Τεχνητή Νοημοσύνη και Δημοκρατία - Φοιτητές γράφουν για την Τεχνητή Νοημοσύνη

Κάθε Νοέμβριο η ELSA γιορτάζει, με μία ημέρα αφιερωμένη στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την γνωστή ως “ELSA Day”, σε όλα τα Σωματεία της ανά τον κόσμο.

Το 2021, βασική θεματική της γιορτής αυτής αποτέλεσε η “Τεχνητή Νοημοσύνη και Ανθρώπινα Δικαιώματα” στο πλαίσιο της οποίας διοργανώθηκε η Ομάδα Νομικής Έρευνας.

Στην εκδήλωση που έλαβε χώρα τον Νοέμβριο του 2020, φοιτητές, νομικοί και ακαδημαϊκοί παρευρέθηκαν διαδικτυακά, προβληματίστηκαν και γνώρισαν πτυχές του παγκόσμιου αυτού φαινομένου, θέτοντας τα θεμέλια για μία σειρά από εργασίας.

Το Lawspot δημοσιεύει τις εργασίες υπό το γενικό τίτλο "Φοιτητές γράφουν για την Τεχνητή Νοημοσύνη".

​ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Βασίλης Καΐτσας

Στην εποχή μας, η τεχνολογία βρίσκεται παντού. Πλέον η καθημερινότητα των ανθρώπων είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το διαδίκτυο. Η Τεχνητή Νοημοσύνη εντοπίζεται ακόμα και σε απλούς αλγόριθμους, όπως η αυτόματη πρόταση λέξεων στο πληκτρολόγιό μας. Έχει πάψει να προγραμματίζεται γραμμή-γραμμή και είναι ικανή να μαθαίνει και να εξελίσσεται μόνη της. Σύντομα οι υπολογιστές θα ξεπεράσουν τις ανθρώπινες δυνατότητες σχεδόν σε όλους τους τομείς. Πολλοί ειδικοί, μεταξύ των οποίων οι Bill Gates και Steve Wozniak, προειδοποιούν για τους κινδύνους που αυτό ελλοχεύει, ίσως περισσότερους κι από τα πυρηνικά όπλα.

Η τεχνητή νοημοσύνη και η - ανεπαίσθητη - χειραγώγηση

Κατά την περιήγησή μας σε μηχανές αναζήτησης και social media, η Τεχνητή Νοημοσύνη συλλέγει δεδομένα με σκοπό τις προσωποποιημένες προτάσεις αγαθών και υπηρεσιών. Ενώ θεωρητικά η ταυτότητα των χρηστών προστατεύεται, στην πραγματικότητα οι αλγόριθμοι συλλέγουν πληροφορίες και τελικά μας γνωρίζουν περισσότερο κι από τους εαυτούς μας. Το ίδιο ισχύει και για την πολιτική. Μέσω της συλλογής προσωπικών δεδομένων, προτείνονται άρθρα και πληροφορίες που καθορίζουν τις πολιτικές μας πεποιθήσεις. Παρά το γεγονός ότι οι προτάσεις αυτές είναι τόσο ταιριαστές που τις θεωρούμε επιλογές μας, δεν είναι παρά επιλογές που έκανε κάποιος άλλος για εμάς και χάνεται έτσι η ελευθερία σκέψης και η πρωτοβουλία των πολιτών. Επιπλέον, όσα περισσότερα είναι γνωστά για εμάς, τόσο πιο συγκεκριμένες είναι οι πληροφορίες που μας εμφανίζονται και κάθε διαφορετική γνώμη και οπτική αγνοούνται πλήρως, οδηγώντας έτσι σε πόλωση και σχηματισμό αντικρουόμενων ομάδων που δεν καταλαβαίνουν η μια την άλλη και συγκρούονται μεταξύ τους.

Μέσω της ψηφιακής αυτής χειραγώγησης, περιορίζεται η ελευθερία επιλογής των ανθρώπων, οι οποίοι καταλήγουν να είναι «ψηφιακοί σκλάβοι». Η ελευθερία αυτή μάλιστα περιορίζεται τόσο αργά, με αποτέλεσμα να μην γίνεται αντιληπτή. Όπως απαγορεύεται η προσωποποιημένη διαφήμιση, έτσι θα πρέπει να απαγορεύεται και η προσωποποιημένη εμφάνιση αποτελεσμάτων. Οι τακτικές αυτές είναι αντίθετες προς της αρχή της ισότητας, καθώς καθένας αντιμετωπίζεται με διαφορετικό τρόπο. Πάνω σε αυτές τις αρχές έχουν στηριχθεί, μεταξύ άλλων, και οι νόμοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίοι, μέσω της συλλογής και επεξεργασίας των προσωπικών δεδομένων, παραβιάζονται.

Εξάλλου, κάθε περιορισμός των ελευθεριών των ανθρώπων θα πρέπει να γίνεται με τη συγκατάθεση τους. Η αποδοχή, όμως, όρων που περιλαμβάνονται σε μακροσκελή κείμενα, δεν είναι αρκετή. Παρ’ όλα αυτά, και οι ίδιοι οι πολίτες έχουν συνηθίσει να παρακολουθούνται σε κάθε τους κίνηση και προτιμούν πολλές φορές τη δωρεάν παροχή υπηρεσιών που προσφέρεται με αντάλλαγμα τα δεδομένα αυτά. Πολλές φορές, ακόμα και χρήστες που ενδιαφέρονται για την προστασία των προσωπικων τους δεδομένων, δεν βρίσκουν εναλλακτική λύση στο να ενημερώνονται και να αλληλεπιδρούν με άλλους ανθρώπους.

Είναι ουδέτερη η Τεχνητή Νοημοσύνη;

Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ουδέτερη. Η χρήση της από τον άνθρωπο είναι που την κάνει καλή ή κακή. Τόσο τα αυταρχικά, όσο και τα δημοκρατικά καθεστώτα, μπορούν να τη χρησιμοποιούν. Η διαφορά έγκειται στο ποιός διαχειρίζεται τα δεδομένα. Στα αυταρχικά καθεστώτα, τα δεδομένα επεξεργάζονται από λίγους. Εκεί η εξέλιξη νέων τεχνολογιών είναι ανεμπόδιστη και χωρίς ηθικούς και νομικούς περιορισμούς. Η συλλογή και επεξεργασία των δεδομένων των πολιτών γίνεται ανεμπόδιστα. Η κεντρική οργάνωση των καθεστώτων αυτών, η οποία θεωρούνταν σημαντικό μειονέκτημα κατά τον 20ό αιώνα, έχει μετατραπεί σε ισχυρό πλεονέκτημα, δίνοντάς τους έτσι προβάδισμα στον χώρο της Τεχνητής Νοημοσύνης. Παράλληλα, συνήθεις είναι η προπαγάνδα των πολιτών τους και η μετάδοση ψευδών πληροφοριών σε πολίτες δημοκρατικών καθεστώτων με απώτερο σκοπό την αποσταθεροποίηση τους. Από την άλλη, η ελεύθερη πρόσβαση στις αμέτρητες πληροφορίες που είναι πλέον διαθέσιμες, απειλούν τη σταθερότητα και τον πολιτικό τους έλεγχο, καθιστώντας απαραίτητη τη λογοκρισία.

Οι δημοκρατικές χώρες, αντίθετα, γνωρίζουν ήδη πώς να διαχειρίζονται τον πλουραλισμό και τη διαφορετικότητα. Τώρα, όμως, πρέπει να βρεθεί τρόπος να μην τεθεί σε κίνδυνο αυτή από τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας. Ο κεντρικός έλεγχος αποτελεί λύση του παρελθόντος. Πλέον, λόγω της πολυπλοκότητας της κοινωνίας, χρειάζεται να επιδιώξουμε την επίτευξη πολλών διαφορετικών στόχων ταυτόχρονα, με τη συνδρομή όλων. Η ποικιλομορφία της κοινωνίας είναι εξίσου σημαντική με τη βιοποικιλότητα. Έτσι αυξάνεται η αντοχή και είναι ευκολότερη η αντιμετώπιση απρόοπτων προβλημάτων. Όπως είναι λογικό, τέλος, η χρήση τεχνολογιών για την παρακολούθηση και τον έλεγχο των πολιτών, αποτελεί χαρακτηριστικό των αυταρχικών καθεστώτων και η χρήση τους από τα δημοκρατικά θέτει σε κίνδυνο την ακεραιότητα του συστήματος.

Όσο η δημοκρατία αντιμετωπίζει τα τρέχοντα προβλήματά της, η τεχνολογική εξέλιξη έχει ξεπεράσει την πολιτική διαδικασία. Τόσο οι κυβερνήσεις, όσο και οι ψηφοφόροι χάνουν τον έλεγχο. Η νέα πρωτοποριακή τεχνολογία συμβαδίζει με την προβληματική πολιτική διακυβέρνηση. Αν τα παραδοσιακά συστήματα δεν μπορέσουν να επεξεργαστούν τα αμέτρητα δεδομένα που πλέον συλλέγονται, μπορεί να δημιουργηθούν νέα, που δε θα μοιάζουν ουτε στα απολυταρχικά, ούτε στα δημοκρατικά καθεστώτα. Οι αποφάσεις θα καθοδηγούνται από υπολογιστές που, μεταξύ άλλων παραμέτρων, θα λαμβάνουν υπόψη τους προσωπικά δεδομένα των ανθρώπων, αγνοώντας τις πεποιθήσεις και τα θέλω τους. Ακόμη και αν δεν προκύψουν τόσο ακραίες καταστάσεις, η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να προβλέπει την ανάγκη για εκλογές και λήψεις αποφάσεων και με αυτό τον τρόπο να εμπλέκεται σε ανθρώπινες υποθέσεις.

Ένα ιδανικό παράδειγμα κοινωνίας που είναι τεχνολογικά ελεγχόμενη αποτελεί η Σιγκαπούρη, στην οποία αυτό που άρχισε ως ένα πρόγραμμα προστασίας των πολιτών από την τρομοκρατία, έχει καταλήξει να επηρεάζει την οικονομική, μεταναστευτική και εκπαιδευτική πολιτική της χώρας. Παρόμοια κινείται και η Κίνα, στην οποία, σύμφωνα με αναφορές, κάθε πολίτης θα βαθμολογείται και θα καθορίζονται έτσι διάφορες πτυχές της ζωής του, όπως το αν θα επιλεγεί σε μια θέση εργασίας.

Παρά την εμφάνιση και εξέλιξη της Τεχνητής Νοημοσύνης τα τελευταία μόλις χρόνια, τη δεκαετία του ‘60 συνέβη κάτι αντίστοιχο με τη χειραγώγηση μέσω της τεχνολογίας, με σκοπό την εκλογή συγκεκριμένου κόμματος. Συγκεκριμένα, πρόκειται για την υπόθεση της Simulmatics Corporation, η οποία προσλήφθηκε πρώτα από την Εθνική Επιτροπη του Αμερικανικού Δημοκρατικού Κόμματος το 1959 και από τον John F. Kennedy το 1960. Η εταιρία αυτή σύλλεξε δεδομένα από προηγούμενες δημοσκοπήσεις με σκοπό να δημιουργήσει ένα μοντέλο του αμερικανικού εκλογικού σώματος. Συγκεκριμένα, χώρισαν τους ψηφοφόρους σε 480 τύπους και έθεσαν ζητήματα χωρισμένα σε 60 ομάδες. Γι’ αυτό και ονομάστηκαν “What-If Men”, επειδή το έργο τους βασίστηκε σε αμέτρητα υποθετικά ερωτήματα. Επρόκειτο για το μεγαλύτερο εγχείρημα μέχρι εκείνη την εποχή και αποτέλεσε την αρχή για τους αλγορίθμους που γνωρίζουμε σήμερα.

Ανάλογη περίπτωση στην εποχή μας αποτελεί το σκάνδαλο της Cambridge Analytica, η οποία χρησιμοποίησε τα δεδομένα των χρηστών του Facebook με σκοπό τη δημιουργία ψυχομετρικών προφίλ τα οποία θα αξιοποιούσαν για την επιρροή των αποτελεσμάτων των αμερικανικών εκλογών και του βρετανικού δημοψηφίσματος το 2016. Έγινε γνωστό, ακόμη, πως εν όψει των αμερικανικών εκλογών του 2016, η ρωσική εταιρία ‘Internet Research Agency”, προσπάθησε να επικοινωνήσει με χιλιάδες αμερικανούς πολίτες μέσω των social media, παριστάνωντας ακτιβιστικές οργανώσεις, με σκοπό να προκαλέσουν και να ενισχύσουν διαμάχες ανάμεσα στους ψηφοφόρους. Επιπλέον, κυκλοφόρησε κακόβουλο υλικό για την καμπάνια της Clinton με σκοπό να ευνοήσουν τον Trump. Παρατηρήθηκε, τέλος, ανάλογη επιρροή της κοινής γνώμης σε διάφορες χώρες την Ευρώπης, όπως η Γερμανία, η Γαλλία, η Σουηδία και η Ισπανία.

Είναι δημοκρατικά ελέγξιμη η Τεχνητή Νοημοσύνη;

Ένα σοβαρό πρόβλημα συνίσταται στην έλλειψη διαφάνειας και δημοκρατικού ελέγχου. Αφενός, μέσω του διαδικτύου και των social media, οι πολίτες ενημερώνονται ευκολότερα για τις δράσεις των κυβερνήσεων και αυτές λογοδοτούν σε μεγαλύτερο βαθμό. Από την άλλη όμως, η πρόσφατη και ταχύτατη εξέλιξη της Τεχνητής Νοημοσύνης, έχει οδηγήσει στην απουσία ή την ανεπάρκεια των θεσμοθετημένων κανόνων. Όπως είναι νομοθετημένη κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής, με σκοπό της προστασία της, έτσι πρέπει να περιοριστεί και να «σμιλευτεί» ο χώρος της τεχνολογίας.

Τα τελευταία χρόνια, η εξέλιξη που παρατηρείται στο χώρο της Τεχνητής Νοημοσύνης είναι μεγαλύτερη από την όλη εξέλιξή της τον προηγούμενο αιώνα. Ωστόσο, δεν έχει φτάσει σε καμία περίπτωση στο επίπεδο σκέψης του ανθρώπου. Σε έναν κόσμο που συνεχώς αλλάζει, ο όγκος των δεδομένων αυξάνεται γρηγορότερα απ’ ό,τι μπορούν να επεξεργαστούν, με αποτέλεσμα την αγνόηση σημαντικών στοιχείων που είναι απαραίτητα για τη λήψη των καλύτερων δυνατών αποφάσεων. Γι’ αυτό και θα πρέπει να δρα συμβουλευτικά, βοηθώντας τον άνθρωπο, και όχι μόνη της. Εξάλλου, ακόμη και οι προγραμματιστές δεν μπορούν να είναι βέβαιοι για το πως ένας αλγόριθμος οδηγείται στα αποτελέσματά του. Αυτό δημιουργεί έναν επιπλέον κίνδυνο για τη δημιουργία προκαταλήψεων και διακρίσεων, καθώς τα κριτήρια που οδήγησαν σε αυτές δε μπορούν να εντοπιστούν εύκολα.

Χρειάζεται σε αυτό το σημείο να αναφερθούν και δύο ακόμα ζητήματα. Έχει παρατηρηθεί χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης για την πρόβλεψη επαναστάσεων και ταραχών με σκοπό την καταστολή τους. Δεδομένου όμως πως αυτές είναι κομμάτι της δημοκρατικότητας των κρατών, η προσπάθεια πρόβλεψής τους αυτή καθεαυτή καθιστά τη δημοκρατία ατελή. Η χρήση των τεχνολογιών οφείλει να κατευθύνεται προς τα προβλήματα που οδηγούν σε αυτές και την αποτροπή τους και όχι την αντιμετώπιση των αποτελεσμάτων τους. Παράλληλα, έχει διαπιστωθεί και η αδιαφορία της τεχνολογίας για την ηθική. Στο βωμό της εξέλιξης, οι επιστήμονες δεν λαμβάνουν υπόψη ζητήματα που απασχολούν τις δημοκρατικές κοινωνίες. Χρειάζεται, όμως, να επιτευχθεί μια ισορροπία ανάμεσα στην επιθυμία της κοινωνίας για γνώση και εξέλιξη και την επιθυμία της για την προστασία των δικαιωμάτων κάθε ανθρώπου.

Για τη σωστή λειτουργία της δημοκρατίας, οι άνθρωποι πρέπει να σκέφτονται και να αποφασίζουν για τον εαυτό τους. Την τελευταία δεκαετία έχει αλλάξει η επικοινωνία και η ανταλλαγή ιδεών μεταξύ των ατόμων και της κοινωνίας στο σύνολό της. Η διαθεσιμότητα αμέτρητων δεδομένων έχει οδηγήσει στην διασπορά της παραπληροφόρησης και η προβολή πολλών και διαφορετικών απόψεων έχει κάνει τους ανθρώπους δύσπιστους. Ακόμη, η καθημερινή διείσδυση των social media στην καθημερινότητά μας και η εξάρτηση από αυτά έχει καταπιέσει το μέρος του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για τη λογική κρίση και το έχει αντικαταστήσει με την επιθυμία, καθιστώντας μας έτσι παθητικούς δέκτες και καταστρέφοντας τον τρόπο που λειτουργεί η κοινωνία. Ο homo sapiens μετατρέπεται σε homo videns.

Η αντικατάσταση των ανθρώπων από την Τεχνητή Νοημοσύνη στη λήψη κάθε απόφασης, θα τους καταστήσει παθητικούς δέκτες, οδηγώντας τελικά στην αλλαγή της συμπεριφοράς τους και τη διαμόρφωση νέων ομοιογενών προσωπικοτήτων. Έτσι παραβιάζονται τα δικαιώματά τους ακόμη και στον πυρήνα αυτών. Η παρακίνηση των πολιτών σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις αποτελεί «φιλελεύθερο πατερναλισμό», φλερτάροντας με τα απολυταρχικά καθεστώτα. Εξάλλου, όπως είχε αναφέρει και ο Καντ, «η Πολιτεία που προσπαθεί να καθορίσει την ευτυχία των πολιτών της είναι αυταρχική».

Οι κυριότερες πρωτοβουλίες για τη διασφάλιση της ελεύθερης διαδικτυακής πληροφόρησης

Όσα αναφέρθηκαν παραπάνω συσχετίζονται με αρκετά θεμελιώδη δικαιώματα τα οποία προστατεύονται σε Ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, από αρκετές διεθνείς διακηρύξεις και κανόνες, όπως η Διεθνής Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το Διεθνές Σύμφωνο για τα Αστικά και Πολιτικά Δικαιώματα, το Αμερικανικό Σύμφωνο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ).

Τα Κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης είναι υποχρεωμένα να διασφαλίζουν τα δικαιώματα για όλους όσους βρίσκονται στη δικαιοδοσία τους. Ένα από τα δικαιώματα που προστατεύονται είναι αυτό των ελεύθερων εκλογών, το οποίο περιλαμβάνει τα δικαιώματα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι. Κατοχυρώνεται στο Άρθρο 3 της ΕΣΔΑ, αποτελεί μια από τις βασικότερες αρχές της δημοκρατικής κοινωνίας και προάγει την «αυθεντική δημοκρατία». Συνακόλουθη των ελεύθερων εκλογών είναι η υποχρέωση των Κρατών να προστατεύουν την ελευθερία της έκφρασης, καθώς τα δύο αυτά δικαιώματα αλληλοεξαρτώνται.

Εξίσου σημαντική είναι και η θεσμοθέτηση της χρηματοδότησης των εκλογικών εκστρατειών, ενός χώρου στον οποίο συχνά παρατηρείται διαφθορά. Θα πρέπει, λοιπόν, αυτή να αποτρέπει την ακατάλληλη επιρροή σε πολιτικές αποφάσεις, να φροντίζει για τη διαφάνεια στα έξοδα των πολιτικών κομμάτων και να διασφαλίζει πως κάθε κόμμα θα έχει ίσες ευκαιρίες. Οι βασικές τακτικές που ακολουθούνται περιλαμβάνουν συγκεκριμένο προϋπολογισμό, επιχορηγήσεις για επικοινωνιακούς σκοπούς και κανόνες για τις πολιτικές διαφημίσεις. Έχει επισημανθεί, τέλος, η ευθύνη της Πολιτείας για την αποτροπή της άνισης κάλυψης των κομμάτων από τα μέσα ενημέρωσης. Το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει προσπαθήσει να αντικατοπτρίσει τη θετική υποχρέωση κάθε Κράτους να διασφαλίσει πως οι πολίτες του θα ενημερωθούν όσο και όπως πρέπει για τα πολιτικά κόμματα ώστε να υποστηρίξουν την επιλογή τους και να εκλέξουν τους αντιπροσώπους τους.

Αναφορικά με τη θεσμοθέτηση για την προστασία των πολιτών, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πρωτοπόρα και έχει καθορίσει αυστηρούς κανόνες με σκοπό την καλύτερη δυνατή προστασία των δικαιωμάτων των ανθρώπων. Τον Ιανουάριο του 2018, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημιούργησε μία Υψηλού Επιπέδου Ομάδα Ειδικών (High Level Experts Group) με σκοπό να συμβουλεύσουν σχετικά με πολιτικές για την αντιμετώπιση των «ψευδών ειδήσεων» και της παραπληροφόρησης. Τον Απρίλιο του 2018 εξέδωσε Οδηγία, βασισμένη στην απόδοση της HLEG, σχεδιάζοντας την στρατηγική της κατά της online παραπληροφόρησης, η οποία μεταξύ άλλων περιελάμβανε τη δημιουργία της Κώδικα Ορθής Πρακτικής (Code of Practice on Disinformation) εν όψει των ευρωπαϊκών εκλογών, ο οποίος υιοθετήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2018.

Μέσω της πρωτοβουλίας Framework Programme Horizon 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στήριξε τη δημιουργία νέων εργαλείων και υπηρεσιών για τη βοήθεια ειδικών και πολιτών να επαληθεύουν όσα προβάλλονται online. Τον Σεπτέμβριο του 2018, πρότεινε την προστασία των ευρωπαϊκών δημοκρατικών διαδικασιών από τη χειραγώγηση τρίτων κρατών ή ιδιωτικών συμφερόντων, εν όψει πάλι των ευρωπαϊκών εκλογών. Τον Δεκέμβριο του 2018, υιοθετήθηκε ένα Σχέδιο Δράσης με σκοπό την ενδυνάμωση της συνεργασίας μεταξύ των Κρατών-μελών και τη ΕΕ για την προληπτική αντιμετώπιση των απειλών που ελλοχεύει η παραπληροφόρηση.

Τέλος, αξίζει να αναφερθούν ο Κανονισμός 2015/2120 που περιλαμβάνει μέτρα που αφορούν την ελεύθερη πρόσβαση στο διαδίκτυο, καθώς και η Οδηγία 2000/31/EC, που προσφέρει απαλλαγή από ευθύνες σε συγκεκριμένους παρόχους ηλεκτρονικών υπηρεσιών με την προϋπόθεση να αφαιρέσουν παράνομες πληροφορίες που έχουν στην κατοχή τους.

Σε διεθνές επίπεδο, σημειώθηκε στην Κοινή Διακήρυξη για την Ελευθερία του Λόγου και το Διαδίκτυο, των Ηνωμένων Εθνών, στην 1η Ιουνίου 2011 ότι το διαδίκτυο χρειάζεται διαφορετική προσέγγιση σε επίπεδο θεσμοθέτησης από εκείνη άλλων μέσων επικοινωνίας. Σε Κοινή Διακήρυξη την 3η Μαρτίου 2017, επισημάνθηκε η σημασία της προστασίας της ελευθερίας λόγου. Το 2017, ως αποτέλεσμα της συνεργασίας της ΕΕ και του ΝΑΤΟ σε υβριδικές απειλές, ιδρύθηκε το European Centre of Excellence for Countering Hybrid Threats, το οποίο εστιάζει στην επίδραση της κυριαρχία των πληροφοριών στο διαδίκτυο.

Αναφορικά με τις κρατικές πρωτοβουλίες, έχει γίνει προσπάθεια θέσπισης νόμων σχετικά με τον έλεγχο του διαδικτυακού περιεχομένου και την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης σε περίοδο εκλογών. Η Γερμανία υποχρέωσε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να αφαιρέσουν, μετά από αναφορά, κάθε παράνομο περιεχόμενο, όπως αυτό ορίζεται στον Ποινικό Κώδικα. Τον Νοέμβριο του 2018, η Γαλλία θέσπισε νόμο που στόχευε στην αναγνώριση και καταπολέμηση σκόπιμων ψευδών κατηγοριών ή παραπλανητικών γεγονότων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε διάστημα 3 μηνών πριν τις εκλογές. Σε κάποια άλλα κράτη, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Τσεχία, έχουν δημιουργηθεί μονάδες για την καταπολέμηση των ψευδών ειδήσεων και της παραπληροφόρησης.

Μερικές συμπερασματικές σκέψεις

Η Τεχνητή Νοημοσύνη αποτελεί αδιαμφισβήτητα μια σπουδαία ανακάλυψη. Έχει πολλές δυνατότητες να βελτιώσει την οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή μας. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται με τρόπους αντίθετους προς τη δημοκρατία, αλλά μόνο προς όφελος αυτής. Για να επιτευχθεί αυτό, οι πολίτες χρειάζεται να προσφέρουν οι ίδιοι τις πληροφορίες που αυτή χρειάζεται. Η προστασία των δικαιωμάτων τους αποτελεί θεμέλιο της δημοκρατικής κοινωνίας. Είναι απαραίτητο να γνωρίζουν ανά πάσα στιγμή ποιά δεδομένα τους έχουν συλλεγεί και να αποφασίζουν οι ίδιοι για το ποιός θα τα χρησιμοποιεί, για ποιό σκοπό και για πόσο. Υποχρεωτική είναι επίσης και η δυνατότητα επιλογής από τους ίδιους τους χρήστες των αλγορίθμων και των αποτελεσμάτων που θα εμφανίζονται. Πρόκειται ουσιαστικά για την “Collective Intelligence”, όπου οι χρήστες επηρεάζουν και δρουν ταυτόχρονα με την Τεχνητή Νοημοσύνη, παραμένοντας έτσι ενεργοί και σε πρώτο πλάνο.

Υψίστης σημασίας είναι και η θέσπιση νέων νόμων για την προστασία και τον έλεγχο της Τεχνητής Νοημοσύνης, καθώς και η συμμόρφωση και η επιβολή κυρώσεων σε περίπτωση κατάχρησής της. Η καθιέρωση διαδικασίας επιβολής παραπόνων για τους χρήστες καθώς και κώδικα δεοντολογίας για τους επιστήμονες, μπορούν να συνεισφέρουν με τη σειρά τους στην καλύτερη λειτουργία του συστήματος. Όλα αυτά βέβαια, με προσοχή, ώστε να μην περαστεί η λεπτή γραμμή της λογοκρισίας και της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει, τέλος να αντιμετωπίσουν τον χώρο της τεχνολογικής εξέλιξης όπως κάθε άλλο τομέα και παρά την πρόσφατή του εμφάνιση να μη χαρακτηρίζεται από κενά.

Η τεχνολογική εξέλιξη επηρεάζει κάθε πτυχή της καθημερινότητας των ανθρώπων σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο. Για να μπορέσουν να προστατευτούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, θα πρέπει να αντιληφθούν όσο το δυνατόν καλύτερα τη λειτουργία των νέων τεχνολογιών. Παράλληλα, δεν θα πρέπει να θεωρούν την ιδιωτικότητα και την ασφάλειά τους δεδομένη, αλλά να βρίσκονται σε εγρήγορση και να συμπεριφέρονται με σύνεση.

Καταληκτικά, λοιπόν, η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει συνεισφέρει ήδη και έχει να δώσει ακόμα πολλά στο χώρο της Δημοκρατίας, καθιστώντας, έτσι, απαραίτητη τη συνεισφορά όλων ώστε να αντιμετωπιστούν τυχόν προβλήματα που θα ανακύψουν αλλά και για τη σμίλευση της καλύτερης δυνατής κοινωνίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dirk Helbing, Bruno S. Frey, Gerd Gigerenzer, Ernst Hafen, Michael Hagner, Yvonne Hofstetter, Jeroen van den Hoven, Roberto V. Zicari, Andrej Zwitter (2017). Will democracy survive big data and artificial intelligence? (https://www.scientificamerican.com/)

Jill Lepore (2020). Scientists use big data to sway elections and predict riots - welcome to the 1960s (https://www.nature.com)

Thomas Frey. Will artificial intelligence improve democracy or destroy it? (https://futuristspeaker.com)

Kevin Körner (2019, August 22). Digital politics AI, big data and the future of democracy. Deutsche Bank Research.

Opinion No. 925 / 2018. European Commission for Democracy through law (Venice Commission). Joint report of the Venice Commission and of the Directorate of Information Society and action against crime of the Directorate General of Human Rights and Rule of Law (DGI) on digital technologies and elections.us Benitez, Margarita Gómez-Reino Cachafeiro, Alberto Suárez (2020). Data Driven Democracy? Automated Decision-making, Difference and Preferences. DRAFT