Πανδημία COVID-19 και τομέας δημόσιας υγείας στην ΕΕ: Καμπανάκι από το Ευρ. Ελ. Συνέδριο για τον συντονισμό και τη συνεργασία σε επίπεδο Ένωσης

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος

Με την τελευταία επισκόπησή του το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ) επισημαίνει διδάγματα που πρέπει να αντληθούν για τη βελτίωση της ευρωπαϊκής συνεργασίας στον τομέα της δημόσιας υγείας, λαμβάνοντας υπόψη την αρχική απόκριση της ΕΕ στην πανδημία της νόσου COVID-19. 

Συγκεκριμένα, το ΕΕΣ δημοσίευσε στις 19-01-2021 την επισκόπηση αριθ. 01/2020 με τίτλο  «Η αρχική συμβολή της ΕΕ στην αντιμετώπιση της νόσου COVID-19 στον τομέα της δημόσιας υγείας», με την οποία εξέτασε την αρχική απόκριση της ΕΕ στην κρίση της πανδημίας και εφιστά την προσοχή σε ορισμένες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ΕΕ όσον αφορά τη στήριξη που παρέχει στις δράσεις των κρατών μελών στον τομέα της δημόσιας υγείας. Οι εν λόγω προκλήσεις συνίστανται στη διαμόρφωση κατάλληλου πλαισίου για την αντιμετώπιση διασυνοριακών απειλών κατά της υγείας, στη διευκόλυνση της εξασφάλισης των κατάλληλων προμηθειών στο πλαίσιο μιας κρίσης και στη στήριξη της ανάπτυξης εμβολίων. 

Οι αρμοδιότητες της ΕΕ στον τομέα της δημόσιας υγείας είναι περιορισμένες. Ο ρόλος της συνίσταται κυρίως στην υποστήριξη του συντονισμού των δράσεων των κρατών μελών (μέσω της Επιτροπής Υγειονομικής Ασφάλειας), στη διευκόλυνση της προμήθειας ιατρικού εξοπλισμού (με τη σύναψη συμβάσεων-πλαισίου κοινών προμηθειών) και στη συγκέντρωση πληροφοριών/εκτίμηση των κινδύνων (μέσω του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων - ECDC). Από την έναρξη της πανδημίας της νόσου COVID-19, η ΕΕ ανέλαβε περαιτέρω δράση για τη διευθέτηση επειγόντων ζητημάτων, διευκολύνοντας την προμήθεια ιατρικού εξοπλισμού και την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των κρατών μελών, καθώς και προωθώντας την έρευνα για διαγνωστικές εξετάσεις, θεραπείες και εμβόλια. Μέχρι τις 30 Ιουνίου 2020, είχε διαθέσει το 3% του ετήσιου προϋπολογισμού της για τη στήριξη μέτρων που σχετίζονται με τη δημόσια υγεία.

Σε έκθεση ελέγχου του 2016, οι ελεγκτές είχαν ήδη επισημάνει αδυναμίες στη χρήση του νομικού πλαισίου της ΕΕ του 2013 για την αντιμετώπιση σοβαρών διασυνοριακών απειλών κατά της υγείας. Ορισμένα προβλήματα, όπως σχετικά με τον σχεδιασμό ετοιμότητας, αποδεικνύεται ότι εμμένουν.

Το ECDC ανέλαβε το δύσκολο εγχείρημα να διαχειριστεί την έγκαιρη υποβολή, την ποιότητα και την πληρότητα των πληροφοριών που διαβίβαζαν τα κράτη μέλη, ενώ οι διάφορες στρατηγικές επιτήρησης και διαγνωστικών εξετάσεων που χρησιμοποιούν τα κράτη μέλη δυσχεραίνουν τις συγκρίσεις και τις αξιολογήσεις. Το ECDC επέστησε την προσοχή στο γεγονός ότι απομένουν να γίνουν πολλά για την εμπέδωση και ενίσχυση της αξιόπιστης επιτήρησης της νόσου COVID‑19 στον πληθυσμό. 

Μία από τις βασικές προκλήσεις για τα κράτη μέλη όσον αφορά την αντιμετώπιση της πανδημίας ήταν η προμήθεια επαρκούς ιατρικού εξοπλισμού. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έλαβε σειρά μέτρων για να βοηθήσει τα κράτη μέλη να αντιμετωπίσουν αυτή την πρόκληση. Σε αυτά περιλαμβάνονταν η θέσπιση συστήματος άδειας εξαγωγών, η δημιουργία ενός χρηματοδοτούμενου από την ΕΕ στρατηγικού αποθέματος ιατρικού και ατομικού εξοπλισμού προστασίας και η δημιουργία ενός διαδικτυακού εργαλείου «αντιστοίχισης» για τις αγορές ιατρικού εξοπλισμού. Η Επιτροπή προέβη επίσης στη συνομολόγηση συμβάσεων-πλαισίου για την κοινή προμήθεια ιατρικού εξοπλισμού. Ωστόσο, τα κράτη μέλη βασίστηκαν στις εθνικές διαδικασίες σύναψης συμβάσεων για την προμήθεια της συντριπτικής πλειονότητας των ιατρικών εφοδίων τους.

