Αρνητική αγωγή - Κατάλυσή της σε περίπτωση οιονεί νομής δουλείας οδού (ΑΠ 116/2021)

Σε ερμηνεία του ζητήματος της κατάλυσης της ασκηθείσας από τον κύριο ακινήτου αρνητικής αγωγής λόγω ύπαρξης δικαιώματος οιονεί νομής δουλείας οδού προέβη ο Άρειος Πάγος (ΑΠ 116/2021).

Σύμφωνα με το σκεπτικό του δικαστηρίου, η αρνητική αγωγή ασκείται στην περίπτωση μερικής και όχι ολικής προσβολής της κυριότητας, όταν, δηλαδή, ο κύριος διαταράσσεται στη νομή που ασκεί επί του πράγματος και όχι όταν προσβάλλεται με άλλο τρόπο, όπως με την αφαίρεση ή κατακράτηση του πράγματος. Στην τελευταία αυτή περίπτωση, ο κύριος μπορεί να προστατευθεί με την άσκηση διεκδικητικής αγωγής κατά αυτού που κατέχει το πράγμα.

Ωστόσο, όταν εκείνος που προσβάλλει την κυριότητα ενεργεί ασκώντας δικαίωμα, το οποίο του παρέχει την εξουσία να παρεμβαίνει στην ιδιοκτησία του άλλου, και σε περίπτωση αποδείξεως του δικαιώματος αυτού, καταλύεται η αρνητική αγωγή.

Απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί το δικαίωμα αυτό να πηγάζει από έννομη σχέση, η οποία δεσμεύει και τον ενάγοντα, και όχι από προσωπική σχέση που συνδέει τον εναγόμενο με τρίτο.

Κατά την κρίση του δικαστηρίου, τέτοιο δικαίωμα μπορεί να είναι και η πραγματική δουλεία, με βάση την οποία αποκτάται εμπράγματο δικαίωμα σε βάρος ακινήτου υπέρ του εκάστοτε κυρίου άλλου ακινήτου, όπως είναι και η δουλεία οδού. Επίσης, τέτοιο δικαίωμα μπορεί να είναι και η οιονεί νομή δουλείας οδού, εφόσον για τη σύστασή της γίνεται επίκληση ενοχής π.χ. ο οιονεί νομέας δεν έχει μεν δουλεία οδού, αλλά έχει την προηγούμενη άδεια - παραχώρηση - ανοχή προς το διαβαίνειν.

Τέτοιο ενοχικό δικαίωμα προς επέμβαση στην κυριότητα του ενάγοντος μπορεί να στηρίζεται στις περί περιορισμών της κυριότητας διατάξεις (π.χ. ΑΚ 1003) καθώς επίσης και σε διατάξεις του δημοσίου δικαίου (π.χ. εκτέλεση στρατιωτικών ασκήσεων πυροβολικού πάνω από το ακίνητο).

Ο χωρίς τη συμφωνία ή τη θέληση του κυρίου - ενάγοντος της αρνητικής αγωγής αποκτήσας και ασκών την οιονεί νομή εναγόμενος δεν μπορεί να προβάλει την παραπάνω ένσταση ή την επί διεκδικητικής αγωγής αντίστοιχη του 1095 ΑΚ, αν δεν έχει καταστεί δικαιούχος πραγματικής δουλείας οδού και απλώς ασκεί οιονεί νομή την οποία απέκτησε χωρίς τη βούληση του κυρίου ή χωρίς συμφωνία και μεταβίβαση από αυτόν με κάποιον από τους προβλεπόμενους από το νόμο τρόπους μεταβίβασης της.

Απόσπασμα απόφασης

Kατά τη διάταξη του άρθρου 1108 AK, αν η κυριότητα προσβάλλεται με άλλο τρόπο εκτός από αφαίρεση ή κατακράτηση του πράγματος, ο κύριος δικαιούται να απαιτήσει από εκείνον που προσέβαλε την κυριότητα να άρει την προσβολή και να την παραλείπει στο μέλλον. Από τη διάταξη αυτή προκύπτει ότι η αρνητική αγωγή ασκείται στην περίπτωση μερικής και όχι ολικής προσβολής της κυριότητας, δηλαδή όταν ο κύριος διαταράσσεται στη νομή που ασκεί επί του πράγματος και όχι όταν προσβάλλεται με άλλο τρόπο, όπως με την αφαίρεση ή κατακράτηση του πράγματος, οπότε προστατεύεται με τη διεκδικητική αγωγή, κατ' αυτού που κατέχει το πράγμα. Διατάραξη της κυριότητας (ή συγκυριότητας) αποτελεί κάθε έμπρακτη εναντίωση στο θετικό ή αποθετικό περιεχόμενο της κυριότητας, δηλαδή όταν ο εναγόμενος ενεργεί στο πράγμα πράξεις, τις οποίες μόνο ο κύριος κατά τα άρθρα 999 και 1000 ΑΚ δικαιούται να ενεργήσει ή όταν εμποδίζει τον κύριο να ενεργήσει στο δικό του πράγμα, η δε διατάραξη αυτή έχει ως συνέπεια τη μη ελεύθερη και ανενόχλητη χρησιμοποίηση, εκμετάλλευση και απόλαυση ορισμένων μόνο εξουσιών εκ της κυριότητας επί του πράγματος.

Όμως κατά τη δεύτερη παράγραφο του ιδίου άρθρου, το ως άνω δικαίωμα δεν παρέχεται στον κύριο του πράγματος, όταν εκείνος που προσβάλλει την κυριότητα ενεργεί ασκώντας δικαίωμα, το οποίο του παρέχει την εξουσία να παρεμβαίνει στην ιδιοκτησία του άλλου, οπότε και σε περίπτωση αποδείξεώς του καταλύεται η αρνητική αγωγή. Η άσκηση του δικαιώματος αυτού έχει ως προϋπόθεση ότι τούτο πηγάζει από έννομη σχέση, η οποία δεσμεύει και τον ενάγοντα και όχι από προσωπική σχέση που συνδέει τον εναγόμενο με τρίτο.

Τέτοιο δικαίωμα μπορεί να είναι και η πραγματική δουλεία, με βάση την οποία αποκτάται εμπράγματο δικαίωμα, σε βάρος ακινήτου υπέρ του εκάστοτε κυρίου άλλου ακινήτου, όπως είναι και η δουλεία οδού, η οποία συνιστάται όπως συνάγεται από τις διατάξεις των άρθρων 1118, 1119, 1120 και 1121 AK και με έκτακτη χρησικτησία, εφόσον, σύμφωνα με τις αναλόγως εφαρμοζομένες διατάξεις των άρθρων 1045 επ. AK, σε συνδυασμό και με εκείνες των άρθρων 974, 975 του ίδιου κώδικα επί του δουλεύοντος ακινήτου, ασκήθηκε υπέρ του δεσπόζοντος ακινήτου από τον κύριο αυτού επί συνεχή εικοσαετία, μερική φυσική εξουσία, η οποία περιλαμβάνει μία ή περισσότερες χρησιμότητες του πράγματος, οι οποίες αποτελούν περιεχόμενο τέτοιας δουλείας, με διάνοια δικαιούχου (οιονεί νομή).

Τέτοιο δικαίωμα μπορεί να είναι και η οιονεί νομή δουλείας οδού, που είναι ιδιόμορφο δικαίωμα, διάφορο των περιοριστικώς αναφερομένων στο άρθρο 973 του ΑΚ εμπραγμάτων δικαιωμάτων, εφόσον για τη σύστασή της γίνεται επίκληση ενοχής π.χ. ο οιονεί νομέας δεν έχει μεν δουλεία οδού, αλλά έχει την προηγούμενη άδεια - παραχώρηση - ανοχή προς το διαβαίνειν. Τέτοιο ενοχικό δικαίωμα προς επέμβαση στην κυριότητα του ενάγοντος δυνατόν να στηρίζεται στις περί περιορισμών της κυριότητας διατάξεις (π.χ. ΑΚ 1003) καθώς επίσης και σε διατάξεις του δημοσίου δικαίου (π.χ. εκτέλεση στρατιωτικών ασκήσεων πυροβολικού πάνω από το ακίνητο). Ο χωρίς τη συμφωνία ή τη θέληση του κυρίου - ενάγοντος της αρνητικής αγωγής κυριότητας ακινήτου αγωγής αποκτήσας και ασκών την οιονεί νομή εναγόμενος δεν μπορεί να προβάλει την παραπάνω ένσταση ή την επί διεκδικητικής αγωγής αντίστοιχη του 1095 ΑΚ αν δεν έχει καταστεί δικαιούχος πραγματικής δουλείας οδού και απλώς ασκεί οιονεί νομή την οποία απέκτησε χωρίς τη βούληση του κυρίου του δουλεύοντος, ή χωρίς συμφωνία και μεταβίβαση από αυτόν με κάποιον από τους προβλεπόμενους από το νόμο τρόπους μεταβίβαση της. Εξ ετέρου κατά τις διατάξεις των άρθρων 975 ΑΚ τις κατά των τρίτων αγωγές της νομής τις έχει και ο οιονεί νομέας. Επίσης, κατά τη διάταξη του άρθρου 1051 ΑΚ "εκείνος που απέκτησε τη νομή του ακινήτου με καθολική ή ειδική διαδοχή μπορεί να συνυπολογίσει στο χρόνο της δικής του χρησικτησίας στο χρόνο χρησικτησίας του δικαιοπαρόχου του".

Δείτε ολόκληρη την απόφαση στο areiospagos.gr.