Δίκαιο και Ηθική Μόδα (Ethical Fashion)

Στη βιομηχανία της ένδυσης και υπόδησης το ερώτημα «προέρχεται η κατασκευή των ρούχων σας από βιώσιμες πηγές και παράγεται ηθικά;" γίνεται πλέον ολοένα και πιο σύνηθες. «Ηθικό» και «βιώσιμo» γίνονται σχεδόν το ίδιο σημαντικά για τους αγοραστές, όσο το στυλ και η τιμή των ενδυμάτων. Συνεπώς, σε περίπτωση που ένα τέτοιο ερώτημα τεθεί από πιθανό αγοραστή, μία αποδεκτή απάντηση θα ήταν πχ. ότι «το υλικό κατασκευάζεται από ίνες καζεΐνης (γάλατος), προέρχεται από έναν αξιόπιστο έμπορο και υπάρχουν πιστοποιητικά ότι οι εγκαταστάσεις του λειτουργούν σε ένα ηθικά δίκαιο χώρο εργασίας».

Και τίθεται το ερώτημα: γνωρίζoυν όλοι οι εμπλεκόμενοι στην αγορά της μόδας από πού πραγματικά προέρχονται τα υφάσματα που χρησιμοποιούν; Το βαμβάκι, για παράδειγμα, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από χημικά φυτοφάρμακα και χρησιμοποιεί τεράστιες ποσότητες νερού, ενώ η κατάρρευση του κτιρίου στη Ράνα Πλάζα, στη Σαβάρ, 30 χλμ, μακριά από τη Ντάκα, πρωτεύουσα του Μπαγκλαντές το 2013 προκαλώντας το θάνατο 1.127 ατόμων και τον τραυματισμό άλλων 2.450, κατέδειξε τις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας και έστρεψε το ενδιαφέρον των ΜΜΕ στις περιοχές αυτές (Ινδία και Μπαγκλαντές).

Και ποιος είναι ο ρόλος του δικαίου στο χώρο αυτό; H συμβολή του, δεδομένης της περιπλοκότητας του θέματος, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «διάχυτη». Ένα βασικό πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι οι λέξεις «ηθικό» και «βιώσιμο» δεν έχουν αναγνωρισμένη αντικειμενική νομική έννοια. Και ενώ η έννοια του «ηθικού» δεν έχει ξεκαθαριστεί, εάν μία δραστηριότητα χαρακτηριστεί ως «μη-ηθική», οι συνέπειες θα είναι πολύ σημαντικές και επιβαρυντικές1. Η σημασία του «ηθικού» και του «βιώσιμου» για έναν καταναλωτή που αγοράζει ένα σακάκι στην Ερμού από αυτή που θα έχει στο μυαλό του κάποιος που δουλεύει σε παραγωγή στη Ντάκα μπορεί να είναι τελείως διαφορετική. Στα πλαίσια αυτά, αν λάβουμε υπόψη και την περιπλοκότητα της δομής των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού της βιομηχανίας, καθίσταται αντιληπτό το μέγεθος του προβλήματος. Για παράδειγμα, η πρώτη ύλη μπορεί να προέρχεται από μία ή περισσότερες χώρες (ύφασμα από πχ. Κίνα, κλωστές από Χιλή, κουμπιά από Πορτογαλία) και το ρούχο να ράβεται σε μία τρίτη χώρα (πχ. Ινδία) για να αποσταλεί σε μία επιχείρηση που εδρεύει σε μία τέταρτη ή πέμπτη χώρα. Ποιο, κατά συνέπεια, είναι το νομικό καθεστώς που διέπει το ρούχο; Ο νόμος δε βοηθά με αυτήν τη διαφορά ερμηνείας και το αποτέλεσμα είναι μια σύγχυση κανονισμών και «βέλτιστων πρακτικών».

Νομοθεσία περί χημικών ουσιών

Η χρήση χημικών ουσιών στη βιομηχανία της ένδυσης (βαφές, τελειώματα, χρήση φυτοφαρμάκων για την καλλιέργεια των φυσικών ινών κλπ) είναι μία συνηθισμένη πρακτική, η οποία όμως ενέχει συνέπειες και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ασφάλεια των χρηστών.

Κανονισμός REACH (ΕΕ)

Ο κανονισμός REACH (ΕΚ 1907/2006)2 θεσπίστηκε με στόχο την καλύτερη προστασία της υγείας του ανθρώπου και του περιβάλλοντος από τους κινδύνους που μπορεί να ενέχουν τα χημικά προϊόντα, καθώς και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της χημικής βιομηχανίας της ΕΕ, προάγοντας εναλλακτικές μεθόδους για την αξιολόγηση της επικινδυνότητας των ουσιών, με σκοπό τη μείωση του αριθμού των δοκιμών που διεξάγονται σε ζώα. Εφαρμόζεται σε όλες τις χημικές ουσίες, όχι μόνο σε εκείνες που χρησιμοποιούνται σε βιομηχανικές διεργασίες αλλά και σε όσες χρησιμοποιούνται στην καθημερινότητά μας, για παράδειγμα σε καθαριστικά προϊόντα, χρώματα και αντικείμενα. Θεσπίζει, δε, διαδικασίες για τη συλλογή και την αξιολόγηση των πληροφοριών σχετικά με τις ιδιότητες και την επικινδυνότητα των ουσιών, επηρεάζοντας ένα ευρύ φάσμα επιχειρήσεων σε πολλούς τομείς, ακόμη και επιχειρήσεις, οι οποίες δε θεωρούν ότι σχετίζονται με τα χημικά προϊόντα, όπως παρασκευαστές, εισαγωγείς και μεταγενέστερους χρήστες. Τον κανονισμό αυτόν πλαισιώνουν και άλλα νομοθετικά κείμενα, μεταξύ αυτών, ο κανονισμός περί της σήμανσης κλωστοϋφαντουργικών ινών (ΕΚ1007/2011), η αναθεωρημένη οδηγία για το πόσιμο νερό και ο κανονισμός CLP (EK 1272/2008) σχετικά με την ταξινόμηση και επισήμανση επικίνδυνων χημικών παρασκευασμάτων.3

Στρατηγική για τη βιωσιμότητα των χημικών προϊόντων - COM(2020)667

Σχεδόν 20 χρόνια μετά την πρώτη στρατηγική προσέγγιση για τη διαχείριση χημικών προϊόντων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η ΕΕ έχει πλέον χαράξει ένα νέο μακροπρόθεσμο στοίχημα για τη χημική πολιτική της με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, επιδιώκοντας ένα περιβάλλον χωρίς τοξικά, όπου χημικές ουσίες παράγονται και χρησιμοποιούνται με τρόπο που μεγιστοποιεί τη συμβολή τους στην κοινωνία, επιτυγχάνοντας την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση και αποφεύγοντας παράλληλα τις καταστροφές στον πλανήτη. Η στρατηγική προτείνει ένα σαφή χάρτη πορείας και χρονοδιάγραμμα (έως το 2050) για το μετασχηματισμό της βιομηχανίας με στόχο την προσέλκυση επενδύσεων σε ασφαλή και βιώσιμα προϊόντα και μεθόδους παραγωγής.

Δίκαιο Συμβάσεων – Kώδικες Δεοντολογίας

Έστω ότι μία εταιρία που εμπορεύεται προϊόντα ένδυσης διαπιστώνει ότι το εργοστάσιο από όπου προμηθεύεται την πρώτη της ύλη δε βασίζεται σε ηθικό πλαίσιο λειτουργίας. Μπορεί να υπαναχωρήσει και να ακυρώσει τις παραγγελίες. Γιαυτό και αρκετές επιχειρήσεις απαιτούν πιστοποιητικά επιθεώρησης που να πιστοποιούν τις πολιτικές δεοντολογίας του εργατικού δυναμικού. Ως εκ τούτου, οι ύπαρξη κωδίκων δεοντολογίας είναι κάτι που η πολιτική της ηθικής και βιώσιμης ανάπτυξης ενθαρρύνει σε διεθνές επίπεδο. Η συμμόρφωση των παραγωγών-προμηθευτών δεν μπορεί παρά μόνο θετική να αποβεί για τη βιομηχανία της ένδυσης.

Η βιομηχανία κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και ειδών ένδυσης καλύπτει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων από τον μετασχηματισμό φυσικών (βαμβάκι, μαλλί κ.λπ.) ή συνθετικών ινών (πολυεστέρες,κ.λπ.) σε νήματα και υφάσματα έως την παραγωγή μιας ευρείας ποικιλίας προϊόντων, όπως συνθετικά νήματα υψηλής τεχνολογίας και ρούχα. Οι προμηθευτές θα πρέπει να μπορούν να ανταποκριθούν στην αυξανόμενη ανησυχία των καταναλωτών περί συμμόρφωσης των ρούχων με τα ηθικά πρότυπα. Από αυτήν την άποψη, το νομικό πλαίσιο θα πρέπει να μπορεί να παρέχει επαρκή προστασία σε ένα πολυσύνθετο και πολυεπιπεδικό περιβάλλον με συνεχώς εξελισσόμενη τεχνολογία. Μεγάλη πρόκληση, αλλά με αποτελέσματα που θα εγγυηθούν το καλύτερο δυνατό αντίκτυπο και προστασία στα πλαίσια μία «ηθικής» και «βιώσιμης» βιομηχανία της μόδας.

• 1. https://www.researchgate.net/publication/284655087_EU_Short_for_Ethical_...
• 2. https://ec.europa.eu/environment/chemicals/reach/legislation_en.htm
• 3. https://echa.europa.eu/el/legislation