Καταχρηστικές ρήτρες δανείων: Ο δικαστής πρέπει να εκτιμήσει την αναλογικότητα μεταξύ της ευχέρειας του επαγγελματία να απαιτήσει το σύνολο του δανείου και της σοβαρότητας της αθέτησης από τον καταναλωτή των συμβατικών του υποχρεώσεων

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος 

Με τη δημοσιευθείσα στις 09.11.2023 απόφασή του, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) έκρινε ότι, σε περίπτωση καταχρηστικής ρήτρας σε σύμβαση καταναλωτικής πίστης όπου προς εξασφάλιση εκπλήρωσης της σύμβασης έχει συσταθεί εμπράγματη ασφάλεια επί της οικογενειακής κατοικίας, ο δικαστής πρέπει να εκτιμήσει την αναλογικότητα μεταξύ της ευχέρειας του επαγγελματία να απαιτήσει το σύνολο του δανείου και της σοβαρότητας της αθέτησης από τον καταναλωτή των συμβατικών του υποχρεώσεων.

Ιστορικό της υπόθεσης

Στη Σλοβακία, η τράπεζα Všeobecná úverová banka χορήγησε σε δύο πελάτες καταναλωτικό δάνειο με εικοσαετή περίοδο αποπληρωμής. Οι πελάτες συνέστησαν εμπράγματη ασφάλεια επί της οικογενειακής τους κατοικίας. Λόγω τρίμηνης καθυστέρησης ως προς την καταβολή ποσού περίπου 1.000 ευρώ κατά το πρώτο έτος της σύμβασης, η τράπεζα ενεργοποίησε τη ρήτρα πρόωρης λύσης της σύμβασης. Η επίμαχη ρήτρα παρέχει τη δυνατότητα στην τράπεζα να αξιώσει την πρόωρη ολοσχερή εξόφληση του οφειλόμενου υπολοίπου και να επισπεύσει τον εξωδικαστικό πλειστηριασμό της οικογενειακής κατοικίας. Οι πελάτες ζήτησαν από σλοβακικό δικαστήριο να αναστείλει τον πλειστηριασμό ο οποίος, κατ’ αυτούς, παραβιάζει τα δικαιώματά τους ως καταναλωτών.

Το σλοβακικό δίκαιο επιτρέπει την ενεργοποίηση μιας τέτοιας ρήτρας πρόωρης λύσης της σύμβασης αν ο δανειολήπτης καθυστερήσει επί τρίμηνο την καταβολή των δόσεων και αν ο δανειστής τηρήσει επιπροσθέτως την υποχρέωση όχλησης τουλάχιστον 15 ημέρες πριν από την άσκηση του δικαιώματος αυτού. Τα δικαστήρια δεν υποχρεούνται να ελέγχουν την αναλογικότητα της εν λόγω ρήτρας σε συνάρτηση με τη σοβαρότητα της αθέτησης από τον καταναλωτή των υποχρεώσεών του με γνώμονα το ποσό και τη διάρκεια της πίστωσης. Το σλοβακικό δικαστήριο ρώτησε το Δικαστήριο αν ένας τέτοιος δικαστικός έλεγχος είναι συμβατός με το δίκαιο της Ένωσης.

Απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Με την απόφασή του αυτή, το Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι ο δικαστικός έλεγχος του ενδεχομένως καταχρηστικού χαρακτήρα της ρήτρας πρέπει να περιλαμβάνει τον έλεγχο της αναλογικότητάς της. Συγκεκριμένα, διευκρίνισε ότι η επίμαχη ρήτρα πρόωρης λύσης της σύμβασης εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας για τις καταχρηστικές ρήτρες. 

Ο ανωτέρω έλεγχος περιλαμβάνει εξέταση της σοβαρότητας της αθέτησης από τον καταναλωτή των συμβατικών του υποχρεώσεων, όπως εξέταση του ποσού των ληξιπρόθεσμων δόσεων οι οποίες δεν καταβλήθηκαν σε σχέση με το συνολικό ποσό της πίστωσης και τη διάρκεια της σύμβασης. Περαιτέρω, ο δικαστής πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις συνέπειες από την αποβολή του δανειολήπτη και της οικογενείας του από τη στέγη που αποτελεί την κύρια κατοικία τους, δεδομένου ότι το δικαίωμα στην κατοικία είναι θεμελιώδες δικαίωμα. Αν ο δικαστής καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η ρήτρα είναι καταχρηστική, πρέπει να την αφήσει ανεφάρμοστη. 

Γίνεται υπόμνηση ότι η διαδικασία εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως παρέχει στα δικαστήρια των κρατών μελών τη δυνατότητα να υποβάλουν στο Δικαστήριο, στο πλαίσιο της ένδικης διαφοράς της οποίας έχουν επιληφθεί, ερώτημα σχετικό με την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης ή με το κύρος πράξεως οργάνου της Ένωσης. Το Δικαστήριο δεν αποφαίνεται επί της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να επιλύσει τη διαφορά αυτή, λαμβάνοντας υπόψη την απόφαση του Δικαστηρίου. Η απόφαση αυτή δεσμεύει, ομοίως, άλλα εθνικά δικαστήρια ενώπιον των οποίων ανακύπτει παρόμοιο ζήτημα.

Το πλήρες κείμενο της απόφασης είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα CURIA