logo-print

Υπόθεση Christie's: Αμοιβή δημιουργού για τη μεταπώληση εικαστικών του έργων.

Μπορεί να βαρύνεται ο αγοραστής;

[Αναδημοσίευση από lawgrip.net με ημερομηνία δημοσίευσης 08.03.2015]

Με τον καθορισμό του βαρυνόμενου την αμοιβή για το δικαίωμα παρακολούθησης του δημιουργού [droit de suite] ασχολήθηκε το ΔικΕΕ στην πρόσφατη απόφασή του Christies France.

Το δικαίωμα παρακολούθησης [Οδηγία 84/2001και άρθρο 5 ν.2121/1993] συνίσταται στην απαίτηση του δημιουργού εικαστικών έργων να λαμβάνει ποσοστιαία αμοιβή από κάθε μεταπώληση του πρωτότυπου υλικού φορέα που ενσωματώνει το έργο του. Υλικοί φορείς των οποίων η μεταπώληση δημιουργεί την απαίτηση είναι πίνακες, τα κολάζ, τα έργα ζωγραφικής, τα σχέδια, οι εικόνες χαρακτικής, χαλκογραφίες και λιθογραφίες, τα γλυπτά, τα εργόχειρα χαλιά τοίχου (ταπισερί), τα κεραμικά και έργα υαλουργίας και οι φωτογραφίες, εφόσον τα έργα αυτά έχουν δημιουργηθεί εξ ολοκλήρου από τον δημιουργό ή πρόκειται για αντίτυπα που θεωρούνται ως πρωτότυπα έργα τέχνης. Το δικαίωμα είναι αναπαλλοτρίωτο ενώ ο δημιουργός δεν μπορεί να παραιτηθεί από αυτό. Η απαίτηση γεννάται μόνο σε περίπτωση μεταπώλησης σε εμπορική κλίμακα, εξαιρούνται δηλαδή οι μεταβιβάσεις μεταξύ ιδιωτών. Παρατηρείται ότι το δικαίωμα έχει ενοχικό χαρακτήρα, δεν παράγει δηλαδή απόλυτη ενέργεια. Ο δημιουργός δεν μπορεί να απαγορεύσει τη μεταπώληση, εφ' όσον το δικαίωμα διανομής του έχει αναλωθεί με την πρώτη μεταβίβαση, δικαιούται απλώς ποσοστιαίας αμοιβής. Το ύψος του ποσοστού καθορίζεται από το νόμο και βαίνει μειούμενο όσο ανεβαίνει το τίμημα της μεταπώλησης. Το ύψος της αμοιβής δεν μπορεί όμως να ξεπεράσει τα 12.500 ευρώ. 

Είναι προφανές ότι το δικαίωμα παρακολούθησης λειτουργεί προστατευτικά απέναντι στο δημιουργό, ο οποίος λαμβάνοντας -συχνά χαμηλή- κατ' αποκοπή αμοιβή για την πρώτη πώληση του έργου του, πχ. ενός πίνακα ζωγραφικής, μπορεί έτσι να συμμετέχει στην περαιτέρω οικονομική εκμετάλλευσή του, δικαίωμα που έχει κυρίως σημασία όταν το μοναδικής ενσωμάτωσης έργο αποκτά όλο και μεγαλύτερη αξία με την πάροδο του χρόνου. 

Η υπόθεση που έφτασε στο ΔικΕΕ αφορά το ειδικότερο θέμα του ποιος βαρύνεται την αμοιβή που πηγάζει από τη δικαίωμα παρακολούθησης. Σύμφωνα με το α.1 παρ. 4 της οδηγίας [αλλά και το α. 5 παρ. 1 του ελληνικού νόμου] υπόχρεος καταβολής είναι ο πωλητής ενώ με ειδική ρύθμιση θα μπορούσε να ευθύνεται και ο ενδιάμεσος επαγγελματίας [πχ ο οίκος δημοπρασίας]. 

