Υποχρεούται η ΔΑΠΕΕΠ ΑΕ να καταβάλει στους παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ τόκους υπερημερίας, λόγω καθυστέρησης εξόφλησης τιμολογίων πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας; (ΑΠ 378/2025)

Στην Ολομέλεια του Αρείου Πάγου παραπέμφθηκε το ζήτημα της υποχρέωσης ή μη της ΔΑΠΕΕΠ ΑΕ να καταβάλει στους παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ τόκους υπερημερίας, στην περίπτωση που καθυστερήσει να εξοφλήσει ποσά τιμολογίων πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας (ΑΠ 378/2025).

Κατά την άποψη της μειοψηφίας, η ΔΑΠΕΕΠ ΑΕ δικαιούται να απαλλαγεί από αυτή την υποχρέωση προβάλλοντας την κατ’ άρθρο 342 ΑΚ ένσταση, δεδομένου ότι δεσμεύεται νομοθετικά να αντλήσει τα απαιτούμενα κεφάλαια μόνο από τον Ειδικό Λογαριασμό του άρθρου 40 του ν. 2773/1999, που δεν τροφοδοτείται από την ίδια, και ως εκ τούτου δεν φέρει ευθύνη σε περίπτωση που παρουσιάσει έστω και παροδικό έλλειμμα, που καθιστά ανέφικτη την έγκαιρη εκπλήρωση της παροχής.

Πιο αναλυτικά, σύμφωνα με τη γνώμη της πλειοψηφίας, το γεγονός της ανεπάρκειας ή ελλειμματικότητας διαθέσιμων κεφαλαίων στον Ειδικό Λογαριασμό του άρθρου 40 του ν. 2773/1999 δεν συνιστά εύλογη αιτία καθυστέρησης της πληρωμής του τιμήματος της πωλούμενης ηλεκτρικής ενέργειας και δεν απαλλάσσει την ΔΑΠΕΕΠ ΑΕ, όπως μετονομάστηκε η ΛΑΓΗΕ Α.Ε., από τις συνέπειες της υπερημερίας.

Ειδικότερα, σύμφωνα με το σκεπτικό της πλειοψηφίας, το επικαλούμενο γεγονός της ελλειμματικότητας του Ειδικού Λογαριασμού ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ δεν αποτελεί ζήτημα «εξωγενές» για τον αντισυμβαλλόμενο του παραγωγού ΑΠΕ, «Λειτουργό της Αγοράς» (ΛΑΓΗΕ ΑΕ), ούτε συνιστά τυχηρό γεγονός, αλλά ούτε και γεγονός ανώτερης βίας. Προβλέπεται η υποχρέωση -και όχι απλώς η δυνατότητα- της «ΛΑΓΗΕ ΑΕ» σε προληπτική και κατασταλτική παρέμβαση για την αποτελεσματική διαχείριση και διασφάλιση της χρηματοοικονομικής επάρκειας του ως άνω Ειδικού Λογαριασμού, με συνέπεια, σε περίπτωση εμφάνισης ελλείμματος στον Λογαριασμό αυτό, να υφίσταται τεκμήριο υπαιτιότητας της τελευταίας για την πλημμελή εκπλήρωση των ρυθμιστικών υποχρεώσεών της ως «Λειτουργού της Αγοράς», η οποία υποχρεούται να διασφαλίζει τη χρηματοοικονομική ισορροπία του Λογαριασμού, ενόψει και της αναγκαιότητας ταχείας εκκαθάρισης των συναλλαγών εντός της ενεργειακής αγοράς.

Το δικαστήριο τόνισε πως το ενδεχόμενο να γεννώνται ελλείμματα κατά τη διενέργεια των συναλλαγών αυτών όχι μόνο δεν αποτελούσε γεγονός που δεν προβλέφθηκε, αλλά, εντελώς αντίθετα, αποτελούσε γεγονός που ρητά προβλέφθηκε, σε περισσότερα από ένα σημεία του Κώδικα Συναλλαγών. Πολύ δε περισσότερο, ενόψει του ότι στα άρθρα 60, 61 και 91 του ΚΣΗΕ ορίσθηκε συγκεκριμένη διαδικασία για την κάλυψη του πιθανού ελλείμματος, με ενέργειες και συναφείς υποχρεώσεις, με τις οποίες επιφορτίζεται η ΛΑΓΗΕ ΑΕ και, επομένως, η ελλειμματικότητα του Ειδικού Λογαριασμού δεν αποτελούσε τυχαίο ή άλλο γεγονός που δεν καταλογίζεται στη βαρυνόμενη με την ευθύνη διευθέτησης του ελλείμματος ΛΑΓΗΕ ΑΕ.

Εξάλλου, η σύμβαση πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ των παραγωγών ΑΠΕ και του «Λειτουργού της Αγοράς» (ΛΑΓΗΕ), το περιεχόμενο της οποίας έχει προσδιορισθεί με κανονιστική παρέμβαση του ίδιου του νομοθέτη, διαλαμβάνει ρητή υποχρέωσης καταβολής τόκων υπερημερίας στον παραγωγό σε περίπτωση μη εμπρόθεσμης εξόφλησης του εκάστοτε τιμολογίου. Συνεπώς, εάν ο νομοθέτης, ο οποίος ρητώς προέβλεψε την υποχρέωση καταβολής τόκων υπερημερίας στην ανωτέρω περίπτωση, επιθυμούσε την απαλλαγή της ΛΑΓΗΕ ΑΕ από την υποχρέωση αυτή και, συνακόλουθα, την, κατ' αποτέλεσμα, άρση της προστατευτικής εμβελείας των εισαγομένων από τον ίδιο ως άνω συμβατικών ρυθμίσεων δια της επίκλησης «εξωγενών παραγόντων» (στους οποίους, υπό την εκδοχή αυτή, θα εντασσόταν και η ελλειμματικότητα του Ειδικού Λογαριασμού ΑΠΕ-ΣΗΘΥΑ), θα περιλάμβανε στο περιεχόμενο της σύμβασης πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας ειδική προς τούτο ρύθμιση, κάτι το οποίο, όμως, δεν έπραξε.

Τέλος, κατά την άποψη της πλειοψηφίας, η υιοθέτηση της αντίθετης θέσης, δηλαδή η αναγνώριση ενός κεντρικού θεσμικού φορέα και συγκεκριμένα του Λειτουργού της Αγοράς (ΛΑΓΗΕ ΑΕ) ως ανεύθυνου δρώντος, μη επιφορτισμένου με καθήκοντα ουσιαστικότερα της απλής διεκπεραίωσης της εκκαθάρισης των συναλλαγών ηλεκτρικής ενέργειας, εκτός του ότι θα δημιουργούσε δυσλειτουργία και νόθευση της αγοράς ενέργειας, θα οδηγούσε και στη μετακύλιση της ευθύνης της καθυστέρησης καταβολής του οφειλόμενου τιμήματος στους καλόπιστα συναλλασσόμενους παραγωγούς ΑΠΕ, κατ’ αντίθετο τρόπο από αυτόν που επιδιώκει το ενωσιακό δίκαιο, ήτοι σε βάρος του ανταγωνισμού και της απελευθέρωσης της αγοράς ενέργειας.

Ωστόσο, διατυπώθηκε και η αντίθετη άποψη, σύμφωνα με την οποία  δεν ιδρύεται υποχρέωση της ΛΑΓΗΕ ΑΕ να εξοφλεί από δικούς της πόρους και κεφάλαια υποχρεώσεις των Συμμετεχόντων. Η ανάληψη πιστωτικού κινδύνου σε σχέση με τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από τις συναλλαγές της χονδρικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, δεν εμπίπτει στις αρμοδιότητές της, ούτε κατά το Εθνικό ούτε κατά το Ενωσιακό δίκαιο. Ουδεμία διάταξη του Ν. 4001/2011 ή του Κανονισμού Διαχείρισης Συναλλαγών, ορίζει ρητή ή έστω έμμεσα, ότι η ΛΑΓΗΕ ΑΕ, καταβάλει από δικούς της πόρους, κεφάλαια ή περιουσία τα οφειλόμενα σε παραγωγό ποσά από την έγχυση ηλεκτρικής ενέργειας στο Σύστημα ή από άλλη αιτία, και συγκεκριμένα για την παροχή άλλων υπηρεσιών (επικουρικές υπηρεσίες), όπως θα συνέβαινε εάν αυτή ήταν πρόθεση του νομοθέτη, δεδομένου ότι πρόκειται για υποχρεώσεις τρίτων, ήτοι των συναλλασσόμενων Προμηθευτών και όχι της ίδιας, η οποία δεν είναι συναλλασσόμενη.

