Η εκμίσθωση αυτοκινήτων εξοπλισμένων με ραδιοφωνικούς δέκτες δεν προσβάλλει τα δικαιώματα του δημιουργού

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος

Με τη δημοσιευθείσα στις 2-04-2020 απόφασή του, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) έκρινε ότι η εκμίσθωση αυτοκινήτων οχημάτων εξοπλισμένων με ραδιοφωνικό δέκτη δεν συνιστά «πράξη παρουσίασης» προστατευόμενων έργων στο κοινό, στο πλαίσιο της οδηγίας 2001/29/ΕΚ [οδηγία για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας] και της οδηγίας 2006/115/ΕΚ [οδηγία σχετικά με το δικαίωμα εκμίσθωσης, το δικαίωμα δανεισμού και ορισμένα δικαιώματα συγγενικά προς την πνευματική ιδιοκτησία στον τομέα των προϊόντων της διανοίας].

Ειδικότερα, σύμφωνα με το ΔΕΕ, η παροχή ραδιοφωνικού δέκτη ενσωματωμένου σε ενοικιαζόμενο αυτοκίνητο, ο οποίος καθιστά δυνατή, χωρίς καμία πρόσθετη παρέμβαση εκ μέρους των εταιριών εκμίσθωσης των οχημάτων, τη λήψη του σήματος της επίγειας ραδιοτηλεοπτικής μετάδοσης που είναι διαθέσιμη στη ζώνη όπου βρίσκεται το όχημα, διαφέρει από τις πράξεις παρουσίασης με τις οποίες άλλοι πάροχοι υπηρεσιών μεταδίδουν ηθελημένα στην πελατεία τους προστατευόμενα έργα, παρέχοντας σήμα μέσω ραδιοφωνικών ή τηλεοπτικών δεκτών που έχουν εγκαταστήσει στη μονάδα τους.

Ιστορικό της υπόθεσης

Ο Föreningen Svenska Tonsättares Internationella Musikbyrå u.p.a. (Stim) είναι ο σουηδικός οργανισμός διαχείρισης των δικαιωμάτων των συνθετών μουσικών έργων και των εκδοτών τους) και και ο Svenska artisters och musikers intresseorganisation ek. för. (SAMI) είναι ο σουηδικός οργανισμός διαχείρισης των συγγενικών δικαιωμάτων των ερμηνευτών ή εκτελεστών καλλιτεχνών. Οι εταιρίες  Fleetmanager Sweden AB (Fleetmanager) και Nordisk Biluthyrning AB (NB) είναι εταιρίες εκμίσθωσης αυτοκινήτων οχημάτων εγκατεστημένες στη Σουηδία. Παρέχουν σε πελάτες, απευθείας ή μέσω πρακτορείων, αυτοκίνητα εξοπλισμένα με ραδιοφωνικό δέκτη, τα οποία διατίθενται προς ενοικίαση για χρονικό διάστημα όχι μεγαλύτερο από 29 ημέρες, πράξη που θεωρείται, κατά το εθνικό δίκαιο, ως βραχυχρόνια μίσθωση.

Στη διαφορά μεταξύ του Stim και της Fleetmanager ενώπιον του tingsrätt (πρωτοδικείου, Σουηδία), ο Stim ζήτησε να υποχρεωθεί η αντίδικος να του καταβάλει το ποσό των 369.450 σουηδικών κορωνών (SEK) (περίπου 34.500 ευρώ), πλέον τόκων, λόγω προσβολής δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας. Ειδικότερα, ο Stim ισχυρίστηκε ότι η Fleetmanager, διαθέτοντας σε τρίτους, ήτοι σε εταιρίες εκμίσθωσης αυτοκινήτων, οχήματα εξοπλισμένα με ραδιοφωνικό δέκτη με σκοπό τη βραχυχρόνια μίσθωσή τους σε ιδιώτες συνήργησε στις προσβολές δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας εκ μέρους των εταιριών αυτών, οι οποίες έθεταν μουσικά έργα στη διάθεση του κοινού χωρίς σχετική άδεια.

Το πρωτοβάθμιο δικαστήριο έκρινε ότι η εκμίσθωση οχημάτων εξοπλισμένων με ραδιοφωνικό δέκτη συνεπαγόταν «παρουσίαση στο κοινό» μουσικών έργων, κατά την έννοια του σουηδικού νόμου που μετέφερε την οδηγία 2001/29/ΕΚ στο εθνικό δίκαιο, και ότι βασίμως ζητήθηκε να αποζημιωθούν οι δημιουργοί τους. Ωστόσο, αποφάνθηκε επίσης ότι η Fleetmanager δεν είχε συμμετοχή σε αυτές τις προσβολές των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και, ως εκ τούτου, απέρριψε την αγωγή του Stim. Η απόφαση αυτή επικυρώθηκε κατ’ έφεση. Ο Stim άσκησε ενώπιον του Högsta domstolen (Ανωτάτου Δικαστηρίου, Σουηδία) αναίρεση κατά της αποφάσεως του εφετείου. 

