Ψευδείς ομολογίες: όχι τόσο σπάνιες όσο νομίζουμε

Στη δημοφιλή αμερικανική σειρά “Making a murderer”, ο Steven Avery, ένας άνδρας από την πολιτεία Manitowok καταδικάζεται για τον φόνο μιας δημοσιογράφου και εκτίει 18 χρόνια φυλάκισης προτού αθωωθεί βάσει εξετάσεων DNA το 2003. Στην ίδια υπόθεση συγκατηγορούμενος βρίσκεται και ο ανήλικος ανηψιός του, Brendan Dassey, ο οποίος ομολογεί τη συνέργεια στο βιασμό και το φόνο και καταδικάζεται σε ισόβια φυλάκιση με κύριο αποδεικτικό στοιχείο την βιντεοσκοπημένη ομολογία του στο στάδιο της ανάκρισης.

Πολλά χρόνια αργότερα, το 2016, ένας ομοσπονδιακός δικαστής ανατρέπει την καταδίκη του Brendan και διατάσσει την απελευθέρωσή του λέγοντας ότι οι ανακριτικές αρχές εξανάγκασαν το 16χρονο τότε αγόρι, το οποίο έπασχε από νοητικά προβλήματα, σε ομολογία. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης ασκεί έφεση κατά αυτής της απόφασης και η υπόθεση εκδικάζεται στο Εφετείο, το οποίο επικυρώνει την απόφαση του κατώτερου δικαστηρίου και διατάσσει την απελευθέρωση του Brendan. Η περίπτωση του Brendan είναι μία μόνο από τις περιπτώσεις ψευδούς ομολογίας που έχουν απασχολήσει την κοινή γνώμη.

Το βάρος της ομολογίας

Στην ελληνική έννομη τάξη η ομολογία, ήτοι η παραδοχή από τον κατηγορούμενο της ενοχής του για μία αξιόποινη πράξη, αποτελεί ένα εκ των κυριοτέρων αποδεικτικών μέσων, ωστόσο δεν αρκεί για να ενοχοποιήσει τον κατηγορούμενο. Με άλλα λόγια, η ομολογία του κατηγορούμενου δεν συμπίπτει με την έννοια της πλήρους απόδειξης που απαιτεί ο νόμος για τη στοιχειοθέτηση μιας καταδίκης αλλά είναι απαραίτητο να συνεκτιμώνται όλα τα αποδεικτικά μέσα, με αποτέλεσμα τόσο η ομολογία όσο και η ενδεχόμενη ανάκλησή της να εκτιμώνται ελεύθερα από τον δικαστή.

Ωστόσο, μια ομολογία βαραίνει πολύ στη συνείδηση του δικαστή, πολλώ δε μάλλον στη συνείδηση του ενόρκου, και είναι γεγονός ότι αποτελεί ένα από τα πιο κρίσιμα αποδεικτικά στοιχεία. Παράλληλα, όταν οι παράγοντες της δίκης έχουν στα χέρια τους μια ομολογία, προσκολλώνται σ’ αυτή και παραβλέπουν τα υπόλοιπα αποδεικτικά στοιχεία, τα οποία ερμηνεύονται με προκατάληψη ("bias snowfall effect").

Απόσπαση ομολογίας στο πλαίσιο της ανάκρισης από την αστυνομία

Ορισμένες φορές στόχος της αστυνομίας είναι η απόσπαση ομολογίας από τον κατηγορούμενο ειδικά στην περίπτωση πολύκροτων εγκλημάτων, όπου η κοινή γνώμη πιέζει για την σύλληψη και καταδίκη του υπόπτου.

Οι δύο πιο διαδεδομένες τεχνικές ανάκρισης που χρησιμοποιούνται παγκοσμίως από την αστυνομία είναι η Reid technique στην Αμερική και το PEACE model στην Αγγλία. Η πρώτη αποτελεί μια συνέντευξη βασισμένη στην ανάλυση της συμπεριφοράς του υπόπτου, όπου τίθενται ορισμένες μη ενοχοποιητικές ερωτήσεις και παρατηρούνται λεκτικά και μη λεκτικά συμπτώματα εξαπάτησης – η λεγόμενη γλώσσα του σώματος- όπως αποστροφή του βλέμματος, άκαμπτη στάση σώματος και νευρικό κούνημα μπρος πίσω. Για όσους «αποτυγχάνουν» στη συνέντευξη ακολουθεί μία ιδιαιτέρως επιθετική ανάκριση, της οποίας κύριος σκοπός είναι η απόσπαση ομολογίας.