Περαιτέρω, κατά τη μειοψηφούσα γνώμη, τα επικληθέντα από την αναιρεσείουσα περιστατικά, με βάση και το ισχύον κατά τον κρίσιμο χρόνο πλέγμα διατάξεων, που διήπε τη λειτουργία και την ευθύνη της αναιρεσείουσας ως ανεξάρτητης εκκαθαρίστριας και απλού ενδιάμεσου φορέα (διαχειρίστριας) της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, δυναμένης να ικανοποιήσει τους παραγωγούς μόνο από συγκεκριμένο λογαριασμό, ο οποίος κατέστη ελλειμματικός και εξαρτάτο ως προς την επάρκειά του από εξωγενείς παράγοντες της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, συνιστούν, κατά την έννοια του άρθρου 342 ΑΚ, λόγο που αίρει την υπερημερία της και επιστηρίζει την έλλειψη υπαιτιότητάς της για την εκπρόθεσμη πληρωμή των ένδικων αξιώσεων, καθόσον αυτά δεν ταυτίζονται με την περίπτωση οικονομικής αδυναμίας (δυσχέρειας) του οφειλέτη προς πληρωμή του δανειστή εξ ιδίων πόρων.

Απόσπασμα απόφασης

Το γεγονός ότι ουσιώδη στοιχεία της συναπτόμενης σχέσης, μεταξύ των οποίων και το τίμημα της ηλεκτρικής ενέργειας που εγχέεται στην "δεξαμενή" της χονδρεμπορικής αγοράς, καθορίζονται, και πάλι για λόγους δημοσίου συμφέροντος, από τον νομοθέτη, με αποτέλεσμα την αντίστοιχη περιστολή της συμβατικής ελευθερίας των εμπλεκομένων μερών, δεν αναιρεί τον χαρακτήρα της ως συμβατικής σχέσης, όπως άλλωστε συμβαίνει και με τις συνήθεις συμβάσεις προσχωρήσεως. Ανεξαρτήτως του ότι δεν πρόκειται κατά κυριολεξία για σύμβαση πώλησης, όπως ρυθμίζεται από τα άρθρα 513 επ. ΑΚ, αλλά για άλλη σύμβαση, που περιλαμβάνει ειδικότερους όρους, ενόψει των χαρακτηριστικών και ιδίως της ιδιάζουσας θέσης της ΛΑΓΗΕ ΑΕ, η οποία ενεργεί κατά κύριο λόγο ως λειτουργός της αγοράς, δηλαδή ως ενδιάμεσος φορέας και όχι ως πραγματικός αγοραστής, δεν είναι ο πραγματικός χρήστης του προϊόντος ούτε καταβάλλει την αμοιβή στον παραγωγό από ιδίους πόρους, αλλά την αποδίδει μέσω του Ειδικού Λογαριασμού, η συναπτόμενη μεταξύ του παραγωγού ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ ή ΣΗΘΥΑ και της ΛΑΓΗΕ ΑΕ σχέση αποτελεί ιδιόρρυθμη σύμβαση, που δεν είναι προϊόν ιδιωτικής βούλησης των Συμμετεχόντων, αλλά πρόκειται για σύμβαση αμφιμερώς αναγκαστική, έντονα ρυθμισμένη από το νόμο, με περιεχόμενο που προβλέπεται από τον Κώδικα Διαχείρισης Συναλλαγών, μη διαπραγματεύσιμο από τους εμπλεκόμενους, δεν μπορεί να υπαχθεί στους κανόνες των συμβάσεων του αστικού δικαίου της πώλησης, της παροχής υπηρεσιών ή της σύμβασης έργου, ώστε ο τρίτος Διαχειριστής του Συστήματος (κατά τους Κώδικες), δηλαδή είτε η ΛΑΓΗΕ ΑΕ είτε η ΑΔΜΗΕ ΑΕ, να οφείλει με βάση τη σύμβαση αυτή στους Παραγωγούς τίμημα από πώληση ή αμοιβή από σύμβαση παροχής υπηρεσιών ή σύμβαση έργου (ΑΠ 2043/2022, ΑΠ 1589/2022). Εξάλλου, η χονδρική αγορά της ηλεκτρικής ενέργειας είναι οργανωμένη με τις ρυθμίσεις του νόμου και των Κανονισμών κατά τέτοιο τρόπο, ώστε, αν δεν εμφανιστούν προβλήματα στην εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους από τους Προμηθευτές και καταβάλουν αυτοί τα ποσά που οφείλουν για την ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας που πράγματι έχουν απορροφήσει, τότε εξοφλούνται οι αξιώσεις των Παραγωγών για την ηλεκτρική ενέργεια που έχουν εγχύσει στο Σύστημα και τις λοιπές ρητά οριζόμενες που προαναφέρθηκαν. Σε περίπτωση, όμως, υπερημερίας κάποιου Προμηθευτή, εμφανίζεται έλλειμμα και δεν μπορεί να γίνει εξόφληση των αξιώσεων αυτών όλων των Παραγωγών. Η ΛΑΓΗΕ ΑΕ ή η ΑΔΜΗΕ ΑΕ, ως Διαχειριστής του Συστήματος, σύμφωνα με τις αυστηρά διαρθρωμένες αρμοδιότητές της για την αντιμετώπιση του προβλήματος της υπερημερίας Συμμετέχοντος, εάν κατά την Εκκαθάριση προκύψει, συνεπεία της υπερημερίας αυτής, διαφορά και ο Παραγωγός δικαιούται χρημάτων που δεν μπορούν, λόγω μη καταβολής τους από τον Προμηθευτή, να πιστωθούν στο Λογαριασμό του, πρέπει να προσφύγει για την κάλυψη του ελλείμματος σε συγκεκριμένες, ειδικά προσδιοριζόμενες, πηγές. Έτσι, πρέπει πρώτα να προκαλέσει κατάπτωση των εγγυήσεων που ο υπερήμερος Συμμετέχων έχει παράσχει για την ικανοποίηση του Παραγωγού. Εάν και οι εγγυήσεις αυτές δεν επαρκούν, τότε θα πρέπει να προσφύγει στο Λογαριασμό Αποθεματικού, από τον οποίο θα λάβει το απαιτούμενο για την ικανοποίηση του Παραγωγού ποσό και ακολούθως θα πρέπει να προβεί σε κάθε αναγκαία ενέργεια για την έντοκη είσπραξη της ληξιπρόθεσμης οφειλής καθώς και κάθε θετικής ζημίας που υπέστη λόγω υπερημερίας, σε περίπτωση δε που πετύχει την είσπραξη της απαίτησης θα πιστώσει το ποσό που θα εισπράξει στο Λογαριασμό Αποθεματικού. Από τις προπαρατεθείσες διατάξεις δεν ιδρύεται υποχρέωση της ΛΑΓΗΕ ΑΕ να εξοφλεί από δικούς της πόρους και κεφάλαια υποχρεώσεις των Συμμετεχόντων. Η ανάληψη πιστωτικού κινδύνου σε σχέση με τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από τις συναλλαγές της χονδρικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, δεν εμπίπτει στις αρμοδιότητές της, ούτε κατά το Εθνικό ούτε κατά το Ενωσιακό δίκαιο. Ουδεμία διάταξη του Ν. 4001/2011 ή του Κανονισμού Διαχείρισης Συναλλαγών, ορίζει ρητή ή έστω έμμεσα, ότι η ΛΑΓΗΕ ΑΕ, καταβάλει από δικούς της πόρους, κεφάλαια ή περιουσία τα οφειλόμενα σε παραγωγό ποσά από την έγχυση ηλεκτρικής ενέργειας στο Σύστημα ή από άλλη αιτία, και συγκεκριμένα για την παροχή άλλων υπηρεσιών (επικουρικές υπηρεσίες), όπως θα συνέβαινε εάν αυτή ήταν πρόθεση του νομοθέτη, δεδομένου ότι πρόκειται για υποχρεώσεις τρίτων, ήτοι των συναλλασσόμενων Προμηθευτών και όχι της ίδιας, η οποία, όπως προαναφέρθηκε, δεν είναι συναλλασσόμενη. Άλλωστε, η ΛΑΓΗΕ ΑΕ, ως φορέας που ασκεί την προεκτεθείσα λειτουργία, δεν συμπίπτει με τον Κεντρικό Αντισυμβαλλόμενο, που αναλαμβάνει τον κίνδυνο εκπλήρωσης των οικονομικών υποχρεώσεων από τις ενεργειακές συναλλαγές, λαμβανομένου υπόψη ότι, όπως σαφώς προκύπτει και από τον Κανονισμό 2015/1222 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το ρόλο του Κεντρικού Αντισυμβαλλομένου δεν επιτρέπεται να αναλάβουν οι διαχειριστές συστημάτων ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά μόνο τα χρηματιστήρια ενέργειας των Κρατών μελών (ΑΠ 560/2022).