logo-print

Η αναποτελεσματικότητα της γραμματικής ερμηνείας του νόμου: Το παράδειγμα του δορυάλωτου (Εμπράγματο Δίκαιο)

31/01/2022

04/02/2022

Η ανθρώπινη κοινωνική συμβίωση ρυθμίζεται από κανόνες δικαίου που αφορούν στη συμπεριφορά των δρώντων υποκειμένων, φυσικών και νομικών προσώπων. Οι κανόνες αυτοί συγκροτούν μια ιεραρχική ενότητα στην έννομη τάξη, με στόχο τη βέλτιστη ρύθμιση της ανθρώπινης κοινωνικής συμβίωσης. Η επιστήμη του δικαίου συμβάλει, στα πλαίσια αυτά, στην ταξινόμηση και συστηματοποίηση των κανόνων και των αρχών του δικαίου, καθώς και στη θεωρητική προσέγγιση των μεθόδων ερμηνείας και εφαρμογής του. 

Η εφαρμογή του κανόνα δικαίου αποτελεί μια λογική διεργασία, η οποία οδηγεί στην ακριβή κατανόηση του περιεχομένου του, προκειμένου ο εφαρμοστής του δικαίου να προβεί στον ορθό νομικό χαρακτηρισμό. Eίναι, όμως, σύνηθες το φαινόμενο του να τίθενται σε ισχύ νόμοι, οι οποίοι παρουσιάζουν κενά και ανακολουθείες, με σοβαρές επιπτώσεις στην έννομη τάξη και στην κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα. Στην περίπτωση αυτήν, δεν μπορούμε επ΄ουδενί τα δεχτούμε, όπως τονίζει και ο Γ.Η. Κρίππας, ότι «ο νομοθέτης ανοηταίνει». Ως εκ τούτου, στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να προβούμε σε διορθωτική ερμηνεία του νόμου (“contra legem”), ειδικά όταν ο νόμος αντίκειται σε έννοιες όπως η δικαιοσύνη ή τα χρηστά ήθη.

Το παράδειγμα του «Δορυάλωτου»

Eίναι γνωστό και ιστορικά αποδεδειγμενο, ότι αρκετές περιοχές της Ελλάδας (Νησιά του Αιγαίου όπως Μυτιλήνη, Χίος, Πάτμος, Σύρος, Θάσος, Σαμοθράκη, Ιόνιοι Νήσοι, Μάνη, κλπ) απολάμβαναν πολλών προνομίων κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας εξαιτίας της εκούσιάς τους παράδοσης στους Τούρκους και όχι της κατάκτησής τους από αυτούς. Οι περιοχές αυτές υπήρξαν «μη δορυάλωτες» , γεγονός που σημαίνει ότι οι κάτοικοί δεν αποξενώθηκαν από τις ιδιοκτησίες τους, και ότι δεν περιήλθαν αυτομάτως στην κυριότητα του οθωμανικού κράτους οι γαίες εκείνες που χαρακτηρίζονταν δημόσιες από το οθωμανικό δίκαιο, αλλά παρέμειναν στην κυριότητά τους ως γαίες «μουλκ». Το γεγονός αυτό συνεπάγεται αυτομάτως στη δικαστηριακή πρακτική ότι το Ελληνικό Δημόσιο δεν μπορεί να στηρίξει δικαίωμα κυριότητας βασισμένο αποκλειστικά και μόνο στο γεγονός της διαδοχής.

Ο νομοθέτης με τον Ν.998/1979, όρισε στο άρθρο 62, παρ. 1, ότι ο ιδιώτης έφερε το βάρος της απόδειξης, είτε είναι φυσικό πρόσωπο είτε νομικό, και όφειλε να αποδείξει την ύπαρξη του εμπράγματου δικαιώματός του σε περίπτωση διένεξής του με το Δημόσιο. Κατ’ εξαίρεση, η διάταξη αυτή δεν ίσχυε στις περιφέρειες των Πρωτοδικείων των Ιόνιων Νήσων, Κρήτης, Χίου, Σάμου, Λέσβου, Κυθήρων, Αντικυθήρων και Κυκλάδων, γιατί οι περιοχές αυτές δεν είχαν κατακτηθεί αλλά πέρασαν στην εξουσία του σουλτάνου είτε με διακρατική σύμβαση είτε γιατί έτυχαν κάποιου ιδιόμορφου καθεστώτος από το οθωμανικό κράτος.

H διάταξη αυτή ορθώς μεν διέκρινε την ειδοποιό αυτήν διαφορά μεταξύ των ανωτέρω περιοχών και της υπόλοιπης Ελλάδας, δημιούργησε όμως, πολλά νέα προβλήματα, γιατί δεν συμπεριέλαβε και άλλες περιοχές που υπόκειτο στο ίδιο ακριβώς καθεστώς, όπως η Μάνη, τα Δωδεκάνησα, η Θάσος και η Σαμοθράκη.

Ως εκ τούτου, άρχισε πλήθος δικαστικών αγώνων, με το δημόσιο να εγείρει αγωγές και τα δικαστήρια να τις απορρίπτουν με αποφάσεις τους, σε ένα μεγάλο μέρος, με το σκεπτικό ότι «προϋπόθεση για να διεκδικεί το Ελληνικό Δημόσιο δικαίωμα κυριότητας ως διάδοχο του Οθωμανικού Δημοσίου είναι η ιδιοκτησία που επικαλείται, να βρίσκεται σε εδαφική περιοχή που κατακτήθηκε ως εχθρική χώρα από τους Οθωμανούς και χαρακτηρίστηκε από το κοράνι ως «μπάγδατεν». Αναφέρουμε εδώ, ενδεικτικά, μέρος από το σκεπτικό της υπ. αρ. 207/2007 απόφασης του ΠολΠρωτΚαβάλας, που αφορούσε στο νησί της Θάσου

«..Αντιθέτως, τέτοιο δικαίωμα δεν μπορεί να επικαλεστεί για τις φορολογούμενες γαίες που παρέμειναν στην ιδιοκτησία των κατοίκων τους (βλ. ΕφΑιγ 50/1923, Δικαιοσύνη 1924, 367). […] Τούτο, περαιτέρω, σημαίνει ότι επί των γαιών αυτών το Ελληνικό Δημόσιο δεν μπορεί να στηρίξει δικαίωμα κυριότητας, βασισμένο στο γεγονός της διαδοχής. Σύμφωνα με τις παραδοχές αυτές, δεν αρκεί για τη νομική βασιμότητα της αγωγής, με την οποία το ενάγον διεκδικεί ακίνητο που βρίσκεται στη νήσο [Θάσο], μόνον το γεγονός ότι το Ελληνικό Δημόσιο διαδέχθηκε το Οθωμανικό, καθώς η προϋπόθεση επί της οποίας στηρίζεται, δηλαδή το δικαίωμα κυριότητας του τελευταίου, δεν υφίσταται. Συνεπώς και στην προκείμενη περίπτωση το γεγονός ότι, σύμφωνα με το νόμο, υφίσταται τεκμήριο της κυριότητας του Δημοσίου για τα δάση που βρίσκονται στη νήσο Θάσο, η οποία δεν συμπεριλήφθηκε στις εξαιρέσεις, αν και είχε τις ίδιες με τις άλλες περιοχές προϋποθέσεις, δεν αρκεί για να θεμελιώσει δικαίωμα του Δημοσίου, καθώς το αναφερόμενο στο νόμο τεκμήριο συνιστά δικονομικό προνόμιο αλλά όχι και αιτία γενεσιουργό του δικαιώματος».

Όσον αφορά στην περιοχή της Μάνης, οι κάτοικοί της επέδειξαν την έλλειψη αυτή της ιστοριογνωσίας από μέρους του νομοθέτη που οδήγησε σε αυτό το νομοθετικό κενό, και ως αποτέλεσμα υπήχθη με νομοθετική τροποποίηση η περιοχη της Μάνης στις εξαιρέσεις του νόμου το 2014, ενώ θετικές είναι οι εξελίξεις για τις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα. Το κενό όμως παραμένει για άλλες περιοχές, όπως η Θάσος και η Σαμοθράκη.

Ελπίζουμε ότι σύντομα θα συμπληρωθεί και αυτό το νομοθετικό κενό για να διορθωθεί η ιστορική αυτή ανακρίβεια που έχει σοβαρό αντίκτυπο στα εμπράγματα δικαιώματα των κατοίκων των εν λόγω περιοχών.

Γεωργία Χιόνη

Μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου Καβάλας. Κάτοχος δύο μεταπτυχιακών (Γερμανία) και ενός διδακτορικού τίτλου (Ιταλία). Εξειδίκευση σε θέματα εμπράγματου δικαίου, διανοητικής ιδιοκτησίας, ανταγωνισμού, προστασίας καταναλωτή.  Διετέλεσε ΕΕΠ σε...

Από τον πολιτικώς ενάγοντα στον παριστάμενο για την υποστήριξη της κατηγορίας

ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΚΟΝΟΜΙΑ

Η παραγραφή των εγκλημάτων στο ουσιαστικό ποινικό δίκαιο

ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΛΑΜΠΑΚΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ

send