Αλλάζει το νομικό πλαίσιο για τη δήμευση περιουσιακών στοιχείων - Τροποποιήσεις σε Ποινικό Κώδικα και Κώδικα Ποινικής Δικονομίας

Στη Βουλή βρίσκεται εδώ και λίγες μέρες σχέδιο νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης το οποίο περιλαμβάνει μία σειρά διατάξεων αναφορικά με σημαντικά ζητήματα που αφορούν στην εναρμόνιση της ελληνικής νομοθεσίας με ευρωπαϊκούς και διεθνείς κανόνες.

Ειδικότερα, το σχέδιο νόμου αφορά:

I) Στην κύρωση και προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας στη Σύμβαση της Βαρσοβίας του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη νομιμοποίηση, ανίχνευση, κατάσχεση και δήμευση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και για τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας

II) Στις προϋποθέσεις τοποθέτησης ανηλίκων σε ίδρυμα ή ανάδοχη οικογένεια από και προς κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (βάσει του άρθρου 56 του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2201/2003)

III) Στην ενσωμάτωση της Οδηγίας 2013/48/ΕΕ σχετικά με το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο στο πλαίσιο ποινικής διαδικασίας και διαδικασίας εκτέλεσης του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης καθώς και σχετικά με το δικαίωμα ενημέρωσης τρίτου προσώπου σε περίπτωση στέρησης της ελευθερίας του και με το δικαίωμα επικοινωνίας με τρίτα πρόσωπα και με προξενικές αρχές κατά τη διάρκεια στέρησης της ελευθερίας

IV) Ενσωμάτωση της Οδηγίας 2012/29/ΕΕ για τη θέσπιση ελάχιστων προτύπων σχετικά με τα δικαιώματα, την υποστήριξη και την προστασία θυμάτων της εγκληματικότητας.

Μεταξύ άλλων, το νομοσχέδιο περιλαμβάνει μία σειρά τροποποιήσεων στον Ποινικό Κώδικα, τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και τον Νόμο 3691/2008 (Πρόληψη και καταστολή της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας).

Ποινικός Κώδικας

Α. Το άρθρο 76 του Ποινικού Κώδικα (Δήμευση) αντικαθίσταται ως εξής:

«1. Αντικείµενα που είναι προϊόντα κακουργήµατος ή πληµµελήµατος το οποίο πηγάζει από δόλο, καθώς και το τίµηµά τους, και όσα αποκτήθηκαν µε αυτά αµέσως ή εµµέσως, επίσης και αντικείµενα που χρησίµευσαν ή προορίζονταν για την εκτέλεση τέτοιας πράξης µπορούν να δηµευθούν αν αυτά ανήκουν στον αυτουργό ή σε κάποιον από τους συµµετόχους. Για άλλες αξιόποινες πράξεις δήµευση µπορεί να επιβληθεί µόνο στις περιπτώσεις και υπό τις προϋποθέσεις που ορίζει ειδικά ο νόµος. Αν τα παραπάνω αντικείµενα έχουν αναµειχθεί µε περιουσία που αποκτήθηκε από νόµιµες πηγές, η σχετική περιουσία υπόκειται σε δήµευση µέχρι την καθορισµένη αξία των αναµειχθέντων αντικειµένων.

2. Δήµευση δεν επιβάλλεται, όταν το δικαστήριο, αυτεπάγγελτα ή µετά από αίτηµα διαδίκου ή τρίτου, κρίνει ότι αυτή είναι στη συγκεκριµένη περίπτωση δυσανάλογη, όπως όταν υπάρχει κίνδυνος να αποστερήσει τον καταδικασθέντα ή τρίτο, ιδίως την οικογένειά τους, από πράγµα που εξυπηρετεί τον αναγκαίο βιοπορισµό τους ή να προκαλέσει σε αυτούς υπέρµετρη και ανεπανόρθωτη βλάβη. Στις περιπτώσεις του προηγούµενου εδαφίου, το δικαστήριο µπορεί να επιβάλει ανάλογα περιορισµένη δήµευση ή να επιβάλει χρηµατική ποινή, σύµφωνα µε την παράγραφο 4.

3. Αν τα αντικείµενα της παραγράφου 1 δεν υπάρχουν πλέον ή δεν έχουν βρεθεί, το δικαστήριο µπορεί να επιβάλει δήµευση (αναπληρωµατική δήµευση) σε ίσης, κατά το χρόνο έκδοσης της καταδικαστικής απόφασης, αξίας περιουσιακά στοιχεία του δράστη.

4. Αν το δικαστήριο δεν µπορεί να επιβάλει δήµευση στα αντικείµενα ή περιουσιακά στοιχεία των προηγούµενων παραγράφων, επειδή αυτά δεν υπάρχουν ή δεν επαρκούν ή ανήκουν εν όλω ή εν µέρει σε τρίτο, στον οποίο δεν µπορεί να επιβληθεί δήµευση, µπορεί να επιβάλει στον δράστη χρηµατική ποινή µέχρι του ποσού που αντιστοιχεί στην αξία των αντικειµένων αυτών.

5. Η δήµευση επιβάλλεται σε τρίτο αν τα αντικείµενα ή περιουσιακά στοιχεία µεταβιβάσθηκαν, άµεσα ή έµµεσα, από τον δράστη σε αυτόν ή αν αποκτήθηκαν από αυτόν ή περιήλθαν µε άλλο τρόπο σε αυτόν, εφόσον κατά το χρόνο κτήσης των περιουσιακών στοιχείων γνώριζε ότι ενδέχεται να προέρχονται από αξιόποινη πράξη και ότι σκοπός της µεταβίβασής τους ήταν να αποφευχθεί η δήµευση. Η γνώση, σύµφωνα µε το προηγούµενο εδάφιο, πρέπει να προκύπτει από το συνδυασµό περισσότερων ειδικά αναφερόµενων στην απόφαση του δικαστηρίου περιστατικών, όπως ιδίως ότι η µεταβίβαση ή η απόκτηση του περιουσιακού στοιχείου πραγµατοποιήθηκε χωρίς αντάλλαγµα ή µε αντάλλαγµα σηµαντικά κατώτερο από την αγοραία αξία ή από εκείνο που θα προέκυπτε, µε βάση τη συνήθη πρακτική στις οικείες βιοτικές σχέσεις. Η δήµευση επιβάλλεται στον τρίτο µόνο εφόσον δεν µπορεί να επιβληθεί σε βάρος του δράστη δήµευση του ανταλλάγµατος που έλαβε για τη µεταβίβαση ή αναπληρωµατική δήµευση. Όταν ο τρίτος είναι νοµικό πρόσωπο, εξετάζεται αν υπήρχε η προβλεπόµενη γνώση σχετικά µε την προέλευση των περιουσιακών στοιχείων, σε όποιον έχει εξουσία εκπροσώπησής του ή είναι εξουσιοδοτηµένος για τη λήψη αποφάσεων ή για την άσκηση ελέγχου, στο πλαίσιο του νοµικού προσώπου ή της επιχείρησης ή σε όποιον ασκεί εν τοις πράγµασι τα καθήκοντα αυτά.

6. Η δήµευση των αντικειµένων της παραγράφου 1 επιβάλλεται υποχρεωτικά σε βάρος του κατόχου τους, έστω και χωρίς την καταδίκη ορισµένου προσώπου για την τελεσθείσα πράξη, αν από τη φύση τους προκύπτει κίνδυνος της δηµόσιας τάξης. Η δήµευση εκτελείται και κατά των κληρονόµων, αν η απόφαση έγινε αµετάκλητη ενόσω ζούσε εκείνος κατά του οποίου απαγγέλθηκε η δήµευση. Αν δεν προηγήθηκε καταδίκη ορισµένου προσώπου ή δεν µπορούσε να γίνει δίωξη, τη δήµευση διατάσσει είτε το δικαστήριο που δίκασε την υπόθεση είτε το δικαστήριο των πληµµελειοδικών µε πρόταση του εισαγγελέα.

7. Σε κάθε περίπτωση δήµευσης, το δικαστήριο αποφασίζει αν αυτά που δηµεύθηκαν, επιβάλλεται να καταστραφούν ή αν µπορούν να χρησιµοποιηθούν για το δηµόσιο συµφέρον ή για κοινωνικούς σκοπούς ή για την ικανοποίηση του θύµατος.»

Β. Με το άρθρο 6 παρ. 2 του σχεδίου νόμου προστίθεται εδάφιο τελευταίο στην παράγραφο 6 του άρθρο 187Α του Ποινικού Κώδικα, που ορίζει τα εξής:

«6. Όποιος παρέχει κάθε είδους περιουσιακά στοιχεία, υλικά ή άυλα, κινητά ή ακίνητα ή κάθε είδους χρηματοοικονομικά μέσα, ανεξάρτητα από τον τρόπο κτήσης τους, σε τρομοκρατική οργάνωση ή σε μεμονωμένο τρομοκράτη ή για τη συγκρότηση τρομοκρατικής οργάνωσης ή για να καταστεί κάποιος τρομοκράτης ή τα εισπράττει, συλλέγει ή διαχειρίζεται χάριν των ανωτέρω, ανεξάρτητα από τη διάπραξη οποιουδήποτε εγκλήματος από τα αναφερόμενα στην παράγραφο 1, τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών.

Με την ίδια ποινή τιμωρείτε και όποιος, εν γνώσει της μελλοντικής αξιοποίησής τους, παρέχει ουσιώδεις πληροφορίες για να διευκολύνει ή να υποβοηθήσει την τέλεση από τρομοκρατική οργάνωση ή από μεμονωμένο τρομοκράτη οποιουδήποτε από τα κακουργήματα της παραγράφου 1.

Αιτιολογική έκθεση

Με την παράγραφο 1 του άρθρου 6 αναµορφώνεται το άρθρο 76 του Ποινικού Κώδικα, ούτως ώστε να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των άρθρων 3 παρ. 1 και 5 της Σύµβασης και 4 παρ. 1 και 6 της Οδηγίας 2014/42/ΕΕ καθόσον αφορά στη ρητή συµπερίληψη αντικειµένων εµµέσως αποκτηθέντων από εγκληµατικές πράξεις και στην υιοθέτηση προβλέψεων που αφορούν: α) στη δήµευση επί περιπτώσεων ανάµειξης των αντικειµένων µε περιουσία που αποκτήθηκε από νόµιµες πηγές, οπότε η δήµευση επιβάλλεται µέχρι του ποσού της αξίας των ως άνω αναµειχθέντων αντικειµένων (αντίστοιχη πρόβλεψη έχει εισαχθεί ήδη στο άρθρο 238 παρ. 1 ΠΚ, εισάγεται δε και παρακάτω, µε το άρθρο 7 παρ. 2 στο άρθρο 46 παρ. 1 του ν. 3691/2008), β) στη δυνατότητα αναπληρωµατικής δήµευσης (κατ’ αντιστοιχία προς όσα ισχύουν ήδη στο άρθρο 46 παρ. 2 του ν. 3691/2008), γ) στη δυνατότητα επιβολής χρηµατικής ποινής αντί δήµευσης, µέχρι του ποσού που αντιστοιχεί στην αξία των µη δυνάµενων να δηµευθούν αντικειµένων (κατ’ αντιστοιχία και πάλι προς όσα ισχύουν στο άρθρο 46 παρ. 2 του ν. 3691/2008) και δ) στη δήµευση εις χείρας τρίτων, υπό συγκεκριµένες, αυστηρές προϋποθέσεις που παρατίθενται αναλυτικά στην παράγραφο 5 του προτεινόµενου άρθρου (σύµφωνα µε όσα επιτάσσει το άρθρο 6 της Οδηγίας 2014/42/ΕΕ). Εισάγονται, περαιτέρω, για πρώτη φορά (στην προτεινόµενη παράγραφο 2 του άρθρου) κατευθυντήριες γραµµές που οφείλουν να λαµβάνουν υπόψη τους τα δικαστήρια κατά την κρίση επί της αναλογικότητας της επιβολής της δήµευσης. Η ισχύουσα πρόβλεψη περί επιβολής δήµευσης ως µέτρου ασφαλείας (άρθρο 76 παρ. 2 ΠΚ) διατηρείται ως παράγραφος 6 του προτεινόµενου άρθρου, ενώ η ισχύουσα παράγραφος 3 (η οποία γίνεται πλέον παράγραφος 7) συµπληρώνεται µε την παροχή στο δικαστήριο της δυνατότητας να αποφασίσει αν αυτά που δηµεύθηκαν µπορούν να χρησιµοποιηθούν για το δηµόσιο συµφέρον ή για κοινωνικούς σκοπούς, ή για την ικανοποίηση του θύµατος.

