Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας: Έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη

Δημοσιεύτηκε από τον Συνήγορο του Πολίτη η έκθεση του Εθνικού Μηχανισμού Περιστατικών Αυθαιρεσίας (ΕΜΗΔΙΠΑ) για το 2022.

Σύμφωνα με την εισαγωγή της έκθεσης:

Η ανάθεση στον Συνήγορο του Πολίτη της ειδικής αρμοδιότητας διερεύνησης περιστατικών αυθαιρεσίας στα σώματα ασφαλείας και τους υπαλλήλους των καταστημάτων κράτησης καταδεικνύει τη κρισιμότητα της ενίσχυσης μηχανισμών λογοδοσίας και διαφάνειας στον διενεργούμενο έλεγχο κάθε περιστατικού. Καθώς σε ένα κράτος δικαίου, σε μία φιλελεύθερη πολιτεία και κοινωνία, αναγνωρίζεται στα σώματα ασφαλείας το προνόμιο της εξουσίας λήψης δεσμευτικών μέτρων και άσκησης βίας, είναι κρίσιμο η εξουσία αυτή να ασκείται στο απολύτως αναγκαίο και αναλογικό μέτρο, και να υπόκειται σε ενδελεχή, ουσιαστικό και διαρκή έλεγχο, με κυρώσεις, ποινικές και πειθαρχικές, ανάλογες της βαρύτητας της αυθαίρετης ή καταχρηστικής άσκησής της. Διαφορετικά, διαρρηγνύεται η σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ των σωμάτων και της κοινωνίας και, αντί για την ενίσχυση του αισθήματος ασφαλείας, η δράση τους επιτείνει την ανασφάλεια των πολιτών.

Η συμβολή του Συνηγόρου, μέσω του ανεξάρτητου, εξωτερικού, αμερόληπτου ελεγκτικού ρόλου του Μηχανισμού, εμπεδώνεται σταθερά ως αντισταθμιστικός παράγοντας ενδεχόμενης έλλειψης εμπιστοσύνης ή και ασφάλειας του φερόμενου ως θύματος για ουσιαστικούς και αποτελεσματικούς, ποινικούς και πειθαρχικούς, ελέγχους.

Η πλήρης εμπέδωση των διαδικαστικών και ουσιαστικών εγγυήσεων αποτελεσματικής, διαφανούς, αμερόληπτης και σύμφωνης προς τα προτάγματα του κράτους δικαίου και τις νομολογιακά διαμορφωμένες αρχές πειθαρχικής διερεύνησης, δεν αναμένεται να επιτευχθεί από τη μία στιγμή στην άλλη. Και δεν αρκεί η αλλαγή και μόνο του θεσμικού πλαισίου, απαιτείται και αλλαγή κουλτούρας στον διενεργούντα την έρευνα και στο ίδιο το σώμα εν συνόλω. Απαιτείται επίμονη προσπάθεια, χωρίς παρεκκλίσεις και εκπτώσεις. Κοινός στόχος, τόσο της κοινωνίας στο σύνολό της, όσο και των ίδιων των σωμάτων ασφαλείας, δεν μπορεί παρά να είναι η διαρκής αναβάθμιση των ερευνών, η κατοχύρωση διαφανών, ουσιαστικών και αμερόληπτων διαδικασιών, η πιστή τήρηση των ουσιαστικών και δικονομικών εγγυήσεων, ώστε να ενισχύεται η εμπιστοσύνη των πολιτών στην αξιοπιστία των πειθαρχικών ερευνών.

Και η παρούσα έκθεση για το έτος 2022, ακολουθεί τη διάρθρωση των αντίστοιχων εκθέσεων των προηγούμενων ετών, προκειμένου να διευκολύνει στη συγκριτική και συστηματική επισκόπηση του βαθμού συμμόρφωσης των εσωτερικών πειθαρχικών οργάνων προς τις συστάσεις και επισημάνσεις του Μηχανισμού του Συνηγόρου. Παράλληλα, αποσκοπώντας στην ενίσχυση της διαφάνειας, η έκθεση εστιάζει, και για το 2022, σε ομάδες υποθέσεων ή και αυτοτελή περιστατικά που απασχόλησαν τη κοινή γνώμη.

Κατά το 2022 έπαψε η ισχύς των περιοριστικών μέτρων που είχαν ληφθεί για τη διαχείριση της εξάπλωσης της πανδημίας COVID – 19. Η άρση των περιοριστικών μέτρων αποτυπώνεται ευθέως στον όγκο της ύλης που κλήθηκε ο Μηχανισμός να διερευνήσει κατά την προηγούμενη χρονιά. Πράγματι, μετά την αποκλιμάκωση της πανδημίας του COVID – 19 και τη σταδιακή άρση των σχετικών περιοριστικών μέτρων, τα περιστατικά αυθαιρεσίας στα σώματα ασφαλείας που εισήχθησαν προς έρευνα στον Μηχανισμό επέτρεψαν στα προ πανδημίας επίπεδα, εκείνα του έτους 2019, δεδομένου ότι η ανάθεση του ελέγχου τήρησής τους στα σώματα ασφαλείας είχε ως αποτέλεσμα σωρεία καταγγελιών για άσκηση βίας και άλλα περιστατικά αστυνομικής αυθαιρεσίας κατά τα δύο προηγούμενα έτη. Αξιοσημείωτο είναι ότι, σε σχέση με τα προ πανδημίας δεδομένα, οι αναφορές πολιτών στον Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α. παρουσίασαν αύξηση κατά σχεδόν 50%, αποδεικνύοντας έμπρακτα την εδραίωση της εμπιστοσύνης της κοινής γνώμης στον Εθνικό Μηχανισμό και στην εγγυητική λειτουργία του, καθώς και τη διαρκώς αυξανόμενη αναγνωρισιμότητά του από το ευρύ κοινό.

Μεταξύ αυτών, οι καταγγελίες για φερόμενες επαναπροωθήσεις αλλοδαπών, τόσο μέσω των χερσαίων, όσο και των θαλασσίων συνόρων της χώρας. Οι σχετικές καταγγελίες φερόμενων περιστατικών επαναπροώθησης αλλοδαπών, απευθείας στον Συνήγορο, παρουσίασαν αυξητική τάση. Είναι, δε, χαρακτηριστικό το γεγονός ότι κατά το 2022, ο Υπεύθυνος Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του FRONTEX κοινοποίησε, σύμφωνα με τον σχετικό ευρωπαϊκό Κανονισμό (άρ. 111 παρ. 4 Κανονισμού ΕΕ 2019/1896), πέντε (5) νέες καταγγελίες, επιπλέον των δύο (2) που είχε αποστείλει το 2021. Η ανάγκη ουσιαστικά ανεξάρτητων μηχανισμών ελέγχου στα σύνορα καθίσταται ολοένα και πιο επίκαιρη, όσο η Ευρωπαϊκή Ένωση προχωρεί στη συζήτηση προς υιοθέτηση της δέσμης κανονιστικών μέτρων του Νέου Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Άσυλο. Τόσο ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA), όσο και η Επιτροπή Ατομικών Ελευθεριών (LIBE) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, συνιστούν προς τούτο την πλήρη αξιοποίηση της υφιστάμενης αρμοδιότητας και τεχνογνωσίας εθνικών μηχανισμών με τα μέγιστα εχέγγυα ανεξαρτησίας, όπως είναι, στην περίπτωση της Ελλάδας, ο Συνήγορος.

Η ποιοτική αναβάθμιση του πειθαρχικού ελέγχου του ένστολου προσωπικού των σωμάτων ασφαλείας και των υπαλλήλων των καταστημάτων κράτησης μπορεί να συμβάλει καταλυτικά στον περιορισμό περιστατικών αυθαιρεσίας και στην ανάκτηση ή επαναβεβαίωση της εμπιστοσύνης των πολιτών. Σε αυτή την αποστολή παραμένει προσηλωμένος ο Μηχανισμός του Συνηγόρου του Πολίτη, χωρίς εκπτώσεις στη διαφανή, αμερόληπτη και ανεξάρτητη διερεύνηση κάθε αναφερόμενου περιστατικού.

Από την ανάλυση των περιστατικών για τα οποία ο Μηχανισμός του Συνηγόρου εξέδωσε πόρισμα εντός του 2022, προκύπτει ότι σχεδόν οι μισές από τις εσωτερικές διοικητικές έρευνες των πειθαρχικών οργάνων αναπέμπονται από τον Μηχανισμό προς συμπλήρωση, λόγω ουσιωδών πλημμελειών ως προς την αρτιότητα της έρευνας ή την τεκμηρίωση της κρίσης των πειθαρχικών οργάνων, ενώ μόλις η μία (1) στις δέκα (10) εσωτερικές διοικητικές έρευνες κρίθηκαν πλήρεις και εμπεριστατωμένες. Επίσης, τείνει να παγιωθεί ένας αριθμός υποθέσεων, οι οποίες αρχειοθετούνται από τον Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α., παρά το γεγονός ότι ο πειθαρχικός έλεγχος κρίθηκε πλημμελής λόγω πρακτικών – πλέον - αδυναμιών για περαιτέρω συμπλήρωσή του.

Επιπρόσθετα, ασκώντας την αρμοδιότητά του για ιδία διερεύνηση καταγγελιών, ο Συνήγορος του Πολίτη αποφάσισε το 2022 τη διενέργεια αυτοτελούς έρευνας, παράλληλης προς εκείνη της ΕΛ.ΑΣ., σε τρεις (3) υποθέσεις, οι οποίες αφορούν σε περιστατικά αστυνομικής αυθαιρεσίας σε βάρος μελών των Δικηγορικών Συλλόγων Αθηνών και Πειραιώς, καθώς και φερόμενη επαναπροώθηση Αφγανού διερμηνέα του FROΝTEX, υπόθεση που διαβιβάστηκε στον Συνήγορο από τον Υπεύθυνο Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του ανωτέρω Οργανισμού.

