logo-print

Νομικά ζητήματα στη βιομηχανία του κρασιού: Δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας και αθέμιτος ανταγωνισμός

Συζητήσαμε με την Elena Varese, δικηγόρο της DLA Piper, για τη βιομηχανία του κρασιού, αλλά και την επιρροή της Τεχνητής Νοημοσύνης στο χώρο της μόδας

12/03/2019

12/03/2019

Δίκαιο σημάτων Ερμηνεία Ν. 4679/2020 περί σημάτων

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΡΟΚΑΣ

ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ / ΔΙΚΑΙΟ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ

Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας

Την Πέμπτη 14 Μαρτίου διεξάγεται στην Αθήνα το Wine and the Law, ένα ιδιαίτερο σεμινάριο για το δίκαιο στο χώρο του κρασιού.

Με αφορμή την ξεχωριστή αυτή εκδήλωση, συζητήσαμε με την Elena Varese, μία εκ των εισηγητριών στο σεμινάριο και δικηγόρο της διεθνούς δικηγορικής εταιρείας DPA Piper, σχετικά με τα νομικά και εμπορικά ζητήματα στη βιομηχανία του κρασιού, αλλά και την επιρροή της Τεχνητής Νοημοσύνης στο χώρο της μόδας.

Η Ελλάδα και η Ιταλία έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά και η αγάπη για το κρασί είναι σίγουρα ένα από αυτά. Ποια είναι τα βασικά νομικά ζητήματα που αφορούν το κρασί και τα οινικά προϊόντα, όσον αφορά τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας και τον αθέμιτο ανταγωνισμό;

Το κρασί και τα οινικά προϊόντα μπορούν να τύχουν προστασίας με βάση όλα τα είδη των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, ανάλογα με το πεδίο προστασίας που ο ιδιοκτήτης σκοπεύει να αξιοποιήσει.

Υπό την έννοια αυτή, το σχήμα της φιάλης ή η πρωτότυπη επισήμανση (labelling) μπορεί να χαίρει προστασίας ως βιομηχανικό σχέδιο, υπό την προϋπόθεση ότι η φιάλη ή το σχήμα της ετικέτας είναι νέο και έχει ατομικό χαρακτήρα.

Επιπλέον, όταν τα χαρακτηριστικά του σχήματος δεν είναι μόνο καινούργια με τον τρόπο που παρουσιάζονται στο κοινό, αλλά δημιουργούν και έναν δημιουργικό χαρακτήρα και μια καλλιτεχνική αξία, τότε μπορεί να χαίρει προστασίας με βάση τη νομοθεσία περί πνευματικής ιδιοκτησίας.

Άλλα πολύτιμα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας που ισχύουν για τη βιομηχανία του οίνου είναι τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας και οι φυτικές ποικιλίες.

Στην πρώτη περίπτωση, το πεδίο προστασίας αφορά προϊόντα ή διαδικασίες που προσθέτουν κάτι νέο και εφευρετικό στον μηχανισμό παραγωγής οίνου, π.χ. επιτρέποντας την παραγωγή κρασιού που περιέχει μικρότερο ποσοστό θειωδών προϊόντων από εκείνα που είναι συνήθως διαθέσιμα στην αγορά.

Αντιστρόφως, οι φυτικές ποικιλίες αναφέρονται στην προστασία που παρέχεται στην εκτροφή φυτών - αμπέλια ή εμβολιασμό αμπέλων - που προέρχονται από ήδη υπάρχοντα είδη σταφυλιών, υπό τον όρο ότι η νέα αυτή ποικιλία είναι διακριτή, ομοιογενής, συνεπής, νέα και χαρακτηριζόμενη από όνομα ποικιλίας που μπορεί να καταχωριστεί.

Τούτου λεχθέντος, η κυριότερη και η πλέον σχετική προστασία που μπορούν να χορηγηθεί στα αμπελοοινικά προϊόντα είναι τα εμπορικά σήματα και οι γεωγραφικές ενδείξεις.

Ειδικότερα, η προστασία του εμπορικού σήματος του οίνου μπορεί να χωριστεί σε δύο κύριες κατηγορίες: ατομική προστασία των εμπορικών σημάτων και συλλογική προστασία των εμπορικών σημάτων.

Στην πρώτη περίπτωση, το εμπορικό σήμα στοχεύει στον προσδιορισμό του αμπελοοινικού προϊόντος ως προερχόμενο από συγκεκριμένο παραγωγό, συνδέοντας τον οίνο με τον κατασκευαστή ή τον έμπορο στη συνείδηση του καταναλωτή.

Από την άλλη πλευρά, το συλλογικό σήμα χρησιμοποιείται για την γνωστοποίηση ποιοτικών χαρακτηριστικών: το συλλογικό σήμα ανήκει κανονικά σε μια οργάνωση που διαχειρίζεται το δικαίωμα σύμφωνα με έναν συγκεκριμένο κανονισμό για την παραγωγή του ίδιου του οίνου. Αυτός ο οργανισμός δεν χρησιμοποιεί άμεσα το εμπορικό σήμα, αλλά το χορηγεί σε πραγματικούς παραγωγούς, διασφαλίζοντας ότι η χρήση αυτού του σήματος από τις εταιρείες γίνεται μόνο σε σχέση με προϊόντα που πραγματικά συμμορφώνονται με τους κανόνες που θέτει.

Τέλος, οι γεωγραφικές ενδείξεις αποσκοπούν στο να παράσχουν στους καταναλωτές συγκεκριμένες πληροφορίες σχετικά με την ποιότητα και τα χαρακτηριστικά του οίνου που οφείλονται στη συγκεκριμένη σχέση που "οφείλει" το προϊόν στον τόπο προέλευσής του (ιδιαίτερη εδαφική περιοχή που μεταφέρει τα χαρακτηριστικά στα σταφύλια ή των οποίων οι παραδόσεις στον τομέα της παραγωγής επιτρέπουν στο τελικό προϊόν να διαθέτει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά).

Οι γεωγραφικές ενδείξεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν από όλους τους παραγωγούς που συμμορφώνονται με τις αυστηρές απαιτήσεις που ορίζονται στον κανονισμό, ο οποίος διέπει την παραγωγή του οίνου, χωρίς να απαιτείται καμία επίσημη άδεια ή έγκριση από τον οργανισμό που κατέχει την καταχώριση της ένδειξης.

Από την άποψη αυτή, πρέπει να σημειωθεί ότι η σημασία των γεωγραφικών ενδείξεων αυξάνεται: οι κανονισμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν καταστεί αυστηρότεροι με την πάροδο των ετών και σήμερα δεν μπορεί να καταχωριστεί κανένα εμπορικό σήμα αφότου μία παρόμοια ένδειξη έχει ήδη αποκτήσει προστασία σύμφωνα με τους νόμους της ΕΕ.

Μία νέα τέτοια κατεύθυνση θα επηρεάσει επίσης την ιταλική νομοθεσία για τις Γεωγραφικές Ενδείξεις: δεδομένου ότι αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει απαγόρευση καταχώρισης εμπορικού σήματος μετά την αναγνώριση ταυτόσημης ένδειξης, στο εγγύς μέλλον η καταχώριση αυτή δεν θα είναι πλέον επιτρεπτή.

Τέλος, τα αμπελοοινικά προϊόντα μπορούν επίσης να προστατευθούν βάσει της νομοθεσίας περί αθέμιτου ανταγωνισμού, η οποία αποσκοπεί στο να εξασφαλίσει ότι κανείς στην αγορά δεν εκμεταλλεύεται τη φήμη ενός συγκεκριμένου προϊόντος του οποίου πραγματικά μοιράζεται τα σχετικά χαρακτηριστικά.

Αυτό ισχύει όχι μόνο για τη μίμηση της συσκευασίας ή των εμπορικών ονομασιών, των εμπορικών σημάτων κ.λπ., αλλά και για εκείνες τις πρακτικές που αποσκοπούν στην εκμετάλλευση της διασημότητας των προϊόντων αυτών, όταν οφείλονται στην προέλευση του ίδιου του προϊόντος.

Με αυτή την έννοια, το πιο γνωστό παράδειγμα βρίσκεται στο φαινόμενο "ακούγεται σαν ιταλικό" (Italian sounding), με το οποίο τα ονόματα που θυμίζουν αυτά των γνωστών παραδοσιακών ιταλικών προϊόντων χρησιμοποιούνται για τρόφιμα ή ποτά που δεν προέρχονται από την Ιταλία ή δεν έχουν παραδοσιακά χαρακτηριστικά, μόνο για να αξιοποιήσουν τη φήμη που αυτά έχουν στους καταναλωτές, οι οποίοι καταλήγουν τελικά να εξαπατώνται κατά την αγορά τους.

Όσον αφορά στις εξαγωγές, τα ιταλικά και τα ελληνικά κρασιά αντιμετωπίζουν έντονο ανταγωνισμό σε παγκόσμια κλίμακα. Ποιες προκλήσεις θα θεωρούσατε ως τις σημαντικότερες για τα προϊόντα στον τομέα του κρασιού;

Η πιο σημαντική πρόκληση που αντιμετωπίζουν τα προϊόντα που προέρχονται από τις μακρόχρονες ιταλικές και ελληνικές παραδόσεις (αυτό ισχύει και για τα γαλλικά ή τα ισπανικά κρασιά) είναι η αντίθεση που ανακύπτει σε επίπεδο ΕΕ, όταν πρόκειται να νομοθετήσει σχετικά με την προστασία των παραδοσιακών τροφίμων ή ποτών.

Υπό αυτή την έννοια, είναι προφανές ότι οι χώρες που δεν έχουν "κληρονομιά" στον τομέα του κρασιού θα επιδιώξουν μια λιγότερο περιοριστική ρύθμιση του θέματος.

Ωστόσο, η σημασία της προστασίας αυτής έχει ήδη γίνει κατανοητή για την ενίσχυση της προσπάθειας που καταβάλλουν οι παραγωγοί, ενώ και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ έχουν κινηθεί προς ένα πολύ πιο αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο τα τελευταία χρόνια.

Παράλληλα με τα νομοθετικά ζητήματα, άλλη μια πρόκληση αποτελούν και οι αθέμιτες συμπεριφορές οι οποίες εκμεταλλεύονται τα κατοχυρωμένα δικαιώματα και τις επενδύσεις άλλων (“free riding”), και οι οποίες συνίστανται στη χρήση παρόμοιων ονομάτων – συχνά απλώς μια μετάφραση στην εθνική γλώσσα – ή άλλων όρων που επιτρέπουν στον καταναλωτή να αναφερθεί σε ένα συγκεκριμένο και παραδοσιακό προϊόν κάποιας χώρας - για να χαρακτηρίσουν προϊόντα τα οποία δεν φέρουν στην πραγματικότητα τα ίδια χαρακτηριστικά: αυτό συμβαίνει στην περίπτωση της ένδειξης «παρμεζάνα», όταν χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα σκληρό τυρί ή της ένδειξης «φέτα/ελληνικό τυρί» όταν χρησιμοποιείται προκειμένου να δημιουργήσει έναν συσχετισμό με το αυθεντικό προϊόν από την Ελλάδα.

Το φαινόμενο είναι γνωστό στην Ιταλία ως «ακούγεται σαν ιταλικό» (“Italian sounding”), το οποίο προκαλεί αρκετή ανησυχία στην Ιταλία στο πλαίσιο της προστασίας των γαστρονομικών και οινοπαραγωγικών παραδόσεων. Από αυτή τη σκοπιά, αυτού του είδους η παράνομη δραστηριότητα μπορεί να αντιμετωπισθεί δυνάμει της νομοθεσίας για την προστασία του καταναλωτή ή της νομοθεσίας περί αθέμιτου ανταγωνισμού, υπό τον όρο ότι ο καταναλωτής έχει πράγματι παραπλανηθεί σε σχέση με την προέλευση και την ποιότητα των προϊόντων.

Πιστεύετε ότι το νομικό πλαίσιο της ΕΕ επαρκεί για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων;

Όπως αναφέρθηκε ήδη, οι αντίθετες απόψεις μεταξύ των κρατών μελών έχει οδηγήσει σε μια "μέση λύση" για αρκετά χρόνια. Εντούτοις, αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο η αποφασιστική σημασία που έχει η επαρκής προστασία των παραδοσιακών γαστρονομικών προϊόντων, συμπεριλαμβανομένου του κρασιού, για πολλές ευρωπαϊκές χώρες, και η νομοθεσία αντικατοπτρίζει πλέον τη νέα αντίληψη.

Ένα άλλο ζήτημα σε σχέση με τη νομοθεσία προέκυψε από την άνιση αναγνώριση που δόθηκε στην προστασία των γεωγραφικών ενδείξεων στην Ευρώπη, σε αντίθεση με άλλες χώρες, η οποία οδήγησε στην εκμετάλλευση των δικαιωμάτων των παραγωγών της ΕΕ. Εντούτοις, η κατάσταση εξελίσσεται θετικά αυτές τις μέρες, ιδίως λόγω της υπογραφής συμφωνιών μεταξύ της ΕΕ και τρίτων χωρών: ένα παράδειγμα αποτελεί η συμφωνία που υπεγράφη μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ιαπωνίας, βάσει της οποίας έχει χορηγηθεί ευρύτερη προστασία στις ευρωπαϊκές γεωγραφικές ενδείξεις.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ίσως ένα από τα πιο επίκαιρα θέματα σε πολλούς επιχειρηματικούς και επιστημονικούς τομείς, συμπεριλαμβανομένου του Δικαίου αλλά και της μόδας. Δεδομένου ότι η βιομηχανία της μόδας είναι πολύ σημαντική στην Ιταλία, είμαστε βέβαιοι ότι έχετε εντοπίσει πιθανές ευκαιρίες, απειλές και προκλήσεις που προκύπτουν από τη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης στη μόδα. Θα θέλατε να μοιραστείτε τις σκέψεις σας σχετικά με αυτό το θέμα;

Η χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης αναπτύσσεται γρήγορα τα τελευταία χρόνια και οι εφαρμογές της έχουν, πράγματι, ήδη ενταχθεί στη βιομηχανία της μόδας.

Παράδειγμα τέτοιας νέας τάσης αποτελούν οι "εφαρμογές γκαρνταρόμπας" (wardrobe apps), χάρη στις οποίες οι πελάτες διαθέτουν "διαδραστικούς χώρους δοκιμαστηρίων", οι οποίοι τους επιτρέπουν να δοκιμάσουν ρούχα πριν την αγορά τους ή με "εφαρμογές εμφάνισης" (look apps) που λειτουργούν σαν έναν πραγματικό προσωπικό στυλίστα που δίνει συμβουλές σχετικά με τα ρούχα που ταιριάζουν.

Η εξέλιξη όμως δε σταματάει εκεί, καθώς σε άλλες περιπτώσεις η χρήση του AI έχει πάει τόσο μακριά που επέτρεψε τη δημιουργία μιας ολόκληρης συλλογής (collection) εξ ολοκλήρου από λογισμικό, στην οποία οι άνθρωποι έπαιξαν ρόλο μόνο στην υλική κατασκευή των ρούχων.

Όλη αυτή η νέα τάση στη βιομηχανία της μόδας δεν θα μπορούσε να μη θέσει νέα ερωτήματα από την πλευρά του νομικού πλαισίου.

Στην πραγματικότητα, έχει τεθεί ενώπιόν μας ένα πλήρως νέο σενάριο και είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε πώς να το αντιμετωπίσουμε.

Συγκεκριμένα, είναι σημαντικό να καθοριστεί ο ιδιοκτήτης των δημιουργιών του AI, έτσι ώστε να μπορεί να κατανεμηθεί σωστά και η ευθύνη για ενδεχόμενη προσβολή δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας τρίτων.

Από την άποψη αυτή, σύμφωνα με τον ιταλικό νόμο, τα έργα πρέπει να είναι πρωτότυπα προκειμένου να χαίρουν προστασίας με βάση το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας και παραδοσιακά η απαίτηση της πρωτοτυπίας συνδέεται με έναν δημιουργό - φυσικό πρόσωπο (Βλέπε ενότητα 6 του ιταλικού νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας).

Κατά συνέπεια, οι μηχανές φαίνεται να αποκλείονται από τον ορισμό του δημιουργού. Ωστόσο, εφόσον πρόκειται για ανθρώπινη συνεισφορά, σε έργα τέχνης που προέρχονται από αλγοριθμικές εφαρμογές θα μπορούσαν ακόμη να εφαρμοστεί ο νόμος περί πνευματικών δικαιωμάτων: στις περιπτώσεις αυτές κάτοχος του δικαιώματος θα μπορούσε να είναι ο μηχανικός που ανέπτυξε το λογισμικό.

Συνεπώς, ο σχεδιαστής του μηχανήματος θα μπορούσε να προστατεύσει την πνευματική ιδιοκτησία τόσο για το ίδιο το λογισμικό όσο και για το έργο τέχνης και, ως εκ τούτου, να ευθύνεται σε περίπτωση που σημειωθεί παραβίαση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας τρίτων.

Κληρονομικό Δίκαιο Στ έκδοση

ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ / ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Πολιτική Δικονομία ΙΙΙ - Β έκδοση

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΝΙΚΑΣ

ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ / ΕΝΔΙΚΑ ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΑΝΑΚΟΠΕΣ