Ενοποίηση πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας: Σε διαβούλευση ο νέος δικαστικός χάρτης

Σε δημόσια διαβούλευση έχει τεθεί η νομοθετική πρωτοβουλία του Υπουργείου Δικαιοσύνης, υπό τον τίτλο: «Ενοποίηση του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας, χωροταξική αναδιάρθρωση των δικαστηρίων της πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης και λοιπές ρυθμίσεις του Υπουργείου Δικαιοσύνης».

Σκοπός των προτεινόμενων ρυθμίσεων του Μέρους Α’ του νομοσχεδίου είναι να αντιμετωπιστεί το διαχρονικό πρόβλημα της (χρονικής) αποτελεσματικότητας της πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης, καθώς και της καθυστέρησης στην έκδοση των δικαστικών αποφάσεων στην Ελλάδα. Βασικό ανασχετικό παράγοντα του ρυθμού απονομής της Δικαιοσύνης αποτελεί η άνιση κατανομή εργασίας στους δικαστές του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας (ειρηνοδίκες - πρωτοδίκες). 

Το αντικείμενο των νέων διατάξεων συνίσταται:

α) στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης μέσω της αναδιάρθρωσης των πρωτοβάθμιων δικαστηρίων και του καθορισμού της έδρας και της περιφέρειάς τους με σκοπό την επιτάχυνση και την ποιοτική απονομή της δικαιοσύνης, 

β) στην ορθολογικότερη αξιοποίηση του έμψυχου δυναμικού που υπηρετεί στη δικαιοσύνη, με αναλογική κατανομή ανθρώπινων πόρων στο πλαίσιο της αναδιάρθρωσης των δικαστικών υπηρεσιών, 

γ) στην αποσυμφόρηση των δικαστηρίων, 

δ) στην απαλλαγή των διευθυνόντων τα δικαστήρια  από τα διαχειριστικά τους καθήκοντα (εκτός των δικαστικών - δικαιοδοτικών τους καθηκόντων), όπως προμήθειες, επισκευές/συντήρηση δικαστικών κτιρίων.

Συγκεκριμένα, στο άρθρο 4 του νομοσχεδίου προβλέπεται η ενοποίηση του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας της πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης, η οποία επιτυγχάνεται με την κατάργηση των ειρηνοδικείων ως θεσμού του δικαστικού μας συστήματος. 

Όπως αναφέρεται στην αιτιολογική έκθεση, ο συγκεκριμένος τρόπος ενοποίησης του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας επιλέχθηκε, καθώς, σύμφωνα με όλα τα συγκεντρωμένα δεδομένα της Παγκόσμιας Τράπεζας, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Αποτελεσματικότητα της Δικαιοσύνης (European Commission for the Efficiency of Justice, CEPEJ), των σχετικών επιτροπών και ομάδων εργασίας, αλλά και της πρακτικής, δεν επιτυγχάνεται η απαιτούμενη αποτελεσματικότητα σε δικαστήρια με λιγότερο από 15 υπηρετούντες δικαστές, τα οποία στην Ελλάδα αποτελούν την πλειοψηφία των δικαστικών σχηματισμών.

Επιπροσθέτως, κρίθηκε αναγκαίο να εναρμονιστεί το σύστημα πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης με το ισχύον σύστημα διοικητικής δικαιοσύνης, ήτοι με ένα μόνο δικαστήριο στον πρώτο βαθμό (πρωτοδικείο).

Επιπλέον, κρίθηκε αναγκαίο να τερματιστεί η ανορθολογικότητα της εκδίκασης, από ξεχωριστά δικαστήρια και δικαστές, υποθέσεων με μόνο κριτήριο το χρηματικό όριο των 20.000 ευρώ, μολονότι εφαρμόζεται η ίδια διαδικασία.

Με αυτά τα δεδομένα, προκρίθηκε, ως λύση στο πρόβλημα, η ενοποίηση των ειρηνοδικείων με τα πρωτοδικεία, με στόχο την ύπαρξη δικαστηρίων με σωστή κατανομή δικαστών και υποθέσεων αναλογικά με τον πληθυσμό.

Αναφορικά με τις οργανικές θέσεις των δικαστών και εισαγγελέων, η συγκέντρωση όλων των οργανικών θέσεων στην κεντρική έδρα του εκάστοτε πρωτοδικείου, καθιστά το πρωτοδικείο έναν παραγωγικό δικαστικό σχηματισμό, αφού, σύμφωνα με τις μελέτες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Αποτελεσματικότητα της Δικαιοσύνης (European Commission for the Efficiency of Justice, CEPEJ), η καμπύλη παραγωγικότητας στα δικαστήρια βρίσκεται στο χαμηλότερο σημείο στα δικαστήρια με μέχρι 20 υπηρετούντες δικαστές και στο υψηλότερο σημείο στα δικαστήρια με περισσότερους από 25 υπηρετούντες δικαστές, λαμβάνοντας υπόψη και τον αριθμό των εισερχόμενων υποθέσεων.

Στο άρθρο 5 προβλέπεται  η καθ’ ύλη αρμοδιότητα των εδρών των πρωτοδικείων. Οι κεντρικές και οι παράλληλες έδρες των πρωτοδικείων διατηρούν πλήρη καθ’ ύλη αρμοδιότητα πρωτοδικείου, ενώ οι περιφερειακές έδρες εκδικάζουν υποθέσεις αρμοδιότητας μονομελούς πρωτοδικείου και μονομελούς πλημμελειοδικείου, πλην των αυτόφωρων.

Ακολούθως, στο άρθρο 6 επιδιώκεται ο λελογισμένος περιορισμός του αριθμού των υφιστάμενων δικαστηρίων, με τη διατήρηση του αναγκαίου και χρήσιμου αριθμού δικαστηρίων πρώτου βαθμού.

Ειδικότερα, ορίζονται οι κεντρικές και οι τυχόν παράλληλες και περιφερειακές έδρες των πρωτοδικείων κάθε περιφερειακής ενότητας (πρώην νομού), καθώς και η κατά τόπο αρμοδιότητά τους. Οι βασικοί κανόνες που ακολουθούνται είναι οι εξής:  α) κάθε περιφερειακή ενότητα (πρώην νομός) έχει ένα κεντρικό δικαστήριο πρώτου βαθμού (πρωτοδικείο) και σε όποια περιφερειακή ενότητα υπάρχουν σήμερα 2 ή περισσότερες έδρες πρωτοδικείων, προβλέπεται η σύσταση έδρας παράλληλης με την κεντρική,  β) τα όρια της κάθε πρωτοδικειακής περιφέρειας, ταυτίζονται κατ’ αρχήν με τα διοικητικά όρια της περιφερειακής ενότητας και  γ) ειδική μέριμνα λαμβάνεται στα σύνορα και στα νησιά για εθνικούς λόγους (Έβρος, Δωδεκάνησα, Πέλλα).

Επίσης, πλην των κεντρικών και παράλληλων εδρών των πρωτοδικείων, όπου υπάρχουν ανάγκες και το επιτρέπουν οι συνθήκες (κυρίως φόρτος εργασίας, κτιριακές υποδομές, απόσταση από την κεντρική έδρα), ορίζονται περιφερειακές έδρες των πρωτοδικείων, με σκοπό την αποφόρτιση των κεντρικών (και παράλληλων) εδρών και την καλύτερη πρόσβαση των πολιτών στη δικαιοσύνη. 

Όσον αφορά στην περιφέρεια Αττικής, προτείνεται να διατηρηθούν 3 περιφερειακές έδρες του Πρωτοδικείου Αθηνών και 2 περιφερειακές έδρες του Πρωτοδικείου Πειραιώς, με ορθολογική κατανομή της τοπικής αρμοδιότητας των εν λόγω πρωτοδικείων.

Με το άρθρο 7 καταργείται ο ειρηνοδίκης ως βαθμός ιεραρχίας των δικαστικών λειτουργών των πολιτικών και ποινικών δικαστηρίων. Ταυτόχρονα, δημιουργείται ειδική επετηρίδα, η οποία ορίζεται ως ο πίνακας αρχαιότητας των ειρηνοδικών. 

Επιπλέον, αφενός αυξάνεται το οικονομικό αντικείμενο των πολιτικών υποθέσεων που δύνανται να δικάζουν οι ειρηνοδίκες [δεν θα περιορίζονται σε υποθέσεις έως 20.000 ευρώ όπως σήμερα], αφετέρου δίνεται στους ειρηνοδίκες η δυνατότητα, μετά από κατάλληλη και υποχρεωτική επιμόρφωση, να έχουν σταδιακά ισότιμη συμμετοχή στην ποινική διαδικασία (προδικασία και κύρια διαδικασία), γεγονός που προδήλως θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην ταχύτητα απονομής της δικαιοσύνης.

Στο Μέρος Β’, επιχειρείται η άμεση αντιμετώπιση ζητημάτων που έχουν προκύψει κατά την εφαρμογή διατάξεων αναφορικά με την Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών, το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης, τη δικαστική αστυνομία, τη διαμεσολαβητική διευθέτηση, τη σύνταξη διαπιστωτικών εκθέσεων από τους δικαστικούς επιμελητές και τα αδικήματα που στρέφονται κατά των οικονομικών συμφερόντων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αμεσότερα ή πιο έμμεσα συμβάλλουν στην ποιοτικότερη παροχή δικαιοσύνης.

Συγκεκριμένα, το αντικείμενο των νέων διατάξεων συνίσταται, μεταξύ άλλων: 

α) στην αντιμετώπιση πρακτικών δυσχερειών στον τρόπο διενέργειας των εξετάσεων, μέσω σημειακών παρεμβάσεων στον ν. 4871/2021 (Α’ 246), ενόψει και του επερχόμενου διαγωνισμού,

β) σε παρεμβάσεις στον ν. 3251/2004 (Α’ 127), που ενσωματώνει την υπό στοιχεία 2002/584/ΔΕΥ Απόφαση-Πλαίσιο του Συμβουλίου, της 13ης Ιουνίου 2002, για το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης και τις διαδικασίες παράδοσης μεταξύ των κρατών μελών, προκειμένου να επέλθει πλήρης εναρμόνιση,

γ) σε σημειακές παρεμβάσεις στον ν. 4963/2022 (Α΄ 149), ώστε να καταστεί περισσότερο αποτελεσματική η λειτουργία της δικαστικής αστυνομίας,

δ) στην τροποποίηση του άρθρου 3 του ν. 4640/2019 (Α΄ 190), ώστε να επιλυθεί ένα ζήτημα ερμηνείας που διαπιστώθηκε στην πράξη και προκάλεσε συμφόρηση στα δικαστήρια, αναφορικά με τις διαφορές που υπάγονται στη διαδικασία της διαμεσολάβησης και την υποχρέωση ενημέρωσης του εντολέα από τον πληρεξούσιο δικηγόρο,

ε) στην τροποποίηση του άρθρου 1 του ν. 2318/1995 (Α΄ 126), ώστε μέσω της σύνταξης διαπιστωτικών εκθέσεων από δικαστικούς επιμελητές έπειτα από παραγγελία, να παρασχεθεί στον πολίτη η δυνατότητα προσκόμισης ενός ακόμη αποδεικτικού μέσου στην πολιτική δίκη.

Μπορείτε να λάβετε μέρος στη διαβούλευση έως την 18η Απριλίου 2024 και ώρα 21:00, στο opengov.gr.