Οι σημαντικότερες αλλαγές του νέου Σωφρονιστικού Κώδικα

Με τον Ν. 4985/2022 (ΦΕΚ203/Α/27-10-2022) επήλθαν σημαντικές αλλαγές στον Σωφρονιστικό Κώδικα (Ν.2776/1999), με τις βασικότερες μεταρρυθμίσεις να εντοπίζονται στις άδειες (τακτικές/έκτακτες), στις προϋποθέσεις μεταγωγής σε αγροτικές φυλακές αλλά και στην προσθήκη της δυνατότητας προσφυγής των κρατουμένων στο Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών για τις συνθήκες κράτησής τους αιτούμενοι πλην τη βελτίωση των συνθηκών και την χρηματική τους αποζημίωση.

Ας δούμε λοιπόν τις σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις:

Προσφυγή κρατουμένων για τις συνθήκες κράτησης και χρηματική ικανοποίηση

1. Αν η μη τήρηση κανόνων διαβίωσης των κρατουμένων σε Σωφρονιστικά Καταστήματα προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ο κρατούμενος μπορεί να προσφύγει στο Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών. (Το Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών, ως ειδικό τμήμα του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου στις έδρες των Πρωτοδικείων, Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Πειραιά, Πατρών, Λαρίσης και Ηρακλείου και ως το αρμόδιο Τριμελές Πλημμελειοδικείο στις έδρες των λοιπών Πρωτοδικείων δικάζει, συνεδριάζοντας ως δικαστικό συμβούλιο, αφού ακούσει τον Εισαγγελέα)

2. Η προσφυγή ασκείται εγγράφως στη Γραμματεία του Δικαστηρίου Εκτέλεσης Ποινών ή στον Διευθυντή του οικείου Σωφρονιστικού Καταστήματος. Ο τελευταίος υποχρεούται, εντός επτά (7) ημερών, να υποβάλει στο Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών την ασκηθείσα προσφυγή μαζί με τις έγγραφες απόψεις του και κάθε άλλο σχετικό στοιχείο. Αν η προσφυγή κατατεθεί στη γραμματεία του Δικαστηρίου Εκτέλεσης Ποινών, ο γραμματέας υποχρεούται να τη διαβιβάσει ηλεκτρονικά στον Διευθυντή του οικείου Σωφρονιστικού Καταστήματος προκειμένου ο τελευταίος να διαβιβάσει τις έγγραφες απόψεις του και να παράσχει κάθε σχετικό στοιχείο εντός επτά (7) ημερών από την ημερομηνία που έλαβε γνώση της προσφυγής. Το Δικαστήριο αποφασίζει σχετικά με την προσφυγή το αργότερο μέσα σε τριάντα (30) ημέρες από την άσκησή της και η απόφασή του εκτελείται αμέσως.

3. Σε περίπτωση αποδοχής της προσφυγής, το Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών διατάσσει κάθε πρόσφορο κατά την κρίση του μέτρο για τη διασφάλιση της τήρησης των κανόνων διαβίωσης του προσφεύγοντος εντός του ίδιου Σωφρονιστικού Καταστήματος, όπως την αλλαγή χώρου κράτησης και αν η εφαρμογή τέτοιων μέτρων δεν είναι εφικτή, διατάσσει τη μεταφορά του στο νοσοκομείο των φυλακών ή άλλο δημόσιο νοσοκομείο ή την κατά προτεραιότητα μεταγωγή του προσφεύγοντος σε άλλο κατάστημα κράτησης.

4. Σε κάθε περίπτωση το Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών μπορεί να επιδικάσει, εφόσον υποβληθεί σχετικό αίτημα από τον προσφεύγοντα, χρηματική ικανοποίηση για την ηθική βλάβη που υπέστη, το χρηματικό ποσό της οποίας ορίζεται από πέντε (5) έως τριάντα (30) ευρώ ανά ημέρα παραβίασης ανάλογα με τη βαρύτητα της προσβολής και ευεργετικό υπολογισμό της ποινής, ο οποίος υπολογίζεται σε μία (1) επιπλέον ημέρα έκτισης ανά δέκα (10) ημέρες κράτησης υπό δυσμενείς συνθήκες. Το ίδιο δικαστήριο είναι αρμόδιο και για την εκδίκαση των προσφυγών πρώην κρατουμένων, οι οποίες ασκούνται σε αποκλειστική προθεσμία τεσσάρων (4) μηνών από την απόλυσή τους. Η απόφαση που εκδίδεται επί της προσφυγής δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα και εκτελείται αμέσως.

Προϋποθέσεις μεταγωγής στις Αγροτικές Φυλακές και στην Κ.Α.Υ.Φ.

1. Στα Αγροτικές Φυλακές και την Κεντρική Αποθήκη Υλικού Φυλακών (Κ.Α.Υ.Φ.) δύνανται να μετάγονται κατάδικοι κρατούμενοι, ικανοί για εργασία, με απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής Μεταγωγών (Κ.Ε.Μ.) -και σε εξαιρετικά επείγουσες περιπτώσεις από τον Γ. Γ. Αντεγκληματικής Πολιτικής-, εφόσον: α) εκτίουν ποινή φυλάκισης ή β) εκτίουν ποινή πρόσκαιρης ή ισόβιας κάθειρξης (μίας ή περισσοτέρων) και τους έχει χορηγηθεί τακτική άδεια τουλάχιστον μία (1) φορά και έχουν τηρήσει τους όρους της άδειας. Κρατούμενος ο οποίος από τον χρόνο μετάβασής του σε αγροτικές φυλακές ή στην Κ.Α.Υ.Φ. απωλέσει τις προϋποθέσεις χορήγησης άδειας ή εκλείψει ο λόγος χορήγησής της ή κρατούμενος που υποπέσει σε πειθαρχικό παράπτωμα ή ασκηθεί σε βάρος του ποινική δίωξη για αξιόποινη πράξη σε βαθμό πλημμελήματος που ενέχει πράξεις βίας ή απειλής βίας κατά προσώπων και πραγμάτων ή κακουργήματος ή εκκρεμεί σε βάρος του διαδικασία εκτέλεσης ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης ή έκδοσης σε τρίτη χώρα, επαναμετάγεται στο κατάστημα κράτησης από το οποίο αρχικά είχε μεταταγεί.

2. Απαγορεύεται η μεταγωγή ή η παραμονή σε αγροτικές φυλακές και στην Κ.Α.Υ.Φ. σε όσους κρατούμενους έχουν καταδικασθεί για εγκλήματα τρομοκρατίας ή εσχάτης προδοσίας ή κακουργήματα που συμπεριλαμβάνονται στο 19ο Κεφάλαιο του Π.Κ. (γενετήσια εγκλήματα), σε όσους κρατούμενους εκτίουν ποινή ισόβιας κάθειρξης για ανθρωποκτονία που τελέστηκε στο πλαίσιο ένταξής τους σε εγκληματική οργάνωση, καθώς και σε κρατούμενους που έχουν υποπέσει σε πειθαρχικό παράπτωμα που δεν έχει διαγραφεί από το ατομικό δελτίο πειθαρχικού μητρώου του κρατουμένου σύμφωνα με την παρ. 4 του άρθρου 69 ή σε βάρος των οποίων εκκρεμεί ποινική διαδικασία για αξιόποινη πράξη σε βαθμό πλημμελήματος που ενέχει πράξεις βίας ή απειλής βίας κατά προσώπων και πραγμάτων ή κακουργήματος ή σε βάρος των οποίων εκκρεμεί διαδικασία εκτέλεσης ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης ή έκδοσης σε τρίτη χώρα, όπως επίσης σε κρατούμενους που έχει εκλείψει ο λόγος χορήγησης της άδειας.

*Υπενθυμίζεται ότι σύμφωνα με το άρθρο 46 του Σωφρονιστικού Κώδικα κάθε ημέρα απασχόλησης υπολογίζεται σε δύο (2) επιπλέον ημέρες εκτιόμενης ποινής στην περίπτωση πάσης φύσεως εργασίας, κύριας ή βοηθητικής, η οποία εκτελείται σε Αγροτικό Σωφρονιστικό Κατάστημα ή στην Κεντρική Αποθήκη Υλικού Φυλακών.

ΝΕΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΣΤΙΣ ΑΔΕΙΕΣ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ

Τακτικές άδειες – Προϋποθέσεις

1.Οι τακτικές άδειες χορηγούνται εφόσον:

(1) Ο κατάδικος: α) εκτίει ποινή φυλάκισης εφόσον έχει εκτίσει πραγματικά το ένα όγδοο (1/8) της ποινής του, β) εκτίει ποινή περιορισμού σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων, εφόσον έχει εκτίσει πραγματικά το ένα έκτο (1/6) της ποινής του, γ) εκτίει ποινή κάθειρξης, εφόσον έχει εκτίσει πραγματικά το ένα πέμπτο (1/5) της ποινής του πλην των περιπτώσεων των κακουργημάτων του δεύτερου εδαφίου της παρ. 6 του άρθρου 105Β του Ποινικού Κώδικα, ακόμα και αν αυτά περιλαμβάνονται σε συνολική ποινή, όπου απαιτείται η πραγματική έκτιση των πέντε έκτων (5/6) του χρόνου πραγματικής έκτισης που προβλέπεται για την υπό όρο απόλυσή του με την εξαίρεση του εγκλήματος της εσχάτης προδοσίας σύμφωνα με την παρ. 3 του άρθρου 54, δ) εκτίει ποινή ισόβιας κάθειρξης εφόσον έχει εκτίσει πραγματικά δώδεκα (12) έτη και αν εκτίει περισσότερες ποινές ισόβιας κάθειρξης εφόσον έχει εκτίσει πραγματικά επιπλέον τρία (3) έτη για κάθε, πέραν της μίας, ποινή ισόβιας κάθειρξης, και σε κάθε περίπτωση εφόσον εκτίσει πραγματικά είκοσι δύο (22) έτη.

(2) Δεν εκκρεμεί κατά του καταδίκου ποινική διαδικασία για αξιόποινη πράξη σε βαθμό πλημμελήματος που ενέχει πράξεις βίας ή απειλής βίας κατά προσώπων και πραγμάτων ή κακουργήματος, άλλη εκτός από αυτή για την οποία κρατείται, ή διαδικασία εκτέλεσης ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης ή έκδοσης σε τρίτη χώρα.

(3) Εκτιμάται ότι δεν υπάρχει κίνδυνος τελέσεως, κατά τη διάρκεια της άδειας, νέων εγκλημάτων.

(4) Συντρέχουν λόγοι που δικαιολογούν την προσδοκία ότι δεν υπάρχει κίνδυνος φυγής και ότι ο κρατούμενος δεν θα κάνει κακή χρήση της αδείας του.*

*Για να διαπιστωθεί αν συντρέχει αυτή η προϋπόθεση εκτιμώνται ιδίως: α) η προσωπικότητα του κατάδικου και η εν γένει συμπεριφορά του μετά την τέλεση της πράξης, κατά τη διάρκεια της κράτησης σε συνδυασμό και με τις πειθαρχικές ποινές, που έχουν περιληφθεί στο Ατομικό Δελτίο Πειθαρχικού Ελέγχου και κατά τη διάρκεια των αδειών, που ενδεχομένως του έχουν ήδη χορηγηθεί, β) η ατομική, επαγγελματική και κοινωνική κατάσταση του ιδίου και της οικογένειάς του, καθώς και οι τυχόν οικογενειακές του υποχρεώσεις, γ) η ωφέλεια, την οποία μπορεί να έχει για την προσωπικότητα του καταδίκου και τη μελλοντική του εξέλιξη, η λήψη μέτρων για τη σταδιακή επάνοδό του σε καθεστώς πλήρους ελευθερίας.

