Homo Cryptographicus: Μετασύμπαν και Έξυπνα Συμβόλαια- Νομικές Προκλήσεις

H εποχή της σύζευξης της εικονικής με την επαυξημένη πραγματικότητα δε φαίνεται να είναι μακριά, επικουρούμενη από την ολοένα εξελισσόμενη τεχνητή νοημοσύνη. Η επιστήμη του δικαίου καλείται να αντιμετωπίσει προκλήσεις άνευ προηγουμένου με την κρυπτογράφηση και τους αλγόριθμους να κυριαρχούν. Και έτσι τίθεται το σοβαρό ερώτημα: πως θα αντιμετωπιστεί η νέα αυτή πραγματικότητα, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι δικαιικές ρυθμίσεις ισχύουν για φυσικά και νομικά πρόσωπα, τα οποία -έως τώρα- δρουν στον φυσικό κόσμο και στον κόσμο του διαδικτύου; Πως, για παράδειγμα, θα αντιμετωπιστεί νομικά, όχι η πλοήγηση, αλλά η εμβύθιση στον κόσμο της εικονικής πραγματικότητα ή πιθανή δράση άβαταρ που έχουν αναπτύξει αυτόνομη προσωπικότητα λόγω ισχυρώς αναπτυσσόμενων νευρωνικών δικτύων; Τα ερωτήματα αυτά θα απαντηθούν μέσα στα επόμενα χρόνια.

Ο ψηφιακός κόσμος φαίνεται να δομείται επάνω σε αποκεντρωμένους κόμβους δικτύων βάσεων δεδομένων που αποθηκεύουν πληροφορίες σε ψηφιακή μορφή, με στόχο τη διατήρηση ενός ασφαλούς και αποκεντρωμένου αρχείου συναλλαγών σε συστήματα κρυπτονομισμάτων, ήτοι το blockchain.  

Oι αλυσίδες αυτές με τους κόμβους συνδέονται μεταξύ τους, καταγράφουν όλες τις συναλλαγές, και καθιστούν την οποιαδήποτε απόπειρα πλαστογράφησης αδύνατη λόγω της αποκεντρωμένης δομής τους. Στο πλαίσιο αυτό, ο ψηφιακός κόσμος και η τεχνολογία του φαίνεται να έχει επιδράσεις και στις οι συμβάσεις που λαμβάνουν χώρα, καθώς έχουν αρχίσει και αυτές να δομούνται βάσει αλγορίθμων και να υπογράφονται μέσω κλειδιών, τα έξυπνα συμβόλαια.

ΕΞΥΠΝΑ ΣΥΜΒΟΛΑΙΑ (SMART CONTRACTS)

Πρόκειται για υπολογιστικά συναλλακτικά πρωτόκολλα σε υποδομή blockchain, τα οποία ενεργοποιούνται αυτόματα εφόσον συντρέχουν ορισμένοι προκαθορισμένοι όροι. Αυτό γίνεται μέσω ενός προγράμματος που τρέχει κώδικα με τον οποίον συμβατικές ρήτρες μεταφέρονται σε ένα εκτελέσιμο πρόγραμμα,  το οποίο ασκεί έλεγχο στα φυσικά ή ψηφιακά αντικείμενα που είναι αναγκαία για να εκτελεστεί.

Οι έξυπνες συμβάσεις επιτρέπουν τη δημιουργία αδιάβλητων πρωτοκόλλων. Αυτό σημαίνει ότι δύο μέρη μπορούν να κάνουν δεσμεύσεις μέσω blockchain, χωρίς να χρειάζεται να γνωρίζουν ή να εμπιστεύονται το ένα το άλλο. Μπορούν να είναι σίγουροι ότι εάν δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις, το συμβόλαιο δεν θα εκτελεστεί. Εκτός από αυτό, η χρήση έξυπνων συμβολαίων μπορεί να εξαλείψει την ανάγκη για μεσάζοντες, μειώνοντας σημαντικά το λειτουργικό κόστος.

Η χρησιμότητα των έξυπνων συμβάσεων αποδεικνύεται σημαντική στις εμπορικές συναλλαγές

Επιχειρήσεις που συναλλάσσονται με γεωγραφικά απομακρυσμένους αγοραστές και προμηθευτές, μπορούν, μέσω της τεχνολογίας blockchain και της βελτιωμένης  ιχνηλασιμότητας που αυτή προσφέρει, να παρέχουν πιστοποίηση όσον αφορά στην προέλευση, στην ακεραιότητα και στη συμφωνημένη ποιότητα των ενδιάμεσων ή τελικών προϊόντων τους. Αντίστοιχα, μπορούν να επιβεβαιώνουν χαρακτηριστικά προϊόντων που προμηθεύονται από την παγκόσμια αγορά. Είναι σημαντικό να τονισθεί πως οποιαδήποτε παραβίαση έξυπνης σύμβασης επαληθεύεται αυτόματα. Οι συνέπειες τόσο της εκτέλεσής της (λ.χ. εξόφληση του τιμήματος) όσο και της παραβίασης συμβατικών υποχρεώσεων (λ.χ. μη εκτέλεση της σύμβασης) επέρχονται αμέσως.