Τέλος, κατά τα άρθρα 340 και 341 παρ. 1 ΑΚ, ο οφειλέτης ληξιπρόθεσμης παροχής γίνεται υπερήμερος αν προηγήθηκε δικαστική ή εξώδικη όχληση του δανειστή, αν όμως για την εκπλήρωση της παροχής συμφωνήθηκε ή, κατά μείζονα λόγο, από το νόμο τάσσεται ορισμένη (δήλη) ημέρα καταβολής, ο οφειλέτης γίνεται υπερήμερος με μόνη την παρέλευση της ημέρας αυτής. Περαιτέρω, κατά τη διάταξη του άρθρου 342 ΑΚ, ο οφειλέτης δεν γίνεται υπερήμερος, αν n καθυστέρηση της παροχής οφείλεται σε γεγονός για το οποίο δεν έχει ευθύνη. Την έλλειψη της υποκειμενικής προϋπόθεσης της ευθύνης του πρέπει να επικαλεστεί και να αποδείξει ο οφειλέτης. Η τελευταία αυτή διάταξη δεν προσδιορίζει ειδικότερα σε τι συνίσταται το απαλλακτικό της ευθύνης του οφειλέτη γεγονός, με συνέπεια αυτό να λαμβάνεται υπό ευρεία έννοια και να επενεργεί υπέρ του οφειλέτη απαλλακτικά κάθε τυχαίο ή άλλο γεγονός που δεν καταλογίζεται στον ίδιο ή στους αντιπροσώπους του (ΑΠ 18/2021, 511/2010, 111/2001). Περίπτωση απαλλαγής του οφειλέτη σύμφωνα με τις ανωτέρω διατάξεις συντρέχει και όταν η αδυναμία ή η καθυστέρηση οφείλονται σε συμπεριφορά του δανειστή αντίθετη προς την σύμβαση, ή τον νόμο, ή την καλή πίστη, ειδικότερα δε και στην περίπτωση κατά την οποία ο τελευταίος δεν προβαίνει στην απαιτουμένη πράξη ή σύμπραξη, χωρίς την οποία αδυνατεί ο οφειλέτης να εκπληρώσει την παροχή, οπότε αυτός περιέρχεται σε υπερημερία δανειστού, κατ' άρθρο 351 ΑΚ. Εύλογη αιτία καθυστέρησης στην καταβολή χρηματικής οφειλής, αίρουσα την υπερημερία του οφειλέτη, δεν συνιστά πάντως η οικονομική του δυσχέρεια για οποιονδήποτε λόγο (ΑΠ 850/2014, 1080/2001, 96/1989, 1496/1986), διότι εκείνος, αναλαμβάνοντας τη σχετική ενοχική υποχρέωση ουσιαστικώς αποδέχεται ότι διαθέτει τα οικονομικά μέσα για την εκπλήρωση της παροχής που υπόσχεται. Εάν όμως, βάσει της ιδιαίτερης ενοχικής σχέσης μεταξύ δανειστή και οφειλέτη και ειδικότερα βάσει νομοθετικών προβλέψεων ή προβλέψεων της μεταξύ τους συμβάσεως και της τυχόν ιδιάζουσας φύσεως αυτής, υφίσταται δέσμευση του οφειλέτη να αντλήσει την οφειλόμενη παροχή αποκλειστικά από συγκεκριμένη μη καλυπτόμενη από εκείνον πηγή, που τροφοδοτείται από άλλους φορείς, όπως συμβαίνει όταν ο οφειλέτης λειτουργεί υποχρεωτικά ως εκκαθαριστής ή ενδιάμεσος φορέας, που δεν αναλαμβάνει υποχρέωση κάλυψης της οφειλής εξ ιδίων του, και η συγκεκριμένη πηγή παρουσιάσει έστω και παροδικό έλλειμμα, που καθιστά ανέφικτη την έγκαιρη εκπλήρωση της παροχής, η καθυστέρηση πληρωμής της χρηματικής οφειλής οφείλεται σε γεγονός για τον οποίο δεν έχει ευθύνη και δεν τον καθιστά υπερήμερο (ΑΠ 2043/2022). 

Δείτε ολόκληρη την απόφαση στο dsanet.gr.