Στο πλαίσιο της διαφοράς μεταξύ του SAMI και της NB, η NB άσκησε ενώπιον του Patent- och marknadsdomstolen (πρωτοβάθμιου δικαστηρίου για υποθέσεις διανοητικής ιδιοκτησίας και οικονομικές υποθέσεις, Σουηδία) αγωγή με αίτημα να αναγνωριστεί ότι δεν όφειλε, επειδή τα οχήματα τα οποία εκμίσθωνε σε ιδιώτες και σε επιχειρηματίες ήταν εξοπλισμένα με ραδιοφωνικό δέκτη και συσκευή ανάγνωσης CD, να καταβάλει στον SAMI αμοιβή για τη χρήση ηχογραφημάτων μεταξύ 1ης Ιανουαρίου 2015 και 31ης Δεκεμβρίου 2016.

Το δικαστήριο αυτό έκρινε ότι ο σουηδικός νόμος που μετέφερε την οδηγία 2001/29/ΕΚ στο εθνικό δίκαιο, έπρεπε να ερμηνευθεί σύμφωνα με την οδηγία 2001/29/ΕΚ και ότι, κατά τη νομολογία του Δικαστηρίου, η χρήση φωνογραφήματος στην οποία αναφέρεται το άρθρο 8, παράγραφος 2, της οδηγίας 2006/115 αποτελεί πράξη «παρουσίασης στο κοινό» κατά την έννοια του άρθρου 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2001/29/ΕΚ. Διαπίστωσε επίσης ότι το γεγονός ότι τα ενοικιαζόμενα αυτοκίνητα της ΝΒ διέθεταν ραδιοφωνικό δέκτη σήμαινε ότι όσοι τα μίσθωναν μπορούσαν να ακούσουν ηχογραφήματα και ότι, για τον λόγο αυτό, έπρεπε να γίνει δεκτό ότι συντρέχει περίπτωση «παρουσίασης». Επιπλέον, κατά την εκτίμησή του, πληρούνταν και τα λοιπά κριτήρια που απαιτείται να συντρέχουν για να στοιχειοθετηθεί «παρουσίαση στο κοινό». Κατά συνέπεια, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η NB όφειλε να αποζημιώσει τον SAMI και απέρριψε την αγωγή της NB. Το Svea hovrätt, Patent- och marknadsöverdomstolen (εφετείο Στοκχόλμης, δικάζον ως δευτεροβάθμιο δικαστήριο για υποθέσεις διανοητικής ιδιοκτησίας και οικονομικές υποθέσεις, Σουηδία) εξαφάνισε την ως άνω απόφαση κατ’ έφεση. Ο SAMI άσκησε ενώπιον του Högsta domstolen (Ανωτάτου Δικαστηρίου) αναίρεση κατά της αποφάσεως του εφετείου. 

Το Högsta domstolen, ενώπιον του οποίου εκκρεμεί η εκδίκαση των δύο αναιρέσεων, αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να ρωτήσει, κατ’ ουσίαν, το Δικαστήριο αν η εκμίσθωση αυτοκινήτων οχημάτων εξοπλισμένων με ραδιοφωνικό δέκτη συνιστά παρουσίαση στο κοινό, κατά τις διατάξεις της οδηγίας 2001/29/ΕΚ και της οδηγίας 2006/115/ΕΚ.

Απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Με την απόφασή του αυτή, το Δικαστήριο, αναφερόμενο στην αιτιολογική σκέψη 27 της οδηγίας 2001/29/ΕΚ, η οποία επαναλαμβάνει σχεδόν αυτούσια την κοινή δήλωση σχετικά με το άρθρο 8 της Συνθήκης του Παγκόσμιου Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΠΟΔΙ)1, κατά την οποία «η απλή παροχή των υλικών μέσων για τη διευκόλυνση ή την πραγματοποίηση της παρουσίασης δεν αποτελεί καθαυτή παρουσίαση κατά την έννοια της […] οδηγίας», καταλήγει ότι η παροχή ραδιοφωνικού δέκτη ενσωματωμένου σε ενοικιαζόμενο αυτοκίνητο, ο οποίος καθιστά δυνατή, χωρίς καμία πρόσθετη παρέμβαση εκ μέρους των εταιριών εκμίσθωσης των οχημάτων, τη λήψη του σήματος της επίγειας ραδιοτηλεοπτικής μετάδοσης που είναι διαθέσιμη στη ζώνη όπου βρίσκεται το όχημα. Επομένως, σύμφωνα με το Δικαστήριο, παροχή όπως η προαναφερθείσα διαφέρει από τις πράξεις παρουσίασης με τις οποίες άλλοι πάροχοι υπηρεσιών μεταδίδουν ηθελημένα στην πελατεία τους προστατευόμενα έργα, παