logo-print

Αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα στην ελεύθερη ένωση

18/12/2020

18/12/2020

Οι υποχρεώσεις διατροφής στο ιδιωτικό διεθνές δίκαιο

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΟΥΡΤΗΣ

ΔΗΜΟΣΙΟ & ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ - ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Το δικαίωμα υπαναχώρησης στην Πνευματική Ιδιοκτησία - Συμβολές Αστικού Δικαίου Νο 13 21

Της Σοφίας Κούτρα, Προπτυχιακής φοιτήτριας στη Νομική Σχολή Αθηνών

Είναι ιδιαίτερα σύνηθες στα πλαίσια των σύγχρονων κοινωνιών οι άνθρωποι με βάση την ελευθερία ανάπτυξης της προσωπικότητας τους, που προβλέπεται στο άρθρο 5 του εν ισχύει ελληνικού συντάγματος, να αποφασίζουν να συμβιώνουν ελεύθερα χωρίς δηλαδή να προχωρήσουν στη σύναψη συμφώνου συμβίωσης και πολύ περισσότερο γάμου. Τα πρόσωπα που συμβιούν σε ελεύθερη ένωση είναι σαφώς ελεύθερα να ρυθμίζουν καταρχήν με βάση την αρχή της ιδιωτικής αυτονομίας τις μεταξύ τους έννομες σχέσεις με όριο τις διατάξεις αναγκαστικού δικαίου και τις πράξεις εκείνες που δυνάμει θα ήταν εφικτό να καταστρατηγήσουν τον θεσμό του γάμου. Η ελεύθερη ένωση, όπως γίνεται αντιληπτό, αποτελεί μία επιλογή από την οποία απορρέουν δικαιώματα και υποχρεώσεις λιγότερο δεσμευτικές σε σχέση με αυτές που ανακύπτουν στα πλαίσια ενός γάμου και εξ ’αυτού του λόγου πολλές φορές προκύπτει το εξής ερώτημα: Είναι δυνατόν να δικαιολογηθεί αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα για άτομα που βρίσκονται σε ελεύθερη ένωση;

Η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα του άλλου συζύγου αποτελεί θεσμό που προβλέπεται στα άρθρα 1400 και 1401 ΑΚ και παρέχει σε κάθε σύζυγο τη δυνατότητα να απαιτήσει από τον άλλο μετά την λύση ή την ακύρωση του γάμου καθώς και τη συμπλήρωση τριετούς διάστασης οτιδήποτε προσαυξήθηκε στην περιουσία του τελευταίου λόγω συμβολής του πρώτου υπό ορισμένες προϋποθέσεις.

Τί γίνεται όμως σε περίπτωση ατόμων που βρίσκονται σε ελεύθερη ένωση και εντοπίζεται επαύξηση της περιουσίας του ενός εξαιτίας συμβολής του άλλου; Πώς θα μπορούσε δηλαδή κανείς να αναζητήσει και υπό το φως ποιών διατάξεων του νόμου αποζημίωση για την επαύξηση περιουσίας του άλλου μέρους που οφείλεται όμως σε δική του συμβολή; Πρόκειται για ένα θέμα ιδιαίτερα περίπλοκο ως προς το οποίο είναι δυνατόν εκ πρώτης όψεως να υποστηριχθούν δύο απόψεις.

Κατά μία πρώτη προσέγγιση, έρεισμα της οποίας βρίσκουμε και μέσα από τη νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων με την απόφαση του ΜΠΡόδου 206/1991 τίθεται δυνατότητα αναλογικής εφαρμογής της διάταξης ΑΚ 1400 και στην περίπτωση της ελεύθερης ένωσης. Μάλιστα, στην εν λόγω απόφαση δικαστήριο της επαρχίας έκρινε ότι υπήρχε αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα και για περίπτωση ελεύθερης ένωσης και αντιμετώπισε την ελεύθερη ένωση με το γάμο ως ενιαία κατάσταση (καθώς εμπρόκειτο για ζευγάρι που είχε 21 χρόνια σχέση ελεύθερης ένωσης και έπειτα ακολούθησαν 2 χρόνια έγγαμης συμβίωσης). Κατά μία δεύτερη ωστόσο προσέγγιση, προκρίνεται η εφαρμογή των διατάξεων περί αδικαιολογήτου πλουτισμού ΑΚ 904 επ. στις οποίες παραπέμπει το α.6 του νόμου 4356/2015 που ρυθμίζει την τύχη των αποκτημάτων μετά τη λύση της ένωσης χωρίς σύμφωνο συμβίωσης και επομένως της ελεύθερης ένωσης.

