Επιβολή κυρώσεων από Επιτροπή Ανταγωνισμού και προσωπικά δεδομένα (ΝΣΚ 58/2023)

Μια πολύ ενδιαφέρουσα γνωμοδότηση (ΝΣΚ 58/2023) εξέδωσε το Τμήμα Β’ του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, επί ερωτήματος που δέχθηκε από την Επιτροπή Ανταγωνισμού. Το ερώτημα που υποβλήθηκε ήταν, «εάν η Επιτροπή Ανταγωνισμού ως ο “υπεύθυνος επεξεργασίας” σύμφωνα με τον ορισμό του άρθρου 4 στoιχ. 7 του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/679 (ΓΚΠΔ), θα πρέπει στις αποφάσεις της, με τις οποίες επιβάλλει χρηματικές κυρώσεις σε βάρος φυσικών προσώπων και όχι επιχειρήσεων κατόπιν διαπίστωσης παράβασης των διατάξεων του άρθρου 39 παρ. 5 του ν. 3959/2011, να δημοσιεύει στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (ΕτΚ), τα στοιχεία των εν λόγω φυσικών προσώπων ή η δημοσίευση αυτή χωρίς την ανωνυμοποίηση ή ελαχιστοποίηση των στοιχείων τους, αντίκειται στις διατάξεις της ενωσιακής και της εθνικής νομοθεσίας που αφορούν στην προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα».

Παράλληλα και μετά την υποβολή του ερωτήματος προς το ΝΣΚ, η ανεξάρτητη αρχή απηύθυνε το ίδιο ερώτημα και προς την εταιρεία που έχει ορίσει ως υπεύθυνο προστασίας δεδομένων της (DPO), για να λάβει γνώμη υπέρ της ανωνυμοποίησης. Σύμφωνα με την απάντηση, όπως αυτή αποτυπώνεται αποσπασματικώς στη γνωμοδότηση ΝΣΚ, «(…) η ανωνυμοποίηση των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα των φυσικών προσώπων- ιδιωτών κατά τη δημοσίευση των αποφάσεων σε ΦΕΚ, πρέπει …να παραμείνει ως πρακτική καθώς ευθυγραμμίζεται με τις απαιτήσεις της νομοθεσίας, επιπλέον βρίσκεται και σε εναρμόνιση προς την αρχή της ελαχιστοποίησης του άρθρου 5 &1γ του Κανονισμού 2016/679, που απαιτεί τον περιορισμό στο αναγκαίο για τους σκοπούς της επεξεργασίας των δεδομένων που υποβάλλονται σε επεξεργασία.(…)».

Το Νομικό Συμβούλιο του Κράτος δεν είχε την ίδια άποψη.

Σύμφωνα με τη γνώμη της πλειοψηφίας (11-1), με την οποία συντάχθηκε και η εισηγήτρια Πάρεδρος, η δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως των στοιχείων (ήτοι προσωπικών δεδομένων) των φυσικών προσώπων στα οποία επιβάλλονται χρηματικές κυρώσεις με ατομικού χαρακτήρα αποφάσεις της ΕΑ δεν είναι απλώς νόμιμη, αλλά και επιβεβλημένη.

Όπως αναλυτικότερα γνωμοδότησε το ΝΣΚ:

«Με βάση το ισχύον θεσμικό πλαίσιο, η Επιτροπή Ανταγωνισμού επιβάλλεται να δημοσιεύει, κατά τα προβλεπόμενα στο άρθρο 27 παρ. 1 του ν. 3959/2011, στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως τα στοιχεία των φυσικών προσώπων (π.χ. ονοματεπώνυμα, επαγγελματική ιδιότητα ή οποιοδήποτε άλλο, αναγκαίο για την επέλευση των εννόμων συνεπειών της δημοσιευόμενης πράξης στοιχείο που θα μπορούσε να οδηγήσει σε ταυτοποίησή τους), στα οποία επιβάλλει με ατομικού χαρακτήρα αποφάσεις της, χρηματικές κυρώσεις για παράβαση του άρθρου 39 παρ. 5 του ν. 3959/2011.

Και τούτο διότι, η δημοσίευση των στοιχείων αυτών, που συνιστούν «απλά προσωπικά δεδομένα», παρίσταται σύννομη και θεμιτή, κατά την έννοια των άρθρων 5 και 6 παράγραφοι 1 (περ. γ΄ και ε΄), 2 και 3 του ΓΚΠΔ, καθώς και του άρθρου 5 του ν. 4624/2019, ακόμη και χωρίς τη συναίνεση του δικαιούχου, δεδομένου ότι τα στοιχεία αυτά είναι συναφή, πρόσφορα και απολύτως αναγκαία για την εκπλήρωση καθήκοντος που εκτελείται προς το δημόσιο συμφέρον και κατά την άσκηση δημόσιας εξουσίας που έχει ανατεθεί στην εν λόγω εθνική Αρχή Ανταγωνισμού, με την έκδοση νομικά δεσμευτικών ατομικών κανόνων δικαίου που επιβάλλουν χρηματικές κυρώσεις σε βάρος φυσικών προσώπων, βάσει των διατάξεων της εθνικής και ενωσιακής νομοθεσίας για την προστασία του ελεύθερου ανταγωνισμού (άρθρο 23 παρ. 1 περ. ε του ΓΚΠΔ). Επιπλέον, είναι απαραίτητα για τη συμμόρφωση της εν λόγω Αρχής με έννομη υποχρέωσή της, η οποία συνίσταται στην από τις διατάξεις του άρθρου 27 παρ. 1 του ν. 3959/2011, σε συνδυασμό με τις διατάξεις των άρθρων 76 παρ. 3 περ. κ΄ και 78 παρ. 1 του ν. 4727/2020, υποχρέωση γνωστοποίησης του περιεχομένου των αποφάσεων αυτών με την ανάρτησή τους στο διαδίκτυο, με σκοπό την επίτευξη της μέγιστης δημοσιότητας της διοικητικής δράσης προς διασφάλιση της αρχής της διαφάνειας».

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η μειοψηφούσα γνώμη του ενός Νομικού Συμβούλου του Κράτους, ο οποίος δεν διατύπωσε αντίθετη κρίση ως προς το καταληκτικό συμπέρασμα της πλειοψηφίας, αλλά διαφώνησε ως προς τον χαρακτήρα του υποβληθέντος ερωτήματος και την αρμοδιότητα του ΝΣΚ, ειδικά πριν τη διατύπωση γνώμης από την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα.

Σύμφωνα με τη γνώμη αυτή, "η κρίση για τη νομιμότητα, κατά την έννοια των άρθρων 5 και 6 παρ. 1 (περ. γ΄ και ε΄) 2 και 3 του ως άνω Γενικού Κανονισμού, καθώς και του άρθρου 5 του ν. 4624/2019, της κατά τα ανωτέρω δημοσίευσης, προϋποθέτει την εκτίμηση περί τα πράγματα της αρμόδιας προς τούτο Επιτροπής Ανταγωνισμού, μετά ενδεχομένως, την έκφραση γνώμης από την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. Η Επιτροπή Ανταγωνισμού, αφού εκτιμήσει τα πραγματικά στοιχεία της συγκεκριμένης υπόθεσης, θα δημοσιεύσει την απόφασή της ανωνυμοποιώντας ιδιαίτερα τα προσωπικά δεδομένα, των οποίων η δημοσιοποίηση δεν είναι αναγκαία, κατά την κρίση της, τηρουμένης της αρχής της αναλογικότητας και με εξαίρεση των απαραίτητων για την απόδειξη της παράβασης δεδομένων. Στην προκειμένη περίπτωση, ανεξαρτήτως του γεγονότος ότι εκφεύγει της αρμοδιότητας του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους η απόφανση επί του εν θέματι ερωτήματος, δεδομένου ότι προϋποθέτει εκτίμηση περί τα πράγματα, προώρως εισάγεται το ερώτημα πριν από τη διατύπωση γνώμης επί του συγκεκριμένου πραγματικού από την αρμόδια Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. Συνεπώς, πρέπει να αναβληθεί η έκδοση γνωμοδότησης επί του ερωτήματος".  

Απόσπασμα γνωμοδότησης:

30. Σύμφωνα με τα προεκτεθέντα, κατά τη γνώμη της πλειοψηφίας, η οποία απαρτίζεται από την Πρόεδρο του Τμήματος Δήμητρα Κεφάλα, Αντιπρόεδρο ΝΣΚ και τα μέλη Αλέξανδρο Ροϊλό, Αγγελική Καστανά, Παναγιώτα-Ελευθερία Δασκαλέα-Ασημακοπούλου, Ιουλία Σφυρή, Αθανάσιο Θεοχάρη, Ευτυχία Κασομένου, Ιωάννη Αλεξανδράκη, Νικόλαο Πατηνιώτη, Χρυσούλα Τσιαβού και Κωνσταντίνα Νασοπούλου, Νομικούς Συμβούλους του Κράτους (ψήφοι 11), με την οποία συντάχθηκε και η εισηγήτρια Γεωργία Καφήρα, Πάρεδρος ΝΣΚ (γνώμη χωρίς ψήφο), η δημοσιοποίηση στοιχείων προσδιοριστικών της ταυτότητας φυσικού προσώπου (ονοματεπώνυμο, επαγγελματική ιδιότητα, ή άλλου στοιχείου που ενδεχομένως θα μπορούσε να οδηγήσει στην ταυτοποίησή του), που συνεπάγεται η επιβαλλόμενη από το άρθρο 27 παρ. 1 του ν. 3959/2011, δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως των ατομικού χαρακτήρα αποφάσεων της Επιτροπής Ανταγωνισμού, οι οποίες εκδίδονται κατ’ εφαρμογή του άρθρου 39 παρ. 5 του ιδίου νόμου, και η εν συνεχεία ανάρτησή τους στο διαδίκτυο (ν. 3861/2010 και ήδη ν. 4727/2020), εφόσον προβλέπεται από ειδική διάταξη νόμου (άρθρα 27 παρ. 1 ν. 3959/2011, 5 παρ. 2 περ. ια΄ ν. 3469/2006, 76 παρ. 3 περ. κ΄ και 77 παρ. 1 ν. 4727/2020), ως συστατικού στοιχείου της υπόστασής τους, συνιστά «επεξεργασία» απλών προσωπικών δεδομένων, κατά τις διατάξεις των άρθρων 2 και 4 παρ. 2 του ΓΚΠΔ.

Η επεξεργασία αυτή παρίσταται θεμιτή και νόμιμη, κατά την έννοια των άρθρων 5 και 6 παράγραφοι 1 (περ. γ΄ και ε΄) 2 και 3 του ως άνω Γενικού Κανονισμού, καθώς και του άρθρου 5 του ν. 4624/2019, ακόμη και χωρίς τη συναίνεση του δικαιούχου, δεδομένου ότι είναι αναγκαία για την εκπλήρωση καθήκοντος που εκτελείται προς το δημόσιο συμφέρον και κατά την άσκηση δημόσιας εξουσίας που έχει ανατεθεί στην εν λόγω εθνική Αρχή Ανταγωνισμού, με την έκδοση νομικά δεσμευτικών ατομικών κανόνων δικαίου που επιβάλλουν χρηματικές κυρώσεις σε βάρος φυσικών προσώπων, βάσει των διατάξεων της εθνικής και ενωσιακής νομοθεσίας για την προστασία του ελεύθερου ανταγωνισμού.

Επιπλέον δε, είναι αναγκαία για τη συμμόρφωση της εν λόγω Αρχής με έννομη υποχρέωσή της, η οποία συνίσταται στην από τις διατάξεις του άρθρου 27 παρ. 1 του ν. 3959/2011, σε συνδυασμό με τις διατάξεις των άρθρων 76 παρ. 3 περ. κ΄ και 78 παρ. 1 του ν. 4727/2020, υποχρέωση γνωστοποίησης του περιεχομένου των αποφάσεων αυτών με την ανάρτησή τους στο διαδίκτυο, με σκοπό την επίτευξη της μέγιστης δημοσιότητας της διοικητικής δράσης προς διασφάλιση της αρχής της διαφάνειας.

Εξάλλου, η επεξεργασία αυτή είναι συνταγματικώς ανεκτή, υπό την έννοια ότι δεν παραβιάζονται τα άρθρα 9Α και 25 παρ. 1 του Συντάγματος, καθώς και οι υπερσυνταγματικής ισχύος διατάξεις του άρθρου 5 του ΓΚΠΔ, ούτε εξέρχεται των ορίων της προσφορότητας και αναγκαιότητας για την επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού, εφόσον η έκδοση των επίμαχων ατομικών διοικητικών πράξεων, με σαφή καθορισμό των στοιχείων ταυτότητας των φυσικών προσώπων στα οποία απευθύνονται, δικαιολογείται από την ικανοποίηση σημαντικών στόχων γενικού δημοσίου συμφέροντος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ελληνικής Δημοκρατίας (άρθρο 23 παρ. 1 περ. ε΄ ΓΚΠΔ), όπως είναι η διασφάλιση και η αποτελεσματική προστασία του ελεύθερου ανταγωνισμού, κατ’ επιταγή των αναγκαστικού δικαίου διατάξεων των άρθρων 101 και 102 της ΣΛΕΕ, του Καν (ΕΕ) 1/2003 και της Οδηγίας 1/2019, καθώς και των εθνικών διατάξεων του ν. 3959/2011.

Υπέρ της άποψης αυτής συνηγορούν και οι οικείες διατάξεις του άρθρου 39Α του ν. 3959/2011, που επιτρέπουν στην Επιτροπή Ανταγωνισμού, αφενός να επεξεργάζεται δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα όταν η επεξεργασία αυτή είναι απαραίτητη για την άσκηση των αρμοδιοτήτων της, σύμφωνα με το άρθρο 6 παρ. 1 περ. ε΄ του ΓΚΠΔ και αφετέρου να περιορίζει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που προβλέπονται, μεταξύ άλλων, και στις διατάξεις του άρθρου 5 του εν λόγω Κανονισμού, αναφορικά με τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα που επεξεργάζεται κατά την άσκηση των ελεγκτικών και ερευνητικών εξουσιών της, που προβλέπονται στο άρθρο 39 του ν. 3959/2011, καθώς και κατά τη διεξαγωγή των δραστηριοτήτων έρευνας και επιβολής που εμπίπτουν στις αρμοδιότητές της (άρθρο 39Α παρ. 1 και 2).

Τυχόν «ελαχιστοποίηση» των στοιχείων ταυτοποίησης των φυσικών προσώπων κατά τη δημοσίευση στην ΕτΚ των προαναφερόμενων πράξεων επιβολής χρηματικών κυρώσεων του άρθρου 39 παρ. 5 του ν. 3959/2011, που εν προκειμένω συνιστούν «απλά» προσωπικά δεδομένα, καθιστά τις πράξεις αυτές ελαττωματικές και άκυρες, εφόσον δεν θα προσδιορίζεται ατομικώς και κατά τρόπο συγκεκριμένο το πρόσωπο στο οποίο αφορά η ατομική διοικητική πράξη, δηλαδή η θεσπιζόμενη νομικώς δεσμευτική ρύθμιση, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την επέλευση των εννόμων αποτελεσμάτων της (εγκυρότητα, εκτελεστότητα, δυνατότητα συγκρότησης νομίμου τίτλου για την βεβαίωση και είσπραξη των επιβαλλόμενων προστίμων σε βάρος συγκεκριμένου προσώπου, ως δημοσίων εσόδων, σύμφωνα με το άρθρο 49 του ν. 3959/2011).

Εξάλλου, η κατά το άρθρο 19 παρ. 1 του ν. 2690/1999 (ΚΔΔ) επακόλουθη πρόσθετη κοινοποίηση των προαναφερόμενων αποφάσεων της Επιτροπής Ανταγωνισμού στα φυσικά πρόσωπα, σε βάρος των οποίων εκδίδονται, χωρίς ελαχιστοποίηση των στοιχείων των (απλών) προσωπικών δεδομένων τους, δεν θεραπεύει ούτε υποκαθιστά την εγγενή ελαττωματικότητα των πράξεων αυτών, εφόσον η τελείωσή τους, ως ατομικών διοικητικών πράξεων, δηλαδή ατομικών κανόνων δικαίου, με σαφή καθορισμό των στοιχείων ταυτότητας των προσώπων προς τα οποία απευθύνονται, επέρχεται μόνον με τη δημοσίευσή τους, κατά τα προαναφερόμενα, στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.