Η λήψη φωτογραφιών σε σχολικές εκδηλώσεις - Όταν η κοινή λογική δίνει τις απαντήσεις

Η έναρξη εφαρμογής του Γενικού Κανονισμού Προστασίας (ΓΚΠΔ) έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές στις αντιλήψεις των πολιτών ως προς την προστασία των δεδομένων, ενώ οι οργανισμοί σε κάθε τομέα αντιμετωπίζουν διαφορετικές προκλήσεις όσον αφορά τη διασφάλιση της εξισορρόπησης των συμφερόντων τους με τα δικαιώματα των ατόμων γύρω από τα προσωπικά τους δεδομένα. Αυτή η ανάρτηση εξετάζει μία από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζονται στον τομέα της εκπαίδευσης, τη λήψη φωτογραφιών σε σχολικές εκδηλώσεις.

Η Ιρλανδική Αρχή δέχεται συχνά ερωτήματα από σχολεία, γονείς και ακόμη και φωτογράφους σχετικά με τη λήψη φωτογραφιών σε σχολικές εκδηλώσεις. Αυτές οι εκδηλώσεις εκτείνονται από συναυλίες και ποδοσφαιρικούς αγώνες, μέχρι αθλητικές εκδηλώσεις, θρησκευτικά μυστήρια και τελετές απονομής βραβείων. Οι συνήθεις ερωτήσεις που τίθενται είναι: "Χρειάζομαι τη συγκατάθεση του κηδεμόνα ενός παιδιού για να μπορέσω να τραβήξω τη φωτογραφία ενός παιδιού;", "Χρειάζομαι συγκατάθεση για κάθε ξεχωριστή σχολική εκδήλωση;", "Μπορούν τα σχολεία να απαγορεύσουν στους γονείς να βγάζουν φωτογραφίες σε σχολικές εκδηλώσεις;" και "Μπορεί κάποιος να βγάζει φωτογραφίες των παιδιών άλλων χωρίς την άδεια του κηδεμόνα; "

Η φράση "Λόγω GDPR" είναι πολύ δημοφιλής εσχάτως, όπως για παράδειγμα συμβαίνει σε περιπτώσεις όπου βλέπουμε σχολεία να αναφέρουν: "Μπορούμε να δημοσιεύσουμε μια φωτογραφία ενός μαθητή αλλά δεν μπορούμε να γράψουμε το όνομά του λόγω GDPR" ή οι γονείς να λένε "Δεν μπορώ να τραβήξω μια φωτογραφία του παιδιού μου στη χριστουγεννιάτικη παράσταση λόγω GDPR",  κάτι που υποδηλώνει μια πραγματική αίσθηση σύγχυσης γύρω από το ζήτημα.

Ξεκινώντας από τα βασικά

Πριν μπούμε στην ειδική περίπτωση των σχολείων και των παιδιών, ας επιστρέψουμε για λίγο στα βασικά. Όπως επισημαίνει η Επίτροπος Προστασίας Δεδομένων, κανένας κανόνας του GDPR δεν απαγορεύει στους ανθρώπους να τραβούν φωτογραφίες σε δημόσιο χώρο. Υπό την προϋπόθεση ότι δεν παρενοχλείτε κάποιον, η φωτογράφηση ανθρώπων σε δημόσιο χώρο γενικά επιτρέπεται. Ωστόσο, το αν μπορείτε να δημοσιεύσετε μια φωτογραφία σε ευρύ κοινό είναι άλλο ζήτημα. Με άλλα λόγια, η λήψη μιας φωτογραφίας σε δημόσιο χώρο δεν δημιουργεί πρόβλημα. Το τι θα κάνεις με αυτή τη φωτογραφία είναι αυτό που μπορεί να προκαλέσει ζήτημα προστασίας προσωπικών δεδομένων.

Θα παρατηρήσετε την επαναλαμβανόμενη αναφορά στον «δημόσιο χώρο» - αυτός είναι ένας σημαντικός παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη σε ένα πλαίσιο σχολικής εκδήλωσης. Οι κανόνες για τη λήψη φωτογραφιών σε μια σχολική παράσταση που γίνεται ειδικά για φίλους και συγγενείς είναι πιθανό να διαφέρουν από εκείνους που εφαρμόζονται σε μια σχολική παράσταση ανοικτή στο κοινό.