Κατόπιν εξέτασης των δύο αυτών απόψεων παρατηρείται ότι για να γίνει εφαρμογή της μεθόδου της αναλογίας όπως υποστηρίζεται με βάση την πρώτη προσέγγιση απαραίτητο είναι να υπάρχει κενό στη ρύθμιση μίας κατάστασης αφενός, και αφετέρου μεταξύ των δύο βιοτικών σχέσεων δηλαδή του γάμου και της ελεύθερης ένωσης τα ουσιώδη στοιχεία να παρουσιάζουν ομοιότητα. Εν προκειμένω όμως δεν πρόκειται για ένα κενό στη ρύθμιση του εν λόγω ζητήματος καθώς ο νομοθέτης φαίνεται συνειδητά να άφησε αρρύθμιστη τη περίπτωση της ελεύθερης ένωσης και τυχόν μη αναφορά σε αυτή δεν οφείλεται σε άγνοια του αφού δεν είναι δυνατόν να μην είχε γνώση της de facto αυτής κατάστασης που από τα αρχαία έως τα νέα χρόνια έχει καθιερωθεί, και πλέον μάλιστα είναι περισσότερο αποδεκτή σε αντίθεση με το παρελθόν όποτε και κυριαρχούσαν πιο αναχρονιστικές αντιλήψεις. Κατ' επέκταση, αν ο νομοθέτης επιθυμούσε οι ρυθμίσεις αυτής της πραγματικής κατάστασης να είναι όμοιες με του γάμου θα το είχε ρητώς προσδιορίσει.

Πέραν τούτου, κατά τα ουσιώδη τους στοιχεία οι δύο αυτές έννομες σχέσεις διαφέρουν κατά πολύ και αυτό διότι είναι διαφορετικές οι έννομες συνέπειες που επιφέρει η λύση και η τέλεση γάμου, διαφορετικά τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των συζύγων αλλά και ως πλαίσιο αυτό του γάμου παρουσιάζεται ως περισσότερο δεσμευτικό και αυστηρό. Άλλωστε ούτε και τα άτομα που συζούν σε ελεύθερη ένωση δεν θα επιθυμούσαν κατά πάσα πιθανότητα να αποτελούν υποκείμενα των δικαιϊκών ρυθμίσεων που αφορούν το γάμο, αλλιώς γιατί να μην προβούν στην τέλεση αυτού; Τέλος, η ίδια η θέσπιση από πλευράς του νομοθέτη ειδικού νόμου για πρώτη φορά το 2008 για να ρυθμίσει το τι συμβαίνει σε περίπτωση ελεύθερης ένωσης καταδεικνύει τη πρόθεση του να μην υπόκειται ο θεσμός αυτός στην ίδια αντιμετώπιση με το θεσμό του γάμου.

Για τους παραπάνω λόγους πιο δόκιμη φαίνεται να είναι η εφαρμογή των διατάξεων περί αδικαιολόγητου πλουτισμού ΑΚ 904 επ. και ιδίως στη περίπτωση που δεν γίνεται δεκτή αναλογική εφαρμογή του ΑΚ 1400. Και σε αυτή βέβαια τη περίπτωση και με βάση την απόφαση του Εφετείου Δυτικής Μακεδονίας 54/2007 φαίνεται τα δικαστήρια ουσίας να αρνούνται καταρχήν την στοιχειοθέτηση τέτοιας αξίωσης με την αιτιολογία ότι στα πλαίσια της κοινότητας βίου που παρέχει η ελεύθερη ένωση επαύξηση στη περιουσία του ενός που γίνεται με τη βοήθεια του άλλου, συμβαίνει από πρόθεση ελευθεριότητας και χωρίς επιθυμία ανταλλάγματος.

Νεότερη ωστόσο απόφαση του Αρείου Πάγου (1751/2014) έκρινε πως αν υπάρχει περιουσιακό αντικείμενο πολύ μεγάλης αξίας και έχει δημιουργεί τέτοια σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ των μερών και υπόσχεση για τυχόν μέλλοντα γάμο τότε η αιτία δεν γίνεται από πρόθεση ελευθεριότητας άρα δεν υπάρχει νόμιμη αιτία διατήρησης του πλουτισμού αλλά αιτία λήξασα ή μη επακολουθήσασα.

Καταλήγοντας λοιπόν, σε περίπτωση προβολής του θεσμού της αξίωσης συμμετοχής στα αποκτήματα στα πλαίσια μίας δικαστικής διαμάχης μεταξύ δύο ανθρώπων που βρίσκονταν σε ελεύθερη ένωση αυτός θα αποβεί άκαρπος προς επίρρωση των ισχυρισμών του ενάγοντος και πιο δόκιμη φαίνεται να είναι η θεμελίωση του αιτήματος αυτού στην νομική βάση του αδικαιολογήτου πλουτισμού.

Βιβλιογραφικές πηγές:

-Εγχειρίδιο Οικογενειακού Δικαίου, Απόστολος Σ. Γεωργιάδης, Β’ έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα 2017.

-Εγχειρίδιο Ειδικού Ενοχικού Δικαίου, Απόστολος Σ. Γεωργιάδης, εκδόσεις Σάκκουλα 2014.

-Νομολογία : ΑΠ 1751/2014, ΕφΔυτΜακ 54/2007, ΜΠΡόδου 206/1991

Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας - Κατ΄ άρθρο Νομολογία -Δ έκδοση - XII & 1889

ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Δίκαιο Αναγκαστικής Εκτελέσεως ΙΙΙ/α Β έκδοση