Στους γενικούς όρους πωλήσεως ο γνωστός οίκος δημοπρασιών Christies έχει περιλάβει μία ρήτρα, σύμφωνα με την οποία, θα εισπράττει από τον αγοραστή το ποσό που αντιστοιχεί στο δικαίωμα παρακολούθησης στο όνομα και για λογαριασμό του πωλητή και στην συνέχεια θα το καταβάλλει στο δημιουργό ή στον οργανισμό συλλογικής διαχείρισης του οποίου ο δημιουργός είναι μέλος. Επί της ουσίας ο Christie's μετακυλίει συμβατικά το κόστος του δικαιώματος παρακολούθησης στον αγοραστή. Η SNA, επαγγελματική ένωση της οποίας τα μέλη ασκούν τις δραστηριότητές τους στην ίδια αγορά με αυτήν της Christie’s και ανταγωνίζονται, με τον τρόπο αυτόν, κατά την εν λόγω ένωση, την Christie's, άσκησε αγωγή στα γαλλικά δικαστήρια ζητώντας να κηρυχθεί άκυρη η εν λόγω ρήτρα λόγω αθέμιτου ανταγωνισμού κατά παράβαση της διάταξης του γαλλικού κώδικα διανοητικής ιδιοκτησίας που ενσωμάτωσε την οδηγία στη γαλλική έννομη τάξη. Η υπόθεση έφτασε μέχρι το Ανώτατο Ακυρωτικό της Γαλλίας, το οποίο απέστειλε στο ΔικΕΕ το εξής ερώτημα:

«Έχει ο κανόνας του άρθρου 1, παράγραφος 4, της οδηγίας 2001/84, ο οποίος επιβάλλει στον πωλητή την απορρέουσα από το δικαίωμα παρακολουθήσεως υποχρέωση καταβολής ποσοστών, την έννοια ότι ο εν λόγω πωλητής φέρει οριστικά το σχετικό κόστος χωρίς δυνατότητα συμβατικής παρεκκλίσεως;» 

Το ΔικΕΕ έδωσε την αυτονόητη απάντηση, ότι δηλαδή η οποιαδήποτε συμβατική ρύθμιση προβλέπει ότι ο αγοραστής επιβαρύνεται με το κόστος του δικαιώματος παρακολούθησης δεν απαλλάσσει τον πωλητή από την υποχρέωση καταβολής έναντι του δημιουργού, η οποία υποχρέωση θεμελιώνεται στην οδηγία. Πράγματι ακόμα και με την ύπαρξη εν ισχύ τέτοιας ρήτρας η αμοιβή για το δικαίωμα παρακολούθησης καταβάλλεται στον δημιουργό και πάλι από τον πωλητή [μέσω του οίκου, που εισπράττει από τον αγοραστή και αποδίδει στο όνομα και για λογαριασμό του πωλητή]. Ο σκοπός της ρύθμισης είναι να ορίσει ποιος θα καταβάλλει στον δημιουργό, όχι ποιου η περιουσία θα ελαττωθεί. Αν ο δημιουργός δεν πληρωθεί για τη μεταπώληση, θα έχει εκ του νόμου αγώγιμη αξίωση κατά του πωλητή και όχι κατά του αγοραστή. Αν ο αγοραστής δεν καταβάλει θα γεννηθεί εναντίον του αγώγιμη αξίωση εκ της συμβάσεως του με τον οίκο δημοπρασιών. Η τελική απάντηση του ΔικΕΕ στο ερώτημα έχει ως εξής:

Το άρθρο 1, παράγραφος 4, της οδηγίας 2001/84/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 27ης Σεπτεμβρίου 2001, σχετικά με το δικαίωμα παρακολούθησης υπέρ του δημιουργού ενός πρωτότυπου έργου τέχνης, έχει την έννοια ότι δεν αντιτίθεται στη δυνατότητα του έχοντος την υποχρέωση καταβολής ποσοστών βάσει του δικαιώματος παρακολουθήσεως, προσδιοριζόμενου από την εθνική νομοθεσία, είτε αυτός είναι ο πωλητής είτε ένας επαγγελματίας της αγοράς έργων τέχνης που παρεμβαίνει στην εμπορική συναλλαγή, να συμφωνεί με κάθε άλλο πρόσωπο, περιλαμβανομένου του αγοραστή, ότι αυτό θα φέρει οριστικώς, εν όλω ή εν μέρει, το κόστος της καταβολής των σχετικών ποσοστών στον δημιουργό, στο πλαίσιο του δικαιώματος παρακολουθήσεως, καθόσον μια τέτοια συμβατική ρήτρα ουδόλως επηρεάζει τις υποχρεώσεις και την ευθύνη του βαρυνόμενου με την υποχρέωση καταβολής ποσοστών στον δημιουργό.

[Αναλυτικά για το δικαίωμα παρακολούθησης και την οδηγία 84/2001 βλ. Καλλινίκου, Το δικαίωμα παρακολούθησης και η Κοινοτική Οδηγία 2001/84, ΧρΙΔ 2002, 481 και Σταματούδη, Το δικαίωμα παρακολούθησης και η Οδηγία 2001/84/ΕΚ, ΝοΒ 2004, 883]

Πολιτειολογία
Εργατικό Δίκαιο - Ατομικές εργασιακές σχέσεις - Ε έκδοση

ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΖΕΡΔΕΛΗΣ