιχείο της σύνθετης αξιόποινης συμπεριφοράς η τέλεση περαιτέρω πράξεων που οδηγούν σε αυτή τη συνάντηση. Δηλαδή η πρόταση μόνο δεν αρκεί για τη θεμελίωση του παρόντος εγκλήματος.

Φυσικά για τη διενέργεια της αξιόποινης αυτής πράξης απαιτείται δόλος και μάλιστα οποιουδήποτε βαθμού αλλά επιπροσθέτως άμεσος δόλος α’ βαθμού για την τέλεση των εγκλημάτων του α. 339 και 348Α ΠΚ.

7. ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Συμπερασματικά κρίνεται σκόπιμο να τονιστεί ότι κάθε παιδί έχει δικαίωμα πρόσβασης σε όλα τα μέτρα προστασίας που παρέχονται λόγω της ιδιότητάς του ως ανηλίκου στο πλαίσιο της οικογένειας, της κοινωνίας αλλά και του κράτους. Το δικαίωμα αυτό διασφαλίζεται ειδικότερα με τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης του 2007. Το παρόν νομοθέτημα καθίσταται κομβικό για την ομαλή ανάπτυξη και πρόοδο κάθε παιδιού που έχει πέσει θύμα γενετήσιας εκμετάλλευσης και κακοποίησης. Πράξεις τέτοιου είδους επιδρούν αρνητικά και καθοριστικά στην υγεία και την ψυχοσωματική υγεία του θύματος. Στις μέρες μας, μάλιστα, λαμβάνουν ανησυχητικά μεγάλες διαστάσεις σε εθνικό αλλά και διεθνές επίπεδο, κυρίως λόγω της αυξανόμενης χρήσης της τεχνολογίας της επικοινωνίας και πληροφόρησης χωρίς κανέναν απολύτως έλεγχο.

Συνεπώς, κρίσιμη είναι η επίτευξη μίας διακρατικής συνεργασίας με στόχο τη μείωση τέτοιων παρασιτικών φαινομένων όπως η γενετήσια εκμετάλλευση και κακοποίηση, την πρόληψη, την αποτελεσματική αντιμετώπιση καθώς επίσης τη διασφάλιση και προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών σε κάθε έκφανση της ανηλικότητάς τους. Γιατί η φροντίδα και η μέριμνα για την ύπαρξη μίας αρμονικής ανηλικότητας θέτει τα θεμέλια για τη μετέπειτα μετάβαση σε μία υγιή ενηλικότητα.

ΠΗΓΕΣ

Δανηλάτου Σ. Αγγελική, Πολυζωίδου Χρ. Βάγια, Μπιστούνα Γ. Υβόννη, Δίκαιο Προστασίας Ανηλίκου, Αστικό, Ποινικό, Δημόσιο, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2016

Αθέτηση ρήτρας παρεκτάσεως αποκλειστικής διεθνούς δικαιοδοσίας και αποζημιωτική ευθύνη - Σειρά Μελέτες ΕΡΜΕΚ Νο 8

ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ / ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ

Ανταλλάξιμα κτήματα -Δημοσιεύματα ΕπΑκ Νο 3

ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ / ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