Κώδικας Ποινικής Δικονομίας

Α. Ο τίτλος του άρθρου 552 του Κώδικα Ποινικής Δικονοµίας αντικαθίσταται ως εξής: «Εκτέλεση της στερητικής της ελευθερίας ποινής».

Β. Στον Κώδικα Ποινικής Δικονοµίας προστίθεται άρθρο 552Α µε το εξής περιεχόµενο:

«Άρθρο 552Α

Εκτέλεση της ποινής της δήµευσης

1. Αν η δήµευση αφορά απαίτηση, ο εισαγγελέας του δικαστηρίου ή του δικαστικού συµβουλίου που εξέδωσε τη σχετική απόφαση ή βούλευµα, αντίστοιχα, επιµελείται της άµεσης λήψης των αναγκαίων αναγκαστικών µέτρων από τον διευθυντή του δηµόσιου ταµείου, κατ’ εφαρµογή του Κώδικα Εισπράξεως Δηµοσίων Εσόδων, εκτός αν ειδική διάταξη ορίζει διαφορετικά. 2. Αν η δήµευση αφορά ακίνητο, ο εισαγγελέας του δικαστηρίου ή του δικαστικού συµβουλίου που εξέδωσε τη σχετική απόφαση ή βούλευµα, αντίστοιχα, κοινοποιεί αντίγραφό τους στον αρµόδιο φύλακα µεταγραφών ή προϊστάµενο του κτηµατολογικού γραφείου, ο οποίος υποχρεούται να προβεί την ίδια ηµέρα σε σχετική σηµείωση στα οικεία βιβλία και να αρχειοθετήσει το έγγραφο που του κοινοποιήθηκε, αν δε η απόφαση ή το βούλευµα είναι αµετάκλητα, να τα µεταγράψει.»

Γ. Στον Κώδικα Ποινικής Δικονοµίας προστίθεται άρθρο 99Β ως εξής:

«1. Ο κατηγορούµενος έχει δικαίωµα να ζητήσει να ενηµερωθεί, χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση, για τη στέρηση της ελευθερίας του ένα πρόσωπο της επιλογής του. Εφόσον ο κατηγορούµενος είναι ανήλικος, ενηµερώνεται ο ασκών τη γονική µέριµνα, εκτός αν αυτό αντιβαίνει στο συµφέρον του ανηλίκου, οπότε ενηµερώνεται κάποιο άλλο ενδεδειγµένο ενήλικο πρόσωπο ή η αρµόδια για την προστασία των ανηλίκων αρχή. 2. Οι αρµόδιες αρχές µπορούν να µην επιτρέπουν προσωρινά την ενηµέρωση τρίτου προσώπου για τη στέρηση της ελευθερίας του κατηγορουµένου όταν ειδικές περιστάσεις της υπόθεσης το δικαιολογούν, για έναν από τους ακόλουθους λόγους: α) όταν υπάρχει επείγουσα ανάγκη να αποτραπούν σοβαρές συνέπειες για τη ζωή, την ελευθερία ή τη σωµατική ακεραιότητα προσώπου ή β) όταν υπάρχει επείγουσα ανάγκη να αποτραπεί µια κατάσταση κατά την οποία µπορεί να παρουσιαστεί σηµαντικός κίνδυνος για την ποινική διαδικασία. Στην περίπτωση αυτή εξετάζεται αν ένα άλλο τρίτο πρόσωπο, που έχει υποδειχθεί από τον κατηγορούµενο, µπορεί να ενηµερωθεί σχετικά. Αν ο κατηγορούµενος είναι ανήλικος, η αρµόδια για την προστασία των ανηλίκων αρχή ενηµερώνεται στην περίπτωση αυτή. 3. Ο κατηγορούµενος που είναι αλλοδαπός και στερείται την ελευθερία του έχει δικαίωµα να ζητήσει να ενηµερωθούν, χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση, οι προξενικές αρχές του κράτους του οποίου είναι υπήκοος.»

Δ. Στην παράγραφο 4 του άρθρου 100 του Κώδικα Ποινικής Δικονοµίας προστίθεται δεύτερο εδάφιο ως εξής: «Η επικοινωνία αυτή είναι απόρρητη.»

Ε. Στον Κώδικα Ποινικής Δικονοµίας προστίθεται άρθρο 99Γ ως εξής: «1. Ο κατηγορούµενος που στερείται την ελευθερία του έχει δικαίωµα επικοινωνίας, χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση, µε ένα τουλάχιστον τρίτο πρόσωπο που έχει υποδείξει ο ίδιος. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις και για να αποτραπεί άµεσος κίνδυνος, οι αρµόδιες αρχές µπορούν να περιορίζουν ή να αναβάλλουν την άσκηση του ανωτέρω δικαιώµατος. Στην περίπτωση αυτή εξετάζεται πρώτα αν ο κατηγορούµενος µπορεί να επικοινωνήσει µε ένα άλλο πρόσωπο που αυτός υποδεικνύει. 2. Ο κατηγορούµενος που είναι αλλοδαπός και στερείται την ελευθερία του έχει δικαίωµα να επικοινωνεί, χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση, µε τις προξενικές αρχές του κράτους του οποίου είναι υπήκοος. Έχει επίσης δικαίωµα επίσκεψης από τις προξενικές του αρχές, δικαίωµα συνοµιλίας και αλληλογραφίας µαζί τους και δικαίωµα να κανονίζεται η νοµική του εκπροσώπηση από αυτές, εφόσον οι εν λόγω αρχές δεν έχουν αντίρρηση.».

ΣΤ. Τροποποίηση του άρθρου 96 Κώδικα Ποινικής Δικονοµίας (άρθρο 9 της Οδηγίας 2013/48/ΕΕ)

Στο άρθρο 96 του Κώδικα Ποινικής Δικονοµίας προστίθεται παράγραφος 3 ως εξής: «3. Με την επιφύλαξη των διατάξεων που απαιτούν την υποχρεωτική παράσταση συνηγόρου, ο κατηγορούµενος έχει δικαίωµα να παραιτηθεί από το διορισµό του συνηγόρου. Η παραίτηση γίνεται κατά τις διατάξεις της παραγράφου 2 και πρέπει να είναι προϊόν της ελεύθερης βούλησης του προσώπου και να µην περιέχει όρο ή αίρεση. Ο κατηγορούµενος µπορεί να ανακαλέσει την παραίτηση µεταγενέστερα, σε οποιοδήποτε στάδιο της ποινικής διαδικασίας.»

Δείτε το σχέδιο νόμου και την αιτιολογική έκθεσή του εδώ.