Έλεγχος νομιμότητας πράξεων των ΟΤΑ μέχρι την έναρξη λειτουργίας της Αυτοτελούς Υπηρεσίας Εποπτείας ΟΤΑ

Με εγκύκλιο του Υπουργείου Εσωτερικών παρέχονται οδηγίες και διευκρινίσεις για την άσκηση ελέγχου νομιμότητας επί των πράξεων των αιρετών οργάνων των ΟΤΑ και των νομικών τους προσώπων, τη διαδικασία αναζήτησης αστικής και πειθαρχικής ευθύνης και επιβολής διοικητικών μέτρων στα αιρετά όργανα των ΟΤΑ κατά το μεταβατικό διάστημα μέχρι την έναρξη λειτουργίας των Αυτοτελών Υπηρεσιών Εποπτείας ΟΤΑ. 

Όπως αναφέρεται στην εγκύκλιο, στο Κεφάλαιο Ζ΄ του ν. 4555/2018 (Πρόγραμμα “Κλεισθένης Ι”) περιλαμβάνονται ρυθμίσεις που αφορούν την Εποπτεία των ΟΤΑ, με βασική επιλογή την αποτελεσματικότερη λειτουργική της άσκηση, μέσω της σύστασης Αυτοτελών Υπηρεσιών Εποπτείας ΟΤΑ, ως αποκεντρωμένες υπηρεσίες του Υπουργείου Εσωτερικών, υπαγόμενες απευθείας στον Υπουργό Εσωτερικών. Προϊστάμενοι των Αυτοτελών αυτών υπηρεσιών είναι, πλέον, οι Επόπτες ΟΤΑ, πρόσωπα αυξημένων προσόντων που επιλέγονται με διαφανή αξιοκρατική διαδικασία από το Ειδικό Συμβούλιο Επιλογής Διοικήσεων με τη διαδικασία που προβλέπεται στο νόμο περί Μητρώου Επιτελικών Στελεχών Δημόσιας Διοίκησης (ν. 4369/2016, Α’ 33).

Βασική αποστολή των Αυτοτελών Υπηρεσιών Εποπτείας παραμένει, κατά συνταγματική επιταγή, η άσκηση ελέγχου νομιμότητας των πράξεων των ΟΤΑ και των νομικών τους προσώπων, καθώς και η άσκηση πειθαρχικού ελέγχου στα αιρετά όργανα των δήμων και περιφερειών.

Σκοπός του νόμου 4555/2018 (Πρόγραμμα “Κλεισθένης I”) είναι, στο πλαίσιο και άλλων παρεμβάσεων στο υφιστάμενο σύστημα εποπτείας των ΟΤΑ, η άρση των τεχνικών και δημοσιονομικών δυσχερειών που δεν επέτρεψαν την πλήρη και αποτελεσματική λειτουργία των Αυτοτελών Υπηρεσιών Εποπτείας ΟΤΑ και του Ελεγκτή Νομιμότητας, όπως προβλεπόταν στα άρθρα 215, 216 και επ. του νόμου 3852/2010 (Α΄ 87).

Στο νέο θεσμικό πλαίσιο προβλέπονται σύντομες αλλά ρεαλιστικές προθεσμίες για τη στελέχωση και τη λειτουργία των νέων αποκεντρωμένων υπηρεσιών και το διορισμό των Εποπτών ΟΤΑ. Εντός τριών μηνών από την έκδοση των σχετικών προκηρύξεων για την επιλογή των Εποπτών προβλέπεται η ολοκλήρωση των σχετικών διαδικασιών (άρθρο 132 παρ. 3 ν.4555/2018), οπότε και δια της έκδοσης διαπιστωτικού χαρακτήρα Απόφασης από τον Υπουργό Εσωτερικών διαπιστώνεται η έναρξη λειτουργίας της κάθε Αυτοτελούς Υπηρεσίας Εποπτείας.

Με την εγκύκλιο παρέχονται οδηγίες και διευκρινίσεις για την άσκηση ελέγχου νομιμότητας επί των πράξεων των αιρετών οργάνων των ΟΤΑ και των νομικών τους προσώπων, τη διαδικασία αναζήτησης αστικής και πειθαρχικής ευθύνης και επιβολής διοικητικών μέτρων στα αιρετά όργανα των ΟΤΑ κατά το σύντομο μεταβατικό διάστημα μέχρι την έναρξη λειτουργίας των Αυτοτελών Υπηρεσιών Εποπτείας ΟΤΑ. 

Α. Έλεγχος νομιμότητας των πράξεων των ΟΤΑ

Μέχρι την έναρξη λειτουργίας της Αυτοτελούς Υπηρεσίας Εποπτείας ΟΤΑ, ο έλεγχος νομιμότητας των αποφάσεων των αιρετών οργάνων των ΟΤΑ συνεχίζει να ασκείται από τον Συντονιστή της οικείας Αποκεντρωμένης Διοίκησης και τις Ειδικές Επιτροπές του άρθρου 152 του ΚΔΚ οι οποίες βρίσκονται στις έδρες των περιφερειών που ανήκουν στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση και τις Επιτροπές Ελέγχου των Πράξεων του άρθρου 68 του ΚΝΑ (ΠΔ 30/1996, Α’21), οι οποίες βρίσκονται στις έδρες των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων (παρ. 1 άρθρου 238 ν.3852/2010, όπως έχει αντικατασταθεί). Σε όσες περιπτώσεις η θητεία των ανωτέρω επιτροπών έχει λήξει ή λήγει ανασυγκροτούνται με απόφαση του Συντονιστή της οικείας Αποκεντρωμένης Διοίκησης.

Οι αλλαγές που επιφέρει ο ν. 4555/2018 («Πρόγραμμα Κλεισθένης I») στην εποπτεία των πράξεων των ΟΤΑ και των νομικών τους προσώπων είναι οι ακόλουθες:

1. Το άρθρο 225 του ν.3852/2010 αντικαθίσταται (άρθρο 116 ν.4555/2018) και στον υποχρεωτικό έλεγχο νομιμότητας αναπροσδιορίζονται οι κατηγορίες αποφάσεων των συλλογικών οργάνων των ΟΤΑ και των νομικών προσώπων αυτών που αποστέλλονται για έλεγχο.

Ειδικότερα, στον υποχρεωτικό έλεγχο νομιμότητας υπάγονται οι αποφάσεις των συλλογικών οργάνων των δήμων και περιφερειών, καθώς και των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου αυτών που αφορούν:

α) ρυθμίσεις κανονιστικού περιεχομένου,

β) ανάθεση έργων, υπηρεσιών, μελετών και προμηθειών, αν το τίμημα υπερβαίνει το ποσό των εξήντα χιλιάδων (60.000) ευρώ χωρίς Φ.Π.Α.,

γ) την αγορά και εκποίηση, λόγω πώλησης ή δωρεάς κατά κυριότητα, ακινήτων,

δ) την κήρυξη αναγκαστικών απαλλοτριώσεων,

ε) τη μίσθωση ακινήτων από τρίτους,

στ) τη σύναψη πάσης φύσεως δανείων,

ζ) την ίδρυση πάσης φύσεως νομικών προσώπων, τη συμμετοχή σε υφιστάμενα νομικά πρόσωπα, καθώς και τη λύση και τη θέση σε εκκαθάριση νομικών προσώπων,

η) τη σύναψη προγραμματικών συμβάσεων, με την επιφύλαξη του τελευταίου εδαφίου της περίπτωσης α΄ της παραγράφου 1 του άρθρου 100 του ν.3852/2010, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 179 του ν. 4555/2018,

θ) τη διεξαγωγή δημοτικού ή περιφερειακού δημοψηφίσματος. Η περίπτωση αυτή, σύμφωνα με την παρ.4 του άρθρου 151 του ν.4555/2018, ισχύει από την επόμενη αυτοδιοικητική περίοδο. Αποφάσεις σχετικά με την επιβολή φόρων, τελών, δικαιωμάτων, εξακολουθούν να εμπίπτουν στον υποχρεωτικό έλεγχο νομιμότητας ως αποφάσεις κανονιστικού χαρακτήρα- περιεχομένου.

Επιπλέον, υπάγονται στον υποχρεωτικό έλεγχο νομιμότητας οι αποφάσεις των κοινωφελών επιχειρήσεων, των ΔΕΥΑ και των μονομετοχικών ανωνύμων εταιρειών ΟΤΑ που αφορούν ενιαία, επιπλέον της αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου, της εκποίησης παγίων περιουσιακών στοιχείων και της σύναψης δανείων, και την:

• αγορά και εκποίηση ακινήτων,
• ανάθεση έργων, υπηρεσιών, μελετών και προμηθειών, εάν το τίμημα υπερβαίνει το ποσό των εξήντα χιλιάδων (60.000) ευρώ χωρίς Φ.Π.Α,
• μίσθωση ακινήτων από τρίτους
• σύναψη προγραμματικών συμβάσεων, με την επιφύλαξη του τελευταίου εδαφίου της περ. α’ της παρ. 1 του άρθρου 100 του ν.3852/2010, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 179 του ν. 4555/2018.