Χαρακτηριστικά - Προκλήσεις

-Εξαιτίας του αποκεντρωμένου χαρακτήρα της τεχνολογίας blockchain καταργείται η ανάγκη ύπαρξης κάποιου μεσάζοντα. Τη θέση του παίρνει η ψηφιακή εμπιστοσύνη.

-Κάθε έξυπνο συμβόλαιο εκτελείται με ασφάλεια, ταχύτητα και διαφάνεια. Δεν προϋποτίθεται, η συνδρομή, η επέμβαση ή η διαμεσολάβηση κάποιας κεντρικής αρχής ή τράπεζας.

Όμως:

-Είναι ανέφικτη η τροποποίηση οποιασδήποτε καταχωρημένης πληροφορίας.

-Είναι ενδεχόμενο, λ.χ., ένα συμβαλλόμενο μέρος να αλλάξει γνώμη. Σε περίπτωση που δεν έχει προβλεφθεί δυνατότητα υπαναχώρησης κατά το σχεδιασμό του κώδικα, αυτή θα είναι αδύνατη. Ο οριστικός και μη μεταβαλλόμενος κώδικας, πάνω στον οποίο «τρέχει» ένα έξυπνο συμβόλαιο, δεν αφήνει περιθώρια λάθους και δεν παρέχει δυνατότητες τροποποιήσεων.

-Δεδομένης της ανυπαρξίας ρυθμίσεων για τα έξυπνα συμβόλαια, δεν υπάρχει πρόβλεψη για την αντιμετώπιση αντίστοιχων (δυνητικών) προβλημάτων. Τα έξυπνα συμβόλαια διαθέτουν έναν απόλυτο χαρακτήρα, ο οποίος είναι δυνατό (υπό προϋποθέσεις) να αποδειχθεί προβληματικός. Ένα έξυπνο συμβόλαιο δεν αναγνωρίζεται ως σύμβαση με τη νομική έννοια του όρου. Μια σύμβαση είναι μια υπόσχεση νομικά εκτελεστή. Είναι δυνατό να είναι γραπτή ή προφορική, ρητή ή σιωπηρή, να έχει ή όχι κάποιον τύπο (λ.χ. συμβολαιογραφική πράξη). Οι συμβάσεις, δεν φαίνεται πως είναι δυνατό να ταυτιστούν με την αυτόματη εκτέλεση ενός κώδικα.

-Ένα ακόμα από τα θέματα τα οποία θα πρέπει να ρυθμιστούν σε νομικό επίπεδο είναι κι εκείνο της εκτέλεσης του έξυπνου συμβολαίου. Ένα έξυπνο συμβόλαιο, όπως ήδη αναφέρθηκε, είναι αυτοεκτελούμενο. Εάν δεν προβλέπεται εξ αρχής η δυνατότητα υπαναχώρησης, τότε αυτή θα είναι πραγματικά αδύνατη.

Παράδειγμα:

 Ένα φορτηγό μεταφέρει ευπαθή προϊόντα από το μέρος Α στο Β. Το συμβόλαιο μεταφοράς λέει ότι η θερμοκρασία δεν πρέπει να ανέβει πάνω από τους -5 βαθμούς κελσίου. Αν για κάποιο λόγο η θερμοκρασία αυτή ανέβει και γίνει -2, τότε αυτόματα ένας αισθητήρας ενημερώνει το Blockchain και ένα έξυπνο συμβόλαιο “ξυπνάει” και καταγράφει την κίνηση αυτή. Κατ΄αυτόν τον τρόπο, ο τελικός παραλήπτης γνωρίζει ότι η θερμοκρασία μεταβλήθηκε. Το γεγονός ότι ο κώδικας του έξυπνου συμβολαίου τρέχει πάνω στο blockchain, κάνει την παραποίηση της πληροφορίας ουσιαστικά αδύνατη.

Το θέμα των έξυπνων συμβάσεων είναι πολυεπιπεδικό, καθώς άπτεται πολλών δικαιικών κλάδων, και δημιουργεί πολλά ερωτήματα αναφορικά με πιθανά προβλήματα εφαρμογής:

1.Θέματα Eρμηνείας Συμβάσεων

Στις παραδοσιακές συμβάσεις, τα μέρη μπορεί να έχουν συμπεριλάβει κατά λάθος έναν όρο στον οποίο το ένα μέρος ερμηνεύει με έναν τρόπο και το άλλο μέρος ερμηνεύει με άλλο τρόπο. Με τα έξυπνα συμβόλαια, δεν μπορούν να υπάρχουν ασαφείς ή διφορούμενοι όροι γραμμένοι στον κώδικα. Tο έξυπνο συμβόλαιο επιβεβαιώνεται τη στιγμή που γράφεται ο κώδικας και στη συνέχεια μεταφέρεται ως μόνιμη εγγραφή στο blockchain, συνεπώς δεν υπάρχουν προβλήματα ερμηνείας

2.Εκτέλεση σύμβασης

Η παραδοσιακή σύναψη σύμβασης απαιτεί συνήθως κάποια ενέργεια εκ μέρους του ενός ή και των δύο μερών, προκειμένου η σύμβαση να θεωρηθεί «εκτελεσθείσα». Εάν ένα μέρος αρνηθεί να εκτελέσει τη δική του πλευρά της συμφωνίας, υπάρχει παραβίαση. Όταν υπάρχει παραβίαση, ο ζημιωθείς έχει γενικά κάποια δικαιώματα στη διάθεσή του. Με τα έξυπνα συμβόλαια, το συμβόλαιο «εκτελείται» με την εμφάνιση ή τη μη εμφάνιση μιας από τις προκαθορισμένες συνθήκες - τα «συμβάντα ενεργοποίησης». Αυτή είναι μια αυτόματη διαδικασία εκτέλεσης.

3.Ζητήματα δικαιοδοσίας

Μία από τις μεγαλύτερες νομικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η τεχνολογία blockchain και έξυπνων συμβολαίων είναι το ζήτημα της δικαιοδοσίας. Δεδομένου ότι αυτές οι τεχνολογίες είναι παγκόσμιες, είναι δύσκολο να προσδιοριστεί ποια δικαιοδοσία ισχύει όταν πρόκειται για την επίλυση διαφορών ή την επιβολή συμβάσεων. Για παράδειγμα ένα έξυπνο συμβόλαιο εκτελείται μεταξύ δύο μερών από διαφορετικές χώρες και προκύπτει μια διαφωνία. Σε αυτή την περίπτωση, δεν είναι σαφές ποιο δικαστήριο είναι αρμόδιο για την υπόθεση.

Πχ. στην υπόθεση SEC εναντίον Telegram Group Inc., η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς (SEC) υποστήριξε ότι η αρχική προσφορά νομισμάτων (ICO) της Telegram παραβίαζε τους νόμους περί χρεογράφων, γεγονός που ώθησε το δικαστήριο να καθορίσει εάν οι νόμοι περί κινητών αξιών των ΗΠΑ θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε μια εταιρεία που εδρεύει στα British Virgin νησιά1.

4.Το απόρρητο δεδομένων

Δεδομένου ότι το blockchain είναι ένα αμετάβλητο και διαφανές καθολικό, είναι δύσκολο να διασφαλιστεί ότι τα προσωπικά δεδομένα προστατεύονται με τρόπο που συμμορφώνεται με τους νόμους περί απορρήτου. Εάν χρησιμοποιείται ένα έξυπνο συμβόλαιο για την αποθήκευση προσωπικών πληροφοριών, υπάρχει κίνδυνος πρόσβασης σε αυτές τις πληροφορίες από μη εξουσιοδοτημένα μέρη.  Πχ. Ηνωμένες Πολιτείες κατά Gratkowski, όπου ο κατηγορούμενος κατηγορήθηκε για απόπειρα διανομής παιδικής πορνογραφίας χρησιμοποιώντας το blockchain Bitcoin. Η υπόθεση έθεσε ζητήματα σχετικά με το εάν η τεχνολογία blockchain θα μπορούσε να επιτρέψει την ανώνυμη διανομή παράνομου περιεχομένου2.

​5.Έξυπνη διακυβέρνηση συμβολαίου

Δεδομένου ότι τα έξυπνα συμβόλαια εκτελούνται μόνοι τους και δεν απαιτούν ανθρώπινη παρέμβαση, είναι δύσκολο να γίνουν αλλαγές στον κώδικα μετά την ανάπτυξή του. Πχ. στην υπόθεση Parity Multisig Wallet Hack, ένα ελάττωμα σε ένα έξυπνο συμβόλαιο οδήγησε στην απώλεια κρυπτονομισμάτων αξίας εκατομμυρίων δολαρίων. Η υπόθεση έθεσε ερωτήματα σχετικά με τον τρόπο διακυβέρνησης και διαχείρισης κώδικα έξυπνου συμβολαίου για την αποφυγή τέτοιων απωλειών3.

Στην νέα τεχνολογική εποχή οι προκλήσεις φαίνεται να είναι πολλές και τα ερωτήματα ακόμη περισσότερα. Καθήκον της επιστήμης του δικαίου είναι η δημιουργία δικλείδων ασφαλείας, δεδομένου ότι η προστασία της ιδιωτικότητας και η διαφάνεια στις συναλλαγές αποτελούν ζητούμενα υψίστης σημασίας.​​

• 1. https://www.sec.gov/news/press-release/2020-146
• 2. https://law.justia.com/cases/federal/appellate-courts/ca5/19-50492/19-50...
• 3. https://cointelegraph.com/news/parity-multisig-wallet-hacked-or-how-come