Σημαντικές αλλαγές στην ποινική αντιμετώπιση δραστών με ψυχική ή διανοητική διαταραχή (Σχέδιο Νόμου)

Σειρά τροποποιήσεων στις διατάξεις του Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας αναφορικά με τα μέτρα θεραπείας ατόμων που απαλλάσσονται ή έχουν μειωμένο καταλογισμό λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής, περιλαμβάνει νέο σχέδιο νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Το προτεινόμενο σχέδιο νόμου επιφέρει σημαντική αλλαγή στο ισχύον θεσμικό πλαίσιο των άρθρων 38 - 41 και 69 - 70 του Ποινικού Κώδικα.

Η αναθεώρηση των συγκεκριμένων διατάξεων, συνοδεύεται από τις αναγκαίες αλλαγές στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και από τη διαμόρφωση ειδικών κανόνων εκτέλεσης των προβλεπόμενων μέτρων, όπως απαιτεί το άρθρο 56 του Ποινικού Κώδικα.

Διαβάστε επίσης: Δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο: Αλλαγές στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας

Όπως επισημαίνεται στην εισηγητική έκθεση του σ/ν, η αναθεώρηση του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου κρίνεται αναγκαία, διότι η ισχύουσα νομοθεσία βασίζεται σε αντιλήψεις των αρχών του προηγούμενου αιώνα, όταν τα μόνα μέτρα για δράστες αξιόποινων πράξεων με ψυχικές ή νοητικές διαταραχές που απέκλειαν ή μείωναν ουσιωδώς τον καταλογισμό τους ήταν ο εγκλεισμός στα άσυλα για αόριστο χρονικό διάστημα, με βασικό στόχο την αντιμετώπιση της επικινδυνότητας και την προφύλαξη της κοινωνίας.

Τα μέτρα της αξιολογούμενης ρύθμισης έχουν ως βασικό άξονα την εξασφάλιση της θεραπείας ταυτόχρονα με την ασφάλεια του ίδιων των ακαταλόγιστων ή μειωμένου καταλογισμού δραστών και των τρίτων.

Συνεπώς, η προτεινόμενη ρύθμιση επηρεάζει άμεσα την ευάλωτη κοινωνική ομάδα των ακαταλόγιστων ή μειωμένου καταλογισμού (λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής) δραστών αλλά και τον γενικό πληθυσμό.

Το σχέδιο νόμου τέθηκε από χθες σε δημόσια διαβούλευση και θα παραμείνει ανοιχτό σε σχόλια μέχρι τις 16 Φεβρουαρίου.

Αλλαγές στον Ποινικό Κώδικα

Σύμφωνα με το υπό διαβούλευση σχέδιο νόμου:

Α. Η διάταξη του άρθρου 69 του Ποινικού Κώδικα αντικαθίσταται ως εξής:

«Άρθρο 69

Μέτρα θεραπείας ατόμων που απαλλάσσονται από την ποινή λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής

1. Αν κάποιος που τέλεσε αξιόποινη πράξη, η οποία απειλείται με ποινή στερητική της ελευθερίας τουλάχιστον ενός έτους, απαλλάχθηκε από την ποινή λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής (άρθρο 34, παράγραφος 1) και το δικαστήριο διατάσσει κατάλληλο για τη θεραπεία του μέτρο, εφόσον κρίνει ότι, εξαιτίας της κατάστασής του, υπάρχει κατά το χρόνο έκδοσης της απόφασης κίνδυνος, αν αφεθεί ελεύθερος, να τελέσει και άλλα τουλάχιστον ανάλογης βαρύτητας εγκλήματα. Η διάταξη της απόφασης που αφορά στο θεραπευτικό μέτρο εκτελείται με φροντίδα της εισαγγελικής αρχής.

2. Η προηγούμενη παράγραφος ισχύει για όλα τα εγκλήματα κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας που απειλούνται με ποινή στερητική της ελευθερίας τουλάχιστον τριών μηνών. Δεν ισχύει για τα εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας και της περιουσίας που δεν εμπεριέχουν χρήση βίας ή απειλή βίας.

3. Κατάλληλα θεραπευτικά μέτρα είναι: (α) η τοποθέτηση σε ειδικό τμήμα δημόσιου ψυχιατρικού ή γενικού νοσοκομείου, (β) η τοποθέτηση σε ψυχιατρικό τμήμα δημόσιου ψυχιατρικού ή γενικού νοσοκομείου, και (γ) η υποχρεωτική θεραπεία και ψυχιατρική παρακολούθηση κατά τακτά χρονικά διαστήματα σε κατάλληλη εξωνοσοκομειακή Μονάδα Ψυχικής Υγείας ή εξωτερικά ιατρεία δημόσιου ψυχιατρικού ή γενικού νοσοκομείου.

4. Οι προϋποθέσεις επιβολής του μέτρου βεβαιώνονται με μία τουλάχιστον πραγματογνωμοσύνη που διενεργείται αμέσως μετά τη σύλληψη και με άλλη μία τουλάχιστον πραγματογνωμοσύνη που διενεργείται όσο το δυνατό πλησιέστερα προς τη δικάσιμο. Στις πραγματογνωμοσύνες προτείνεται και το τυχόν κατάλληλο μέτρο θεραπείας».

Β. Η διάταξη του άρθρου 70 του Ποινικού Κώδικα αντικαθίσταται ως εξής:

«Άρθρο 70

Διάρκεια του θεραπευτικού μέτρου

1. Στην απόφαση που διατάσσει το θεραπευτικό μέτρο ορίζεται ο μέγιστος χρόνος της διάρκειάς του, ο οποίος δεν μπορεί να υπερβαίνει τα δύο έτη για τα πλημμελήματα και τα πέντε έτη για τα κακουργήματα. Ένα μήνα τουλάχιστον πριν τη συμπλήρωση του χρόνου αυτού, το Τριμελές Πλημμελειοδικείο αποφασίζει για την παράταση του μέτρου ή την αντικατάστασή του με άλλο, για τον ίδιο κατά ανώτατο όριο χρόνο, εφόσον τούτο επιβάλλεται για τις ανάγκες της θεραπείας και εξακολουθούν να υπάρχουν οι προϋποθέσεις της παραγράφου 1 του προηγούμενου άρθρου.

2. Κάθε έτος το Τριμελές Πλημμελειοδικείο, στην περιφέρεια του οποίου εκτελείται το θεραπευτικό μέτρο, αποφασίζει αν αυτό πρέπει να εξακολουθήσει ή να αντικατασταθεί με άλλο, καλώντας για τον σκοπό αυτό τον θεραπευόμενο και τον συνήγορό του, καθώς και τη διεύθυνση της μονάδας όπου εκτελείται το μέτρο, να διατυπώσουν τις θέσεις τους. Το ίδιο δικαστήριο μπορεί όμως, οποτεδήποτε, με αίτηση του εισαγγελέα, του θεραπευομένου ή της διεύθυνσης της μονάδας όπου εκτελείται το μέτρο, μετά από εισήγηση του θεράποντος ιατρού, να διατάξει την άρση ή αντικατάστασή του. Σε περίπτωση απόρριψης της αίτησης, στην απόφαση απαιτείται να υπάρχει ειδική αιτιολογία ως προς την ανάγκη διατήρησης του θεραπευτικού μέτρου. Νέα αίτηση μπορεί να υποβληθεί μετά την πάροδο τεσσάρων μηνών.

3. Στη διαδικασία ενώπιον του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου κατά τις διατάξεις των παραγράφων 1, εδάφιο β΄ και 2 του άρθρου αυτού, καθώς και του Εφετείου σε περίπτωση άσκησης έφεσης, εάν ο θεραπευόμενος δεν έχει συνήγορο, διορίζεται συνήγορος αυτεπαγγέλτως, κατά τις διατάξεις του άρθρου 340 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας.»

Γ. Μετά το άρθρο 70 του Ποινικού Κώδικα προστίθεται άρθρο 70Α, που έχει ως εξής:

«Άρθρο 70Α

Μέτρα θεραπείας ατόμων μειωμένου καταλογισμού λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής

1. Αν κάποιος τέλεσε αξιόποινη πράξη λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής που μειώνει σημαντικά τον καταλογισμό του (άρθρο 36 παράγραφος 1) και η πράξη του απειλείται με ποινή στερητική της ελευθερίας τουλάχιστον ενός έτους, το δικαστήριο, εκτός από την επιβολή της ποινής, διατάσσει την εισαγωγή του σε ψυχιατρικό παράρτημα καταστήματος κράτησης ή, σε περίπτωση αναστολής εκτέλεσης της ποινής του, τα θεραπευτικά μέτρα του άρθρου 69, παράγραφος 3, εφόσον κρίνει ότι συντρέχει ο περιγραφόμενος στο άρθρο 69, παράγραφος 1 κίνδυνος. Οι παράγραφοι 2 και 4 του άρθρου 69 έχουν και στην περίπτωση αυτή εφαρμογή.

2. Η εκτέλεση του μέτρου γίνεται αμέσως μετά την έκδοση της απόφασης, με φροντίδα της εισαγγελικής αρχής.

3. Το άρθρο 70 έχει και εδώ ανάλογη εφαρμογή. Μετά την ολοκλήρωση του θεραπευτικού μέτρου, ο καταδικασθείς εκτίει την ποινή του, εφόσον δεν έχει ανασταλεί η εκτέλεσή της. Από την ποινή αφαιρείται ο χρόνος νοσηλείας στο ψυχιατρικό παράρτημα καταστήματος κράτησης ή στις μονάδες του άρθρου 69, παράγραφος 3, στοιχεία α΄ και β΄. Το Τριμελές Πλημμελειοδικείο του τόπου εκτέλεσης του μέτρου μπορεί όμως να διατάξει τη μη έκτιση της ποινής, αν το έγκλημα για το οποίο επιβλήθηκε είναι πλημμέλημα.»

Καταργούμενες και μεταβατικές διατάξεις

1. Καταργούνται τα άρθρα 38 έως 41 του Ποινικού Κώδικα, όπως και κάθε άλλη γενική ή ειδική διάταξη που αντίκειται στις διατάξεις του.

2. Το Τριμελές Πλημμελειοδικείο, στην περιφέρεια του οποίου εκτελείται η προβλεπόμενη ποινή στα καταργούμενα άρθρα 38 έως 41 του Ποινικού Κώδικα, αποφασίζει αυτεπαγγέλτως ή μετά από αίτηση του κρατουμένου σχετικά με την αντικατάσταση της ποινής από το προβλεπόμενο στο άρθρο 70Α του Ποινικού Κώδικα μέτρο ασφαλείας. Η ποινή της φυλάκισης ή της κάθειρξης που έχει επιβάλλει το δικαστήριο κατ’ εφαρμογή του καταργούμενου άρθρου 40 του Ποινικού Κώδικα, δεν επηρεάζεται και εκτελείται, σύμφωνα με όσα ορίζει το άρθρο 70Α του Ποινικού Κώδικα, μετά την ολοκλήρωση του μέτρου ασφαλείας.

3. Μέτρο ασφαλείας που έχει επιβληθεί σύμφωνα με το άρθρο 69 του Ποινικού Κώδικα και δεν έχει ολοκληρωθεί, εκτελείται με βάση τις διατάξεις του παρόντος. Εντός τριών μηνών, από την έναρξη ισχύος του παρόντος, ο εισαγγελέας που ορίζεται στο άρθρο 18, εξετάζει όλους του φακέλους των προσώπων που τελούν υπό το καθεστώς του άρθρου 69 του Ποινικού Κώδικα.

4. Μέχρι την έκδοση του Προεδρικού Διατάγματος που προβλέπεται στο άρθρο 17 του παρόντος, ως ειδικό τμήμα δημόσιου ψυχιατρικού ή γενικού νοσοκομείου ή ψυχιατρικό τμήμα δημόσιου ψυχιατρικού ή γενικού νοσοκομείου νοούνται τα ανήκοντα στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο «Δρομοκαΐτειο» και το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης.

Αλλαγές στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας

Α. Στην παράγραφο 2 του άρθρου 282 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας προστίθεται εδάφιο γ΄ το οποίο έχει ως εξής:

«Για τους κατηγορουμένους που εμφανίζουν ψυχική ή διανοητική διαταραχή ως περιοριστικός όρος είναι δυνατόν να διατάσσεται η τοποθέτησή τους σε ειδικό τμήμα δημόσιου ψυχιατρικού ή γενικού νοσοκομείου, που προβλέπεται στο άρθρο 69 παράγραφος 3 του Ποινικού Κώδικα».

Β. Στο άρθρο 313 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας προστίθεται εδάφιο β΄ (και το ισχύον καθίσταται γ΄) το οποίο έχει ως εξής:

«Ομοίως, το δικαστικό συμβούλιο παραπέμπει τον κατηγορούμενο στο ακροατήριο του αρμόδιου δικαστηρίου και όταν κρίνει ότι συντρέχει περίπτωση άρσης του καταλογισμού λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής και επιβολής μέτρου ασφαλείας κατά το άρθρο 69 του Ποινικού Κώδικα».

Γ. Στο άρθρο 315 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας προστίθεται πέμπτη παράγραφος που έχει ως εξής:

«5. Όταν ο κατηγορούμενος παραπέμπεται στο αρμόδιο δικαστήριο και συντρέχουν οι προϋποθέσεις του άρθρου 69, παράγραφος 1 του Ποινικού Κώδικα, το δικαστικό συμβούλιο επιβάλλει υποχρεωτικά ως περιοριστικό όρο το μέτρο του άρθρου 69, παράγραφος 3 του Ποινικού Κώδικα, εάν δε ο κατηγορούμενος κρατείται προσωρινά, αντικαθιστά υποχρεωτικά την προσωρινή κράτηση με το ίδιο μέτρο».

Δ. Μετά το άρθρο 486 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας προστίθεται άρθρο 486Α που έχει ως εξής:

«Άρθρο 486Α

1. Στον κατηγορούμενο επιτρέπεται έφεση κατά της απόφασης η οποία τον κηρύσσει αθώο λόγω άρσης του καταλογισμού εξαιτίας ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής και επιβάλλει σε αυτόν μέτρο ασφαλείας, σύμφωνα με το άρθρο 69 του Ποινικού Κώδικα.

2. Εκείνος στον οποίο έχει επιβληθεί το μέτρο ασφαλείας της προηγούμενης παραγράφου μπορεί να ασκήσει έφεση κατά της απόφασης του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου που διατάσσει την παράταση του μέτρου ασφαλείας κατά το άρθρο 70, παράγραφος 1, εδάφιο β΄ του Ποινικού Κώδικα.»

Ε. 1. Στο άρθρο 500 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας προστίθεται τελευταίο εδάφιο που έχει ως εξής:

«Στην περίπτωση έφεσης κατά αθωωτικής απόφασης που επιβάλλει μέτρο ασφαλείας κατά το άρθρο 69 του Ποινικού Κώδικα (άρθρο 486Α παράγραφος 1), καθώς και κατά απόφασης του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου που διατάσσει την παράταση του μέτρου σύμφωνα με το άρθρο 70, παράγραφος 1, εδάφιο β΄ του Ποινικού Κώδικα (άρθρο 486Α παράγραφος 2), ο ορισμός δικασίμου από τον αρμόδιο εισαγγελέα γίνεται υποχρεωτικά σε ημέρα που δεν απέχει περισσότερο από τρεις (3) μήνες από τη διαβίβαση των εγγράφων σε αυτόν».

2. Στο άρθρο 555 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας προστίθενται εδάφιο γ΄ και εδάφιο δ΄ που έχουν ως εξής:

«Το άρθρο 70 του Ποινικού Κώδικα έχει και εδώ ανάλογη εφαρμογή. Μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας ο καταδικασθείς εκτίει την ποινή του, από την οποία αφαιρείται ο χρόνος νοσηλείας του.»

Στη δημόσια διαβούλευση, η οποία λήγει στις 16 Φεβρουαρίου, μπορείτε να συμμετέχετε εδώ.