Ο προϋπολογισμός της ΕΕ στήριξε μια σειρά δράσεων, συμπεριλαμβανομένων της έρευνας για τη νόσο COVID-19 και της σύναψης συμφωνιών προαγοράς εμβολίων. Ειδικότερα, έως τα μέσα του 2020, η ΕΕ διέθεσε 4,5 δισεκατομμύρια ευρώ για μέτρα που σχετίζονται με τη δημόσια υγεία και επέκτεινε το εύρος των επιλέξιμων για χρηματοδότηση δαπανών στον τομέα της συνοχής ώστε να καλύψει τις δαπάνες για τη δημόσια υγεία που σχετίζονται με τη νόσο COVID-19. Στις 30 Ιουνίου 2020, μικρό μόνο ποσοστό αυτών των κεφαλαίων είχε χρησιμοποιηθεί.

Έως τον Ιούνιο του 2020 είχαν διατεθεί από τον προϋπολογισμό της ΕΕ 547 εκατομμύρια ευρώ για την έρευνα σχετικά με την ανάπτυξη διαγνωστικών εξετάσεων, θεραπειών και εμβολίων για τη νόσο COVID-19. Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2020, η Επιτροπή διέθεσε επίσης 1,5 δισεκατομμύρια ευρώ για τη χρηματοδότηση συμφωνιών προαγοράς με διάφορους φορείς ανάπτυξης εμβολίων κατά της νόσου COVID-19. Για να μετριαστεί ο εγγενής κίνδυνος που συνδέεται με την ανάπτυξη εμβολίων, η στρατηγική της Επιτροπής επικεντρώθηκε στις επενδύσεις σε διάφορες τεχνολογίες και εταιρείες ανάπτυξης εμβολίων. Η στρατηγική περιλάμβανε τη χρηματοδότηση της έρευνας σχετικά με την επιφυλακτικότητα απέναντι στα εμβόλια, καθώς και την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης, η οποία θα μπορούσε να βλάψει την επιτυχία των εκστρατειών μαζικής ανοσοποίησης.

Δήλωση

«Αποτέλεσε πρόκληση για την ΕΕ η άμεση συμπλήρωση των μέτρων που μπορούσε να λάβει στο πλαίσιο των επίσημων αρμοδιοτήτων της και η στήριξη της αντιμετώπισης της κρίσης της νόσου COVID-19 στον τομέα της δημόσιας υγείας», δήλωσε η Joëlle Elvinger, Μέλος του ΕΕΣ και αρμόδια για την επισκόπηση. «Είναι πολύ νωρίς να διενεργηθεί έλεγχος επί των εν εξελίξει δράσεων ή για την αξιολόγηση του αντικτύπου των πρωτοβουλιών της ΕΕ στον τομέα της δημόσιας υγείας για την αντιμετώπιση της COVID-19· μπορούν ωστόσο να αντληθούν από τις εμπειρίες αυτές διδάγματα προς αξιοποίηση σε περίπτωση μεταρρύθμισης των αρμοδιοτήτων της ΕΕ στον τομέα αυτό στο μέλλον».

Ιστορικό

Η ανθρώπινη υγεία αποτελεί πρωτίστως εθνική αρμοδιότητα. Η πανδημία της νόσου COVID-19 έθεσε σε δοκιμασία τις σχετικά περιορισμένες εξουσίες που έχουν ανατεθεί στην Ένωση από τη Συνθήκη για τη λειτουργία της ΕΕ (ΣΛΕΕ) και το νομικό πλαίσιο του 2013 για τις διασυνοριακές απειλές κατά της υγείας (απόφαση 1082/2013). 

Σύμφωνα με το ΕΕΣ, σκοπός της παρούσας επισκόπησης δεν είναι η εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τα αποτελέσματα και τον αντίκτυπο των δράσεων που αναλήφθηκαν έως τον Ιούνιο του 2020, δεδομένου ιδίως ότι κατά τη χρονική στιγμή σύνταξης της επισκόπησης αυτά δεν είχαν ακόμη αποκρυσταλλωθεί.  

Το ΕΕΣ δημοσίευσε πρόσφατα επισκόπηση σχετικά με την οικονομική απόκριση της ΕΕ στην κρίση της πανδημίας της νόσου COVID-19, ενώ το πρόγραμμα εργασίας του για το 2021 περιλαμβάνει έλεγχο σχετικά με τις δράσεις στον τομέα της υγείας και την προμήθεια εμβολίων. 

Γίνεται υπόμνηση ότι οι επισκοπήσεις παρουσιάζουν και τεκμηριώνουν τα πραγματικά περιστατικά που πλαισιώνουν ένα συγκεκριμένο ζήτημα, χωρίς ωστόσο να συνιστούν έλεγχο. 

Το πλήρες κείμενο της επισκόπησης είναι διαθέσιμο στα αγγλικά στον ιστότοπο του ΕΕΣ (eca.europa.eu)