Δάνεια σε ελβετικό: Διευκρινίσεις για το νομικό πλαίσιο από τις Γραμματείες Προστασίας Καταναλωτή και Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους

Χρήσιμες πληροφορίες αναφορικά με το νομικό πλαίσιο για τα δάνεια σε ελβετικό φράγκο, καθώς και τις ενδεχόμενες εξελίξεις μετά την έκδοση δικαστικών αποφάσεων, παρέχει η Γενική Γραμματεία Προστασίας Καταναλωτή και η Ειδική Γραμματεία Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους.

Οι απαντήσεις των δύο Γραμματειών ήρθαν σε απάντηση ερώτησης που κατέθεση στη Βουλή των Ελλήνων ο βουλευτής Χάρης Θεοχάρης.

Μεταξύ άλλων, στα έγγραφα γίνονται αναφορές στο νομοθετικό πλαίσιο και δικαστικές εξελίξεις, όπως η απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου 291/2019 για τη χορήγηση αναστολής εκτέλεσης σε υπόθεση Ελβετικού φράγκου.

Διαβάστε επίσης: Δικαστήριο ΕΕ: Επιτρέπεται η αναδρομική ακύρωση σύμβασης δανείου σε ξένο νόμισμα που περιλαμβάνει καταχρηστική ρήτρα

Παράλληλα, η Ειδική Γραμματεία Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους επισημαίνει ότι η κυβέρνηση μελετά το ζήτημα των δανείων σε ελβετικό φράγκο και επισκοπώντας συστηματικά τη νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων, αναζητά την καλύτερη δυνατή λύση για την προστασία των δανειοληπτών. Πρέπει να σημειωθεί ότι μέχρι στιγμής δεν υπάρχει αμετάκλητη δικαστική απόφαση επί του ζητήματος, αντιθέτως η νομολογία σε 1ο και 2ο βαθμό είναι αμφίρροπη.

Συνεπώς, μέχρι την έκδοση οριστικής απόφασης από το Ανώτατο Δικαστήριο δεν μπορεί να ληφθεί οποιαδήποτε νομοθετική πρωτοβουλία και ως εκ τούτου αναμένεται η τελική απόφασή της.

Αναλυτικά το έγγραφο της Ειδικής Γραμματείας Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους 

1. Επισημαίνεται ότι τα δάνεια σε ελβετικό φράγκο υπάγονται μαζί με όλα τα υπόλοιπα χρέη των φυσικών προσώπων – οφειλετών στο πεδίο εφαρμογής του Ν. 3869/2010 και θα συνεχίσουν να ρυθμίζονται με παρόμοιους ευνοϊκούς όρους και από το νέο πλαίσιο προστασίας για τους δανειολήπτες – φυσικά πρόσωπα, που αναμένεται να θεσπιστεί. Σημειώνεται ότι στο νέο πλαίσιο προστασίας που σχεδιάζει η Κυβέρνηση δεν θα υπάρχει κάποια «ρήτρα» εξαίρεσης των δανείων με ελβετικό φράγκο. Συνεπώς θα μπορούν να ενταχθούν και ρυθμιστούν αυτά τα δάνεια, με τον ίδιο τρόπο, όπως και όλα τα υπόλοιπα όμοια μη εξυπηρετούμενα δάνεια σε ευρώ, εφόσον πληρούν τις προϋποθέσεις ένταξης στο Νόμο. Σε περίπτωση που δεν πληρούν τα κριτήρια ένταξης, τότε μπορούν να τα ρυθμίσουν αξιοποιώντας κάποιο άλλο από τα διαθέσιμα θεσμικά εργαλεία, όπως:

• Ο Νόμος 3869/2010 με τίτλο «ρύθμιση των οφειλών υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων και άλλες διατάξεις» που συνεχίζει να παραμένει σε ισχύ (πλην ωστόσο του άρθρου 9, παρ. 2 το οποίο έληξε στις 28/2/2019 και παρείχε τη δυνατότητα στο δικαστή να εξαιρεί την 1 η κατοικία του οφειλέτη από την εκποίηση της περιουσίας του, λόγω αδυναμίας να αποπληρώσει όλους τους πιστωτές του). Ο Ν. 3869/2010 συνεχίζει να παρέχει τη δυνατότητα για τη ρύθμιση όλων των οφειλών των νοικοκυριών, συμπεριλαμβανομένων και των μη εξυπηρετούμενων δανείων τους, ακόμη και αυτών σε άλλο νόμισμα (όπως το ελβετικό φράγκο). Επίσης παραμένουν σε ισχύ και οι λοιπές προστασίες του Νόμου, όπως η αυτοδίκαιη προστασία με την υποβολή της αίτησης και η προστασία με την προσωρινή διαταγή, οι οποίες προστατεύουν όλους τους τραπεζικούς λογαριασμούς από κατασχέσεις και όλα τα ακίνητα από πλειστηριασμό. Συνεπώς οι δανειολήπτες ελβετικού φράγκου μπορούν να ρυθμίσουν τις οφειλές τους με τον εν ισχύ Ν. 3869/2010 και να τα αποπληρώσουν σε μακροχρόνιο ορίζοντα, λαμβάνοντας υπόψη την ικανότητα αποπληρωμής του οφειλέτη και τις εύλογες δαπάνες διαβίωσης του νοικοκυριού, όπως έχουν καθοριστεί από την ΕΛΣΤΑΤ.
• Ο αναθεωρημένος Κώδικας Δεοντολογίας Τραπεζών ( Π.Δ.Τ.Ε. 195 /1/ 29.7.2016, ΦΕΚ Β' 2376/02-08-2016) που παρέχει τη δυνατότητα συναινετικής ρύθμισης των εν λόγω δανείων απευθείας με την τράπεζα, λαμβάνοντας υπόψη την ικανότητα αποπληρωμής του οφειλέτη και τις εύλογες δαπάνες διαβίωσης του νοικοκυριού, όπως έχουν καθοριστεί από την ΕΛΣΤΑΤ.

2. Η κυβέρνηση έχει μέχρι στιγμής λάβει κρίσιμα μέτρα για την αντιμετώπιση του ζητήματος των δανείων σε ελβετικό φράγκο:

• Ήδη με την ενσωμάτωση της Οδηγίας 2014/17/ΕΕ στην εγχώρια νομοθεσία δια του νόμου 4438/2016, προβλέφθηκε ρητά ότι οι πιστωτικοί φορείς υποχρεούνται να ενεργούν υπό το πρίσμα των αρχών του «υπεύθυνου δανεισμού», δηλαδή με εντιμότητα, δικαιοσύνη, διαφάνεια και επαγγελματισμό, λαμβάνοντας υπόψη τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των καταναλωτών, παρέχοντας σε αυτούς επαρκή πληροφόρηση για τις ιδιαίτερες συνθήκες και τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν από την υπογραφή της προτεινόμενης σύμβασης στεγαστικού δανείου σε ξένο νόμισμα, εφιστώντας τους ιδιαίτερα την προσοχή στον κίνδυνο ότι πιθανές διακυμάνσεις της συναλλαγματικής ισοτιμίας θα μπορούσαν να επηρεάσουν το ποσό που πρέπει να καταβάλει ο καταναλωτής (άρθρο 10§1ζ ν. 4438/2016).
• Ο δανειολήπτης δεν θα μπορεί να επιβαρυνθεί πάνω από το 20% ή εναλλακτικά θα πρέπει να μπει σε ένα πρόγραμμα αντιστάθμισης κινδύνου. Αν δηλαδή η δόση του είναι 1.000 ευρώ, δεν θα καταβάλλει πάνω από 1.200 ευρώ, αφού σε αυτό το ποσό μπαίνει ένα είδος «κόφτη».
• Η κυβέρνηση μελετά το ζήτημα των δανείων σε ελβετικό φράγκο και επισκοπώντας συστηματικά τη νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων, αναζητά την καλύτερη δυνατή λύση για την προστασία των δανειοληπτών. Πρέπει να σημειωθεί ότι μέχρι στιγμής δεν υπάρχει αμετάκλητη δικαστική απόφαση επί του ζητήματος, αντιθέτως η νομολογία σε 1 ο και 2 ο βαθμό είναι αμφίρροπη. Συνεπώς, μέχρι την έκδοση οριστικής απόφασης από το Ανώτατο Δικαστήριο δεν μπορεί να ληφθεί οποιαδήποτε νομοθετική πρωτοβουλία και ως εκ τούτου αναμένεται η τελική απόφασή της.

3. Πρέπει να διευκρινιστεί ότι οι εγγυητές δανείων με ελβετικό φράγκο ήδη υπάγονται στο πεδίο εφαρμογής του Ν. 3869/2010 και θα συνεχίσουν να αντιμετωπίζονται με τους ίδιους ευνοϊκούς όρους, όπως αντίστοιχα οι δανειολήπτες – πρωτοφειλέτες και από το νέο πλαίσιο προστασίας της πρώτης κατοικίας, που αναμένεται να θεσπιστεί.

Όσον αφορά στην προστασία των εγγυητών, με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο του Ν. 3869/2010 ήδη διασφαλίζεται η προστασία των εγγυητών σε δάνεια τρίτων, αφού τους παρέχεται η δυνατότητα αυτοτελούς υπαγωγής τους στο αναθεωρημένο Ν. 3869/2010 για τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά. Ειδικότερα, όλα τα φυσικά πρόσωπα, είτε είναι πρωτοφειλέτες είτε είναι εγγυητές, χωρίς πτωχευτική ικανότητα (δηλαδή μισθωτοί, συνταξιούχοι, άνεργοι, ελεύθεροι επαγγελματίες, αγρότες κλπ), καθώς και οι μικροέμποροι (δηλαδή όσοι έχουν μεν την πτωχευτική ικανότητα, αλλά έχει κριθεί από τα δικαστήρια ότι χρήζουν όμοιας προστασίας), μπορούν να ενταχθούν στον αναθεωρημένο νόμο 3869/2010. Μέσω του Νόμου αυτού μπορούν να επιτύχουν τη ρύθμιση όλων των οφειλών τους προς κάθε πιστωτή και παράλληλα να προστατέψουν την περιουσία και τα εισοδήματά τους, με λύσεις οριστικής διευθέτησης των χρεών τους, που μπορούν να περιλαμβάνουν μακροχρόνιες δόσεις ή/και διαγραφή οφειλών, λαμβανομένων υπόψη της πραγματικής ικανότητας αποπληρωμής και των εύλογων δαπανών διαβίωσης των ιδίων και των οικογενειών τους. Ωστόσο, ο Νόμος αυτός αφορά μόνο όσους έχουν οικονομική αδυναμία και έτσι τίθενται προϋποθέσεις επιλεξιμότητας που συνιστούν τις ευνοϊκότερες σε ευρωπαϊκό επίπεδο και με ειδικές πρόνοιες για τους οικονομικά ασθενέστερους.

Συγκεκριμένα, ειδική μέριμνα προβλέπεται για τις περιπτώσεις οφειλετών που λόγω εξαιρετικών περιστάσεων, όπως ανεργία, σοβαρά προβλήματα υγείας, ανεπαρκές εισόδημα για την κάλυψη στοιχειωδών βιοτικών αναγκών του οφειλέτη ή άλλων λόγων ίδιας τουλάχιστον βαρύτητας, όπου με την δικαστική απόφαση μπορούν να καθορισθούν μηνιαίες καταβολές μικρού ύψους ή και μηδενικές, με δυνατότητα επανεξέτασης της κατάστασης του οφειλέτη από το δικαστήριο. Γίνεται κατανοητό ότι όσοι δεν έχουν οικονομική αδυναμία, δεν εντάσσονται στο Νόμο και θα πρέπει να πληρώσουν, με σκοπό την αντιμετώπιση των στρατηγικών κακοπληρωτών.

Περαιτέρω, αξίζει να σημειωθεί ότι με την πρόσφατη βελτίωση του Νόμου 3869/2010 με το Νόμο 4549/2018 (άρθρο 65), πλέον ισχύει ότι, αν ο εγγυητής καταβάλει το σύνολο της οφειλής που ρυθμίζεται σε δόσεις με την δικαστική απόφαση υπέρ του πρωτοφειλέτη, τότε έχει δικαίωμα αυτοδικαίως να ζητήσει από τον οφειλέτη την καταβολή του ποσού που ρυθμίστηκε με τη δικαστική απόφαση, σύμφωνα με το άρθρο 12 του Νόμου 3869/2010. Συνεπώς ο εγγυητής με την πρόσφατη τροποποίηση του Ν. 3869/2010 απέκτησε πρόσθετη προστασία.

Αναλυτικά το έγγραφο της Γενικής Γραμματείας Προστασίας Καταναλωτή

1. Συμβάσεις πίστωσης σε ξένο νόμισμα. Κοινοτική και Εθνική νομοθεσία

Στην ευρωπαϊκή Οδηγία 2014/17 για την ενυπόθηκη πίστη υπάρχει ειδικό κεφάλαιο που ρυθμίζει τα δάνεια σε ξένο νόμισμα και τα δάνεια μεταβλητού επιτοκίου. Σύμφωνα με αυτήν πρέπει τα κράτη μέλη να εξασφαλίζουν ώστε όταν μια σύμβαση πίστωσης αφορά δάνειο σε ξένο νόμισμα, τη στιγμή που συνάπτεται η σύμβαση να υπάρχει το κατάλληλο κανονιστικό πλαίσιο ώστε να διασφαλίζεται τουλάχιστον ότι:

α) ο καταναλωτής έχει το δικαίωμα να μετατρέψει τη σύμβαση πίστωσης σε εναλλακτικό νόμισμα υπό ορισμένες προϋποθέσεις, ή

β) υπάρχουν άλλες ρυθμίσεις που περιορίζουν τον συναλλαγματικό κίνδυνο στον οποίο είναι εκτεθειμένος ο καταναλωτής βάσει της σύμβασης πίστωσης.

Η Οδηγία αυτή εφαρμόζεται σε συμβάσεις πίστωσης που έχουν συναφθεί μετά την 21 Μαρτίου 2016, ενώ ρητά ορίζεται σε αυτήν ότι τα κράτη μέλη μπορούν να θεσπίζουν περαιτέρω ρυθμίσεις όσον αφορά τα δάνεια σε ξένο νόμισμα, με την προϋπόθεση ότι αυτές οι ρυθμίσεις δεν έχουν αναδρομική ισχύ.

Με τον νόμο 4438/2016 (220/Α’) ενσωματώθηκε στην ελληνική έννομη τάξη η εν λόγω Οδηγία 2014/17 σχετικά με τις συμβάσεις πίστωσης για καταναλωτές για ακίνητα, θεσπίζοντας τους νέους κανόνες με τους οποίους διασφαλίζεται υψηλού επιπέδου προστασία του καταναλωτή-δανειολήπτη μέσω της παροχής εξατομικευμένων προσυμβατικών πληροφοριών σε δομημένη μορφή, μη παραπλανητικής διαφήμισης, καθώς και της ύπαρξης ειδικών προειδοποιήσεων πριν και κατά τη διάρκεια της σύμβασης. Όσον αφορά σε συμβάσεις πίστωσης σε ξένο νόμισμα, προβλέπονται ρυθμίσεις με τις οποίες περιορίζεται η έκθεση των καταναλωτών – δανειοληπτών στο συναλλαγματικό κίνδυνο καθ’ όλη τη διάρκεια της σύμβασης.

Ειδικότερα, σύμφωνα με το άρθρο 22 του ν.4438/2016 «Συμβάσεις πίστωσης σε ξένο νόμισμα», ο πιστωτικός φορέας υποχρεούται, είτε να συμπεριλάβει στη σύμβαση πίστωσης όρο, σύμφωνα με τον οποίο, ο καταναλωτής δικαιούται να μετατρέψει, κατόπιν σχετικού αιτήματος του, τη σύμβαση πίστωσης σε εναλλακτικό νόμισμα, τουλάχιστον όταν η διακύμανση της συναλλαγματικής ισοτιμίας υπερβαίνει το 20% σε σχέση με αυτή που ίσχυε κατά το χρόνο σύναψης της σύμβασης, καθώς και να τον ειδοποιήσει αμέσως εγγράφως ή με άλλο σταθερό μέσο, είτε να διασφαλίζει ότι η σύμβαση πίστωσης συνοδεύεται καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής με χρηματοπιστωτικό μέσο αντιστάθμισης του συναλλαγματικού κινδύνου.

Στην περίπτωση μετατροπής της σύμβασης πίστωσης σε εναλλακτικό νόμισμα, η μετατροπή διενεργείται με βάση την ισχύουσα κατά το χρόνο μετατροπής συναλλαγματική ισοτιμία, όπως αυτή προκύπτει από τις επίσημες δημοσιεύσεις της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ή της Τράπεζας της Ελλάδος, εκτός αν προβλέπεται διαφορετικά στη σύμβαση πίστωσης.

Σε κάθε περίπτωση, ο πιστωτικός φορέας οφείλει να κάνει αναφορά στο ύψος της μεταβολής της συναλλαγματικής ισοτιμίας στην περιοδική ενημέρωση του καταναλωτή, καθώς και να του κοινοποιεί τις ρυθμίσεις που προβλέπονται στο εν λόγω άρθρο του ν.4438/2016 στο πλαίσιο του Τυποποιημένου Ευρωπαϊκού Δελτίου Πληροφοριών (ESIS) και της σύμβασης πίστωσης. Σχετικά με τα στοιχεία της ισοτιμίας ευρώ/ελβετικού φράγκου από το 2005 έως σήμερα, σας πληροφορούμε ότι αυτά είναι αναρτημένα τόσο στο δικτυακό τόπο της Τράπεζας της Ελλάδος, όσο και σε αυτόν της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

2. Πρόσφατες εξελίξεις Απόφαση Μονομελούς Πρωτοδικείου 291/2019 - Χορήγηση αναστολής εκτέλεσης σε υπόθεση Ελβετικού φράγκου

Η απόφαση δικαιώνει την προσπάθεια να ανασταλούν οι πάσης φύσεως διαδικασίες εκτελέσεως από τραπεζικούς οργανισμούς έως την πλήρη διαλεύκανση του ζητήματος, που αφορά την καταχρηστικότητα των συμβατικών όρων τραπεζικών δανειακών συμβάσεων, που προβλέπουν την μετατροπή του εγχωρίου νομίσματος σε ξένο (συγκεκριμένα ελβετικό φράγκο) και την μετακύλιση του κινδύνου ενδεχόμενης διακύμανσης της ισοτιμίας στους δανειολήπτες.

Ειδικότερα, η εν λόγω απόφαση, με απόλυτη και πλήρη αιτιολόγηση, έκανε δεκτή την αίτηση αναστολής εκτέλεσης διαταγής πληρωμής έως την έκδοση απόφασης επί ασκηθείσας έφεσης, καθώς πιθανολογήθηκε η ευδοκίμηση του λόγου έφεσης που αφορά την ακυρότητα δανειακής σύμβασης λόγω πλάνης συνιστάμενης στους κινδύνους που επιδέχεται η σύναψη σύμβασης δανείου σε συνάλλαγμα και συγκεκριμένα σε ελβετικό φράγκο και της καταχρηστικότητας των όρων αυτής.

Περαιτέρω, κρίθηκε ότι δεν προέκυψε ο σαφής και κατανοητός χαρακτήρας των ρητρών περί συναλλάγματος με αποτέλεσμα την παραβίαση εκ μέρους του τραπεζικού ιδρύματος της υποχρέωσης σαφήνειας και διαφάνειας των Γενικών Όρων Συναλλαγών. Πιθανολογήθηκε η μη επαρκής και εξειδικευμένη πληροφόρηση των δανειοληπτών από ειδικό σύμβουλο της τράπεζας για τον κίνδυνο υποτίμησης του ευρώ και τυχόν αύξηση του επιτοκίου του ελβετικού φράγκου, καθώς και ότι μόνο η ανάγνωση των επίμαχων όρων περί συναλλάγματος δεν τους καθιστά έγκυρους. Σύμφωνα με το σκεπτικό της απόφασης, οι δανειολήπτες πέραν της μη ενημέρωσής τους ήταν και εκτεθειμένοι στους εκάστοτε συναλλαγματικούς κινδύνους.

Η Υπηρεσία μας παρακολουθεί την εξέλιξη της εν λόγω απόφασης έτσι ώστε σε περίπτωση που αυτή καταστεί αμετάκλητη να εξετάσει το ενδεχόμενο ενεργοποίησης της διάταξης του άρθρου 10 παρ. 21 του ν. 2251/1994 το οποίο προβλέπει τη δυνατότητα του αρμόδιου Υπουργού , με απόφασή του να καθορίζει τους όρους και τις προϋποθέσεις προσαρμογής της συναλλακτικής συμπεριφοράς των προμηθευτών στο δεδικασμένο αμετάκλητων δικαστικών αποφάσεων επί αγωγών καταναλωτή ή ενώσεων καταναλωτών, εφόσον οι συνέπειες του δεδικασμένου έχουν ευρύτερο δημόσιο ενδιαφέρον για την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς και την προστασία των καταναλωτών.