Το 2022, ο Συνήγορος έκανε χρήση της ρύθμισης περί αναπομπής στον Υπουργό Προστασίας του Πολίτη των υποθέσεων, για τις οποίες έκρινε ότι η απόκλιση από το πόρισμα του Μηχανισμού ήταν αναιτιολόγητη ή ανεπαρκώς αιτιολογημένη. Έτσι, τα τέσσερα (4) νέα περιστατικά καταγγελθείσας αυθαίρετης συμπεριφοράς ενστόλων που αναπέμφθηκαν εντός του 2022 στον αρμόδιο Υπουργό, προστέθηκαν στα έξι (6) που είχαν αναπεμφθεί τα προηγούμενα έτη. Το σύνολο των πειθαρχικών οργάνων, της πολιτικής και της φυσικής ιεραρχίας, των σωμάτων που υπόκεινται στον έλεγχο του Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α., καλούνται να επιβεβαιώσουν εμφατικά τη βούλησή τους για διενέργεια ελέγχων με πληρότητα και αμεροληψία. Αποτελεί σταθερή θέση της Αρχής, ότι η εξέλιξη των υποθέσεων αυτών, οι πρωτοβουλίες και αποφάσεις της πολιτικής ηγεσίας θα καταδείξουν τον βαθμό στον οποίο η Διοίκηση αναγνωρίζει τον de facto δεσμευτικό χαρακτήρα των πορισμάτων της Αρχής, δίνοντας παράλληλα σαφές μήνυμα ειλικρινούς διάθεσης ουσιαστικής αναβάθμισης των εσωτερικών ερευνών για περιστατικά αυθαιρεσίας. Ο Συνήγορος του Πολίτη θα επιμείνει στην αξιοποίηση του εργαλείου της αναπομπής υποθέσεων στον αρμόδιο Υπουργό, σε περιπτώσεις αναιτιολόγητης απόκλισης από σχετικό πόρισμά του, αποτελώντας την «ουσιαστική δικλείδα ασφαλείας για τις εσωτερικές έρευνες της Διοίκησης», όπως χαρακτήριζε τη σχετική ρύθμιση η αιτιολογική έκθεση που τη συνόδευε.

Ο διαρκώς αυξανόμενος όγκος υποθέσεων καθιστά επιτακτική την ενίσχυση του Μηχανισμού με το αναγκαίο επιστημονικό προσωπικό. Τον Δεκέμβριο 2020, προβλέφθηκε η σύσταση πέντε (5) νέων θέσεων ειδικού επιστημονικού προσωπικού, η πλήρωση των οποίων εξαρτάται από τον προγραμματισμό του δημοσίου τομέα και τις σχετικές πιστώσεις που θα διατεθούν στην Ανεξάρτητη Αρχή. Όπως είχε ήδη επισημανθεί στην έκθεση του Μηχανισμού για το έτος 2021, και με δεδομένη την ακολουθητέα διαδικασία επιλογής και τον ευρύτερο προγραμματισμό στον δημόσιο τομέα, η πλήρωση των θέσεων που προβλέφθηκαν με νόμο το 2020 δεν αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί, ούτε εντός του 2023.

Ήδη, από το έτος 2018, η Ανεξάρτητη Αρχή είχε επισημάνει ότι η περαιτέρω ενίσχυση της αποτελεσματικής λειτουργίας του Μηχανισμού, αλλά και του Συνηγόρου συνολικά, με ταυτόχρονη θωράκιση της ανεξαρτησίας και αμερόληπτης κρίσης, προϋποθέτει τη θέσπιση σειράς ρυθμίσεων, οργανωτικού και λειτουργικού χαρακτήρα, σε εναρμόνιση με τις «αρχές της Βενετίας», το κείμενο με τις 25 ελάχιστες εγγυήσεις για τον θεσμό του Συνηγόρου του Πολίτη που επεξεργάστηκε η Επιτροπή της Βενετίας, απεδέχθη ομόφωνα η Επιτροπή των Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης και, πλέον, ενέκρινε και ο Ο.Η.Ε. με σχετικό ψήφισμά του. Μεταξύ των αναγκαίων ρυθμίσεων, περιλαμβάνεται η θέσπιση διαδικασίας επιλογής, από την ίδια την Αρχή, του προσωπικού της, ρύθμιση ούτε καινοτόμος ούτε καινοφανής, καθώς ουσιαστικά πρόκειται για διαδικασία που ο ιδρυτικός νομοθέτης του Συνηγόρου είχε προβλέψει.

Ο Συνήγορος του Πολίτη, ανυποχώρητα και αδιαπραγμάτευτα, θα εξακολουθήσει με την ίδια θεσμική υπευθυνότητα, με διαρκώς μεγαλύτερη εμπειρία και τεχνογνωσία, να εκπληρώνει τη συνταγματική του αποστολή.

Η έκθεση είναι διαθέσιμη εδώ.

Το δελτίο τύπου είναι διαθέσιμο εδώ.