2. Η τακτική άδεια χορηγείται από το Πειθαρχικό Συμβούλιο της Φυλακής μετά από αίτηση του καταδίκου. Κατά τη συνεδρίαση του Συμβουλίου καλείται αυτός, καθώς και οποιοδήποτε τρίτο πρόσωπο για την παροχή των αναγκαίων διευκρινίσεων.

Ο δικαστικός λειτουργός που προεδρεύει του Συμβουλίου, σε περίπτωση διαφωνίας του ως προς τη χορήγηση της άδειας, προσφεύγει εντός προθεσμίας πέντε ημερών στο Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών ως Συμβούλιο, το οποίο αποφαίνεται αμετάκλητα. Στην περίπτωση αυτή, η εγκριθείσα άδεια αναστέλλεται μέχρι την έκδοση της οριστικής αποφάσεως.

Ειδικότερη διαδικασία χορήγησης τακτικών αδειών

1. Η τακτική άδεια διαρκεί από μία (1) έως έξι (6) ημέρες, στις οποίες συνυπολογίζονται οι Κυριακές και οι αργίες. Εφόσον ο κατάδικος έχει ήδη εκτίσει με οποιονδήποτε τρόπο τα τρία πέμπτα (3/5) της ποινής του και σε περίπτωση ποινής ισόβιας κάθειρξης δεκατέσσερα (14) έτη, η διάρκεια της άδειας μπορεί να αυξάνεται έως τις επτά (7) ημέρες, οι οποίες υπολογίζονται κατά τα οριζόμενα στο προηγούμενο εδάφιο. Η συνολική διάρκεια των αδειών ενός καταδίκου δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει τις σαράντα δύο (42) ημέρες το έτος. Στους καταδίκους, οι οποίοι λαμβάνουν τακτική άδεια και δηλώνουν τόπο μετάβασης που απέχει από το κατάστημα κράτησής τους πέραν των τριακοσίων χιλιομέτρων ή κατοικούν σε νησιά που αντιμετωπίζουν συγκοινωνιακές δυσχέρειες, χορηγείται, με ειδικώς αιτιολογημένη απόφαση του διευθυντή της φυλακής, επιπλέον μία (1) ημέρα για τη μετάβαση και μία (1) ημέρα για την επιστροφή τους, οι οποίες δεν υπολογίζονται στη συνολική διάρκεια αδειών κάθε έτους.

2. Μεταξύ δύο αδειών μεσολαβούν τουλάχιστον δύο (2) μήνες από την έναρξη της προηγούμενης άδειας.

3. Στον κατάδικο στον οποίο χορηγείται άδεια μπορεί να επιβληθούν περιοριστικοί όροι, ιδίως ως προς τον τόπο διαμονής του και τον τρόπο διαβίωσής του. Τέτοιοι περιοριστικοί όροι μπορεί να είναι οι προβλεπόμενοι στην παρ. 2 του άρθρου 106 ΠΚ, διαζευκτικά ή σωρευτικά. Ο κατάδικος που βρίσκεται σε άδεια υποχρεούται να παρουσιαστεί χωρίς καθυστέρηση στο αστυνομικό τμήμα του τόπου διαμονής του. Όταν ο κατάδικος εκτίει ποινή ισόβιας ή εικοσιπενταετούς κάθειρξης, η άδεια μπορεί να χορηγείται με τον όρο του κατ' οίκον περιορισμού ή του εντοπισμού των κινήσεων με ηλεκτρονική επιτήρηση. Για την εφαρμογή του όρου αυτού απαιτείται η συναίνεση του καταδίκου.

Έκτακτες άδειες

1. Κάθε κρατούμενος δικαιούται να λάβει έκτακτη άδεια εξόδου κατ' ανώτατο όριο είκοσι τεσσάρων 24 ωρών, έστω και αν δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις για τη χορήγηση τακτικής άδειας. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις και με έγκριση του αρμοδίου δικαστικού λειτουργού, η έκτακτη άδεια μπορεί να υπερβαίνει τις είκοσι τέσσερις (24) ώρες και να εκτείνεται στον απολύτως αναγκαίο χρόνο για την ικανοποίηση της αιτίας χορήγησής της, σε καμία περίπτωση όμως δεν δύναται να υπερβεί τις σαράντα οκτώ (48) ώρες.

2. Η έκτακτη άδεια χορηγείται με απόφαση του αρμόδιου δικαστικού λειτουργού προς εκπλήρωση οικογενειακών, επαγγελματικών ή άλλων έκτακτων και απρόβλεπτων εξαιρετικού χαρακτήρα αναγκών του κρατουμένου. Την έκτακτη άδεια μπορεί να χορηγήσει προσωπικά και ο διευθυντής του καταστήματος, ο οποίος ενημερώνει αμέσως τον αρμόδιο δικαστικό λειτουργό, μόνο: α) για κηδεία συζύγου ή συντρόφου με σύμφωνο συμβίωσης ή συγγενούς μέχρι και δευτέρου βαθμού και β) για μια επίσκεψη σε σύζυγο ή σύντροφο με σύμφωνο συμβίωσης ή συγγενή μέχρι και δευτέρου βαθμού σε κατεπείγουσες κρίσιμες καταστάσεις της υγείας τους.

Εκπαιδευτικές άδειες

1. Η εκπαιδευτική άδεια χορηγείται για τη φοίτηση κρατουμένων σε δημόσιες σχολές όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης, εφόσον στην περιοχή φοίτησης λειτουργεί αντίστοιχο προς την κατηγορία στην οποία ανήκουν οι ενδιαφερόμενοι Σωφρονιστικό Κατάστημα και η φοίτηση δεν δύναται να πραγματοποιηθεί με εξ αποστάσεως παρακολούθηση των μαθημάτων. Η άδεια χορηγείται από το Πειθαρχικό Συμβούλιο της Φυλακής. Προκειμένου να αιτηθεί εκπαιδευτική άδεια ο κρατούμενος πρέπει να έχει παραμείνει σε Σωφρονιστικό Κατάστημα τουλάχιστον τέσσερις (4) μήνες αν είναι υπόδικος ή κατάδικος σε ποινή φυλάκισης, τουλάχιστον δώδεκα (12) μήνες αν είναι κατάδικος σε ποινής κάθειρξης και τουλάχιστον είκοσι τέσσερις (24) μήνες αν είναι κατάδικος σε ισόβια κάθειρξη. Για τους υποδίκους απαιτείται και η σύμφωνη γνώμη του δικαστικού οργάνου που διέταξε την προσωρινή κράτηση. Εάν το Συμβούλιο αποφαίνεται υπέρ της χορήγησης της άδειας, αλλά υπάρχει αρνητική γνώμη του δικαστικού οργάνου που διέταξε την προσωρινή κράτηση, ο κρατούμενος δικαιούται να προσφύγει στο Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών ως συμβούλιο, μέσα σε δέκα (10) ημέρες από την κοινοποίηση σε αυτόν της απόφασης. Με κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομικών, Παιδείας και Θρησκευμάτων και Προστασίας του Πολίτη, καθορίζονται οι προϋποθέσεις, ο τρόπος και κάθε αναγκαία λεπτομέρεια για την εξ αποστάσεως παρακολούθηση των μαθημάτων και των εργαστηρίων, καθώς και η συμμετοχή στις εξετάσεις των ανωτέρω φοιτητών ή σπουδαστών, σύμφωνα με το πρόγραμμα σπουδών της σχολής στην οποία φοιτούν.

2. Δεν χορηγείται εκπαιδευτική άδεια:

α) αν αφορά σπουδές σε εκπαιδευτικό ίδρυμα κατώτερης βαθμίδας από αυτό στο οποίο έχει ήδη σπουδάσει ο ενδιαφερόμενος,

β) αν εκκρεμεί κατά του καταδίκου ποινική διαδικασία για αξιόποινη πράξη σε βαθμό πλημμελήματος που ενέχει πράξεις βίας ή απειλής βίας κατά προσώπων και πραγμάτων ή κακουργήματος, άλλη εκτός από αυτή για την οποία κρατείται, ή διαδικασία εκτέλεσης ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης ή έκδοσης σε τρίτη χώρα, γ) αν εκκρεμεί πειθαρχική ποινή στο Ατομικό Δελτίο Πειθαρχικού Ελέγχου, εκτός αν με ειδική αιτιολογία το Συμβούλιο των Φυλακών κρίνει άλλως, λόγω και της ελαφράς φύσης του πειθαρχικού παραπτώματος, δ) αν εκτιμάται ότι υπάρχει κίνδυνος τελέσεως κατά τη διάρκεια της άδειας νέων εγκλημάτων, ε) αν συντρέχουν ειδικοί λόγοι που δικαιολογούν την προσδοκία ότι υπάρχει κίνδυνος φυγής ή κακής χρήσης της άδειας,

γ) αν ο κατάδικος δεν είχε επιτυχή παρακολούθηση άνω του ενός τρίτου (1/3) των δηλωθέντων μαθημάτων και εργαστηρίων κατά το προηγούμενο ακαδημαϊκό εξάμηνο.

3. Κατά τον χρόνο της εκπαιδευτικής άδειας ο κρατούμενος διαμένει στο παραπάνω κατάστημα ή σε κατάστημα ή Τμήμα Ημιελεύθερης Διαβίωσης. Στην απόφαση που χορηγεί την άδεια ορίζονται οι αναγκαίες για την υλοποίησή της λεπτομέρειες και προϋποθέσεις και ιδιαίτερα: α) το εκπαιδευτικό ίδρυμα φοίτησης, β) οι ημέρες και οι ώρες απουσίας του αδειούχου κατά τις ανάγκες του οικείου εκπαιδευτικού προγράμματος, γ) η ολική ή μερική απαλλαγή του αδειούχου από υποχρεώσεις του προγράμματος λειτουργίας του καταστήματος προς διευκόλυνση της μελέτης του.

4. Ειδικά στους σπουδαστές δημόσιας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, στην οποία δεν είναι υποχρεωτική η παρακολούθηση των μαθημάτων, η χορηγούμενη εκπαιδευτική άδεια απουσίας περιορίζεται μόνο κατά τις περιόδους των εξετάσεων και μέχρι δεκαπέντε (15) ημέρες ανά εξεταστική περίοδο χωρίς να ισχύουν τα ελάχιστα όρια έκτισης ποινής ή υποδικίας της παρ. 1, εφόσον τηρούνται οι προϋποθέσεις του έκτου εδαφίου της παρ. 1 και της παρ. 2.

5. Η εκπαιδευτική άδεια λήγει με την ολοκλήρωση της φοίτησης του κρατουμένου. Με απόφαση του αρμόδιου οργάνου, ύστερα από εισήγηση του κοινωνικού λειτουργού ή του ειδικού επιστήμονα, αν αυτό είναι δυνατό, η εκπαιδευτική άδεια μπορεί να ανακληθεί αν: α) ο αδειούχος τιμωρηθεί για πειθαρχικό παράπτωμα, β) η συνέχιση της άδειας δημιουργεί σοβαρές υπόνοιες για τέλεση νέων εγκλημάτων ή γ) ο κρατούμενος κάνει κακή χρήση της άδειας. Ως κακή χρήση της άδειας θεωρείται ιδίως η πλημμελής παρακολούθηση, ή η χρήση της άδειας για άλλους σκοπούς πλην της εκπαίδευσης.

6. Κρατούμενοι που κάνουν χρήση εκπαιδευτικής άδειας επιδοτούνται κατά τη διάρκειά της από τα Κεφάλαια Εργασίας Κρατουμένων. Το ύψος της επιδότησης καθορίζεται με κοινή απόφαση των Υπουργών Δικαιοσύνης και Οικονομικών και καλύπτει τουλάχιστον τα απολύτως αναγκαία έξοδά τους.