Κατά τη διάρκεια αυτής της ανάκρισης, ο ύποπτος απομονώνεται σ’ ένα μικρό, άδειο, ηχομονωμένο και σκοτεινό δωμάτιο όπου έρχεται αντιμέτωπος με την έκφραση της βεβαιότητας της ενοχής του από τον ανακριτή (βήμα 1ο). Έπειτα, ο ανακριτής επιχειρεί να μειώσει τη σοβαρότητα του αδικήματος και να προσφέρει ηθική δικαιολόγηση, ρίχνοντας λόγου χάρη ευθύνη στο θύμα ή στις περιστάσεις (βήμα 2ο). Εν συνεχεία, ο ανακριτής διακόπτει όλες τις προσπάθειες άρνησης (βήμα 3ο) και καταρρίπτει όλες τις ηθικές, συναισθηματικές και έμπρακτες αντιρρήσεις του υπόπτου αναφορικά με την απο μέρους του αδυναμία τέλεσης του αδικήματος (βήμα 4ο).

Κατόπιν, εάν ο ύποπτος ανταποκριθεί με παθητική απόσυρση, ο ανακριτής πρέπει να ανακτήσει την προσοχή του (βήμα 5ο), να δείξει συμπάθεια και κατανόηση ώστε να συνεργαστεί μαζί του (βήμα 6ο) και να παρουσιάσει δύο εναλλακτικές εκδοχές του εγκλήματος, η μία εκ των οποίων είναι περισσότερο αποδεκτή από την άλλη (βήμα 7ο). Εάν ο ύποπτος δεχτεί την «ελαφρύτερη» εκδοχή, τότε ο ανακριτής αναζητά μια πλήρη λεπτομερή εξιστόρηση της παραδοχής του εγκλήματος (βήμα 8ο) και επειτά μετατρέπει την προφορική εξιστόρηση σε πλήρη γραπτή ομολογία με λεπτομέρειες ως προς το που, πως, γιατί, έτσι ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο δικαστήριο (βήμα 9ο).

Σε αντίθεση με την πρώτη τεχνική, η δεύτερη (PEACE σημαίνει P= Προετοιμασία, E= Επεξήγηση, Α= Απολογισμός, C= Κλείσιμο και Ε= Aξιολόγηση), δεν προκαταλαμβάνει την ενοχή του υπόπτου και δεν έχει ως αποκλειστικό σκοπό την άντληση ομολογίας. Αντιθέτως, διατυπώνονται ανοιχτές, βασικές και επαναλαμβανόμενες ερωτήσεις, αποκαλύπτονται αποδεικτικά στοιχεία στον ύποπτο και του γνωστοποιούνται οι αντιφάσεις στις οποίες έχει υποπέσει. Παράλληλα, δεν χρησιμοποιούνται ποτέ απειλές, υποσχέσεις και εκβιασμοί ή τεχνικές μεγιστοποίησης και ελαχιστοποίησης.

Όσον αφορά τα ελληνικά δεδομένα, απαγορεύεται η χρησιμοποίηση εκβιαστικών μέσων για την απόσπαση οποιασδήποτε κατάθεσης. Ως εκβιαστικά μέσα νοούνται όλα τα μέσα τα οποία δεν επιτρέπονται από τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και στοχεύουν στο να παρεμποδίσουν την ελεύθερη βούληση του υπόπτου που υποβάλλεται στη διαδικασία της ανάκρισης. Αυτά είναι ιδίως η χρήση σωματικής και ψυχολογικής βίας, η χρήση ναρκωτικών, υπνωτικών ή άλλων ουσιών, η εφεύρεση προσβλητικών για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια μεθόθων αναζήτησης της αλήθειας όπως ο ορός της αλήθειας, οι απειλές, η βία κατά πραγμάτων του υπόπτου, η υποβολή παραπειστικών ή υποβλητικών ερωτήσεων, η προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας, η υπόσχεση οφέλους, η απειλή καταστρατήγησης νομίμων δικαιωμάτων του και άλλα.

Διαβάστε περισσότερα στο crimetimes.gr