Οικογένεια και φίλοι που βγάζουν φωτογραφίες σε σχολικές εκδηλώσεις

Σχολικές παραστάσεις, αθλητικοί αγώνες, χριστουγεννιάτικες συναυλίες με κάλαντα – είναι όλα σημαντικές στιγμές που οι γονείς, η οικογένεια και οι φίλοι εύλογα θέλουν να καταγράψουν σε μια κάμερα. Ωστόσο, ερωτήσεις όπως "Υπάρχει πρόβλημα αν η κάμερα πιάσει και την εικόνα ενός άλλου παιδιού ενώ φωτογραφίζεις το δικό σου;"  εμφανίζονται ξανά και ξανά, αφήνοντας τους γονείς, αλλά και τα σχολεία, σε ένα μπέρδεμα ως προς το τι πρέπει να κάνουν.

Πολλές φορές, οι οικογένειες που τραβούν φωτογραφίες σε τέτοιου είδους εκδηλώσεις το κάνουν απλά για λόγους αναμνηστικούς και δεν σκοπεύουν να δημοσιεύσουν ή να δημοσιοποιήσουν τις φωτογραφίες οπουδήποτε. Αυτός ο τύπος δραστηριότητας εμπίπτει στη λεγόμενη «οικιακή εξαίρεση» βάσει του GDPR, η οποία προβλέπει ότι ο GDPR δεν εφαρμόζεται όταν ένα άτομο επεξεργάζεται προσωπικά δεδομένα (για παράδειγμα, μια φωτογραφία κάποιου) κατά τη διάρκεια μιας καθαρά προσωπικής ή οικιακής δραστηριότητας, π.χ. χωρίς σύνδεση με επαγγελματική, επιχειρηματική, επίσημη ή εμπορική δραστηριότητα.

Τούτου λεχθέντος, ο πανταχού παρών χαρακτήρας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει ως αποτέλεσμα πολλές από τις φωτογραφίες αυτές να καταλήγουν αναπόφευκτα στον λογαριασμό Instagram κάποιου υπερήφανου γονέα. Στην πραγματικότητα, ο GDPR δεν το απαγορεύει απόλυτα, με την αιτιολογική σκέψη 18 να αναφέρει ότι οι προσωπικές ή οικιακές δραστηριότητες θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν την κοινωνική δικτύωση. Ωστόσο, εάν ένας γονέας δημοσίευσε μια φωτογραφία του παιδιού του στο διαδίκτυο, η οποία φωτογραφία περιελάμβανε και τις εικόνες άλλων παιδιών και ο γονέας ενός από τα άλλα παιδιά ένιωσε άβολα με αυτό και του ζήτησε να την κατεβάσει, η κοινή λογική και η στοιχειώδης ευγένεια θα συνηγορούσαν στην αφαίρεση της φωτογραφίας.

Σε μια προσπάθεια να διατηρήσουν μια αίσθηση ελέγχου της κατάστασης, ορισμένα σχολεία εφαρμόζουν μια πλήρη απαγόρευση της λήψης φωτογραφιών από γονείς / οικογένεια σε σχολικές εκδηλώσεις. Μολονότι εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια των σχολείων να διαμορφώσουν τις δικές τους πολιτικές σχετικά με αυτά τα θέματα για κλειστές σχολικές εκδηλώσεις, μπορεί να είναι μάλλον δύσκολο να επιβληθεί μια πλήρης απαγόρευση - στο όνομα της προστασίας δεδομένων - για τη λήψη φωτογραφιών σε μια σχολική εκδήλωση την οποία μπορεί να παρακολουθήσει και το κοινό.

Επίσημη φωτογράφιση σε σχολικές εκδηλώσεις

Τα σχολεία συχνά βγάζουν φωτογραφίες ή προσλαμβάνουν φωτογράφους για να παρευρεθούν σε σχολικές εκδηλώσεις και να απαθανατίσουν σημαντικές στιγμές, για παράδειγμα το άνοιγμα ενός νέου εργαστηρίου, την ετήσια συναυλία μιας σχολικής ορχήστρας ή τον τελικό ενός τουρνουά ποδοσφαίρου, με αυτές τις εικόνες να καταλήγουν στον ιστότοπο του σχολείου, στην τοπική εφημερίδα ή στο μηνιαίο ενημερωτικό δελτίο του σχολείου. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι σε αυτό το πλαίσιο, τα σχολεία βρίσκονται σε πολύ διαφορετική θέση από τους γονείς / οικογένεια / φίλους ως προς το ότι δεν μπορούν να βασίζονται στην «οικιακή εξαίρεση». Ενεργούν ως υπεύθυνοι επεξεργασίας και βρίσκονται εντός πεδίου εφαρμογής του GDPR και όλων των κανόνων του, όπως για παράδειγμα ότι πρέπει να έχουν νομική βάση για την επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων (π.χ. λήψη και αποθήκευση φωτογραφιών) και πρέπει να παρέχουν σαφείς και περιεκτικές πληροφορίες σχετικά με το τι κάνουν με αυτά τα προσωπικά δεδομένα,  πόσο καιρό θα το κρατήσουν κ.λπ.

Υπάρχουν έξι νομικές βάσεις για την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων στο πλαίσιο του GDPR, για το λόγο αυτό τα σχολεία πρέπει να διασφαλίσουν ότι μπορούν να βασίζονται σε μία από αυτές προτού μπορέσουν να επεξεργαστούν τα προσωπικά δεδομένα (σε αυτήν την περίπτωση - φωτογραφίες) των μαθητών τους.

Η Ιρλανδική Αρχή άκουσε πρόσφατα μια ιστορία για ένα σχολείο που έστειλε σε μια εφημερίδα τη φωτογραφία δύο μαθητών που είχαν κερδίσει ένα βραβείο σε εθνικό διαγωνισμό, αλλά της είπε ότι δεν μπορεί να της δώσει τα ονόματά τους «λόγω GDPR». Η επεξεργασία δεδομένων περιλαμβάνει μια πληθώρα δραστηριοτήτων, όπως η λήψη φωτογραφιών μαθητών, η δημοσίευση αυτών των φωτογραφιών και η ονομασία των μαθητών σε δημοσιεύσεις. Έτσι, εάν το σχολείο σε αυτό το σενάριο είχε έγκυρη νομική βάση για τη δημοσίευση των φωτογραφιών των μαθητών του (για παράδειγμα εάν είχε λάβει τη συγκατάθεση των γονέων τους), θα ήταν απίθανο να μη μπορεί να δώσει και τα ονόματά τους.

Εάν ένα σχολείο έχει κρίνει πως η συγκατάθεση είναι η κατάλληλη νομική βάση για τη λήψη και δημοσίευση φωτογραφιών σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο, θα πρέπει γενικά να λαμβάνει τη συγκατάθεση του γονέα ή του κηδεμόνα του παιδιού για να το πράξει, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού. Το κατώτατο όριο συγκατάθεσης προβλέπεται στη νομοθεσία, η οποία απαιτεί η συγκατάθεση να παρέχεται ελεύθερα, να είναι συγκεκριμένη, εν επιγνώσει και σαφής. Ο γονέας ή ο κηδεμόνας πρέπει επίσης να έχει τη δυνατότητα να ανακαλέσει τη συγκατάθεσή του ανά πάσα στιγμή, λαμβάνοντας υπόψη, ωστόσο, ότι η ανάκληση της συγκατάθεσης δεν επηρεάζει την προηγούμενη χρήση τυχόν φωτογραφιών που τραβήχτηκαν πριν από την ανάκληση της συγκατάθεσης.

Εάν ένα σχολείο ζητά τη συγκατάθεση ενός γονέα ή κηδεμόνα για να φωτογραφίσει το παιδί του σε σχολικές εκδηλώσεις, είναι ζωτικής σημασίας το σχολείο να παρέχει σαφή και ακριβή περιγραφή του πλαισίου στο οποίο πρόκειται να ληφθούν αυτές οι φωτογραφίες, για παράδειγμα τα είδη των σχολικών εκδηλώσεων στις οποίες θα ληφθούν φωτογραφίες, για ποιο λόγο πρόκειται να χρησιμοποιηθούν αυτές οι φωτογραφίες και από ποιον,  πού πρόκειται να εμφανιστούν αυτές οι φωτογραφίες και πόσο καιρό θα διατηρηθούν. Είναι επίσης σημαντικό οι γονείς/κηδεμόνες να γνωρίζουν ότι έχουν το δικαίωμα να αποσύρουν τη συγκατάθεσή τους ανά πάσα στιγμή για τη μελλοντική χρήση τέτοιων φωτογραφιών.

Τα σχολεία ενδέχεται να είναι ευκολότερο να ζητήσουν αυτή τη συγκατάθεση από τους γονείς/κηδεμόνες στην αρχή κάθε σχολικής περιόδου ή έτους, έτσι ώστε η συγκατάθεση να μπορεί να καλύπτει σαφώς συγκεκριμένες δραστηριότητες καθ' όλη τη διάρκεια της σχολικής περιόδου/έτους. Ωστόσο, σε περίπτωση που η φύση και το πλαίσιο στο οποίο λαμβάνονται οι φωτογραφίες αλλάξει ριζικά, για παράδειγμα οι φωτογραφίες πρόκειται να ληφθούν σε μια εκδήλωση που οι γονείς δεν θα περίμεναν να ληφθούν ή πρόκειται να αναρτηθούν ή να δημοσιευθούν κάπου απροσδόκητα, τότε τα σχολεία θα πρέπει, για άλλη μια φορά, να ζητήσουν τη συγκατάθεση των γονέων ή των κηδεμόνων.

Ωστόσο, δεν πρέπει να παραβλέπουμε τα ίδια τα παιδιά και τους νέους σε αυτές τις περιπτώσεις. Έχουν επίσης δικαιώματα σε σχέση με τα προσωπικά τους δεδομένα και πρέπει να ενημερώνονται για το γεγονός ότι οι εικόνες τους λαμβάνονται και χρησιμοποιούνται, για παράδειγμα, στην τοπική εφημερίδα.

​Φωτογραφίζοντας μεγάλες ομάδες

Η λήψη συγκατάθεσης για τη λήψη και δημοσίευση φωτογραφιών μεγάλων ομάδων ανθρώπων μπορεί να είναι δύσκολη: για παράδειγμα, τι κάνετε εάν ένα ή δύο άτομα στην ομάδα δεν δώσουν τη συγκατάθεσή τους;

Σε ένα συνέδριο στο οποίο συμμετείχε πρόσφατα η Ιρλανδική Αρχή, οι διοργανωτές ζήτησαν γραπτή συγκατάθεση από τους ομιλητές για να φωτογραφηθούν στην εκδήλωση (και για τις φωτογραφίες τους που δημοσιεύθηκαν στον ιστότοπο της εκδήλωσης) και να βιντεοσκοπηθούν ενώ μιλούσαν σε πάνελ στο συνέδριο, επειδή σκοπός ήταν να ανεβάσουν τις συζητήσεις στον ιστότοπο του διοργανωτή. Με βάση το αν κάθε συμμετέχων στο συνέδριο συναίνεσε σε αυτές τις δραστηριότητες, τους δόθηκε ένα κορδόνι διαφορετικού χρώματος για να φορέσουν γύρω από το λαιμό τους, γεγονός που σήμαινε για τον φωτογράφο και τον βιντεογράφο εάν ένα άτομο είχε συναινέσει στην καταγραφή ή όχι. Μολονότι αυτό σίγουρα χρειάστηκε μεγάλη προσπάθεια για να οργανωθεί, ήταν αποτελεσματικό και ίσως μια παρόμοια προσέγγιση θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από τα σχολεία σε ορισμένα πλαίσια. Πάρτε το σενάριο σύμφωνα με το οποίο ένα σχολείο θέλει να τραβήξει και να δημοσιεύσει φωτογραφίες σε μια αθλητική εκδήλωση: τα σχολεία θα μπορούσαν να ενημερώσουν τους γονείς εκ των προτέρων ότι πρόκειται να ληφθούν φωτογραφίες σε αυτήν την εκδήλωση και θα μπορούσαν να παρέχουν αυτοκόλλητα διαφορετικού χρώματος για να φορούν τα παιδιά, ώστε να δηλώνεται εάν μπορούν ή όχι να φωτογραφηθούν.

​Είναι η συγκατάθεση το αφεντικό;

Η συγκατάθεση δεν είναι η μόνη νομική βάση για την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων –μπορεί να υπάρχουν περιπτώσεις όπου τα σχολεία είναι σε θέση να βασίζονται στο έννομο συμφέρον ως νομική βάση για τη λήψη φωτογραφιών. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι όταν ένα σχολείο, ή οποιοσδήποτε άλλος υπεύθυνος επεξεργασίας δεδομένων, βασίζεται στη νομική βάση του εννόμου συμφέροντος, αυτό απαιτεί μια διαδικασία στάθμισης, ώστε να διασφαλιστεί ότι τα δικαιώματα και τα συμφέροντα ενός ατόμου, ειδικά όταν το άτομο είναι παιδί, λαμβάνονται υπόψη και δεν αγνοούνται άδικα.

Για παράδειγμα, όταν λαμβάνονται φωτογραφίες σχολικών εγκαταστάσεων για ένα σχολικό ενημερωτικό δελτίο και ένας πολύ μεγάλος αριθμός παιδιών εμφανίζονται συλλογικά στο παρασκήνιο αυτών των διαφόρων φωτογραφιών, τότε είναι λογικό το σχολείο να μπορεί να δημοσιεύει τέτοιες φωτογραφίες για αυτούς τους σκοπούς, βασιζόμενο στη νομική βάση του εννόμου συμφέροντος – με άλλα λόγια χωρίς να χρειάζεται να λάβει συγκατάθεση για κάθε παιδί του οποίου η εικόνα μπορεί να έχει ληφθεί εξ αποστάσεως στο φωτογραφία. Αν όμως μια τέτοια φωτογραφία απαθανάτιζε μόνο ένα ή δύο παιδιά που ήταν σαφώς αναγνωρίσιμα, για παράδειγμα σε ένα περιβάλλον παιδικής χαράς, και όχι σε μια σκηνή πλήθους με μεγάλο αριθμό παιδιών στο ίδιο περιβάλλον, τότε η συγκατάθεση θα ήταν η καταλληλότερη νομική βάση για τη δημοσίευση της πρώτης φωτογραφίας, ενώ θα φαινόταν λογικό για το σχολείο να βασίζεται στο έννομο συμφέρον για τη δεύτερη. Σε κάθε περίπτωση, τα σχολεία, όπως όλοι οι υπεύθυνοι επεξεργασίας δεδομένων, θα πρέπει να είναι σε θέση να αποδεικνύουν την αξιολόγησή τους για ζητήματα προστασίας δεδομένων και να είναι σε θέση να επισημαίνουν τους λόγους για τους οποίους έχουν προσδιορίσει μια συγκεκριμένη νομική βάση ως την πλέον κατάλληλη για ένα συγκεκριμένο σενάριο λήψης και δημοσίευσης φωτογραφιών.

Μερικές τελικές σκέψεις...

Ζούμε σε έναν κόσμο όπου ο κάθε κάτοχος smartphone είναι εν δυνάμει φωτογράφος. Ο GDPR δεν παρέχει έναν ακριβή οδικό χάρτη σχετικά με το πότε επιτρέπεται η λήψη και δημοσίευση φωτογραφιών στο πλαίσιο σχολικών εκδηλώσεων. Ωστόσο, μια ισορροπημένη προσέγγιση με τη χρήση κοινής λογικής θα συμβάλει σημαντικά στη διασφάλιση του σεβασμού των δικαιωμάτων των ατόμων, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι η προστασία των δεδομένων δεν αποτελεί εμπόδιο για την καταγραφή και τον εορτασμό σημαντικών σχολικών εκδηλώσεων.