Ειδικά, για τις ΔΕΥΑ, εκτός από τις παραπάνω αποφάσεις, αποστέλλονται επιπλέον προς έλεγχο νομιμότητας οι αποφάσεις εκείνες που αφορούν την ψήφιση του προϋπολογισμού της επιχείρησης και του τεχνικού προγράμματος έργων, καθώς και κάθε τροποποίησή τους.

Στον υποχρεωτικό έλεγχο νομιμότητας εντάσσονται και οι αποφάσεις των Περιφερειακών Ταμείων Ανάπτυξης που υπάγονται στις κατηγορίες αποφάσεων που προβλέπονται στο άρθρο 225 του ν.3852/2010, όπως αντικαταστάθηκε, καθώς και ο προϋπολογισμός τους, με παράλληλη υποχρέωση κοινοποίησης των ετήσιων οικονομικών καταστάσεών τους στην οικεία Αποκεντρωμένη Διοίκηση.

Επισημαίνεται ότι στον υποχρεωτικό έλεγχο νομιμότητας εμπίπτουν και αποφάσεις των οργάνων των ΦΟΔΣΑ, ανεξαρτήτως νομικής μορφής, σύμφωνα με το άρθρο 240 του ν.4555/2018 που αφορούν την :

• αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου
• εκποίηση παγίων περιουσιακών στοιχείων
• αγορά και εκποίηση ακινήτων
• σύναψη δανείων
• ανάθεση έργων, υπηρεσιών, μελετών και προμηθειών, εάν το τίμημα υπερβαίνει το ποσό των εξήντα χιλιάδων (60.000) ευρώ χωρίς Φ.Π.Α,
• μίσθωση ακινήτων από τρίτους
• σύναψη προγραμματικών συμβάσεων, με την επιφύλαξη του τελευταίου εδαφίου της περ. α’ της παρ. 1 του άρθρου 100 του ν.3852/2010, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 179 του ν. 4555/2018.

Σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 132 του ν.4555/2018, από την έναρξη ισχύος του νόμου κάθε διάταξη που ρυθμίζει διαφορετικά τον υποχρεωτικό έλεγχο νομιμότητας καταργείται. Συνεπώς, ειδικότερες διατάξεις νόμων που προβλέπουν την άσκηση υποχρεωτικού ελέγχου νομιμότητας σε κατηγορίες αποφάσεων, πέραν αυτών που προβλέπονται στο άρθρο 225 του ν.3852/2010, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 116 του ν. 4555/2018 καταργούνται.

Σε εκκρεμείς υποθέσεις που αφορούν αποφάσεις των, κατά τα ανωτέρω, εξαιρούμενων του υποχρεωτικού ελέγχου κατηγοριών, ελλείψει ειδικής μεταβατικής ρύθμισης, ο υποχρεωτικός έλεγχος νομιμότητας καταργείται από την έναρξη ισχύος του νόμου, λόγω έλλειψης αντικειμένου. Σε κάθε περίπτωση δεν θίγονται οι διατάξεις περί αυτεπάγγελτου ελέγχου νομιμότητας. Ακολούθως, αποφάσεις των ΟΤΑ και των νομικών τους προσώπων που εντάσσονται στον υποχρεωτικό έλεγχο, για πρώτη φορά με τις διατάξεις του άρθρου 116 του ν. 4555/2018, υπόκεινται στον έλεγχο αυτόν, εάν έχουν ληφθεί μετά την 19η Ιουλίου 2018 (ημερομηνία ισχύος του ν. 4555/2018).

Κατά τον υποχρεωτικό έλεγχο ο Συντονιστής της οικείας Αποκεντρωμένης Διοίκησης ελέγχει τη νομιμότητα της απόφασης μέσα σε αποκλειστική προθεσμία 30 ημερών από την περιέλευσή της σε αυτόν και εκδίδει υποχρεωτικά ειδική πράξη με την οποία διαπιστώνεται η νομιμότητα των αποφάσεων ή το παράνομο αυτών, με ταυτόχρονη ακύρωσή τους. Η μη έκδοση ειδικής πράξης συνιστά πειθαρχικό παράπτωμα.

Οι εκθέσεις τακτικού ή έκτακτου διαχειριστικού ελέγχου σε ΟΤΑ ή νομικά πρόσωπα αυτών, από ορκωτούς ελεγκτές ή από υπηρεσίες εσωτερικού ελέγχου, διαβιβάζονται υποχρεωτικά στον Συντονιστή της Αποκεντρωμένης Διοίκησης για την παρακολούθηση και υλοποίηση των σχετικών συστάσεων ή πορισμάτων.

Δείτε αναλυτικά την εγκύκλιο 27/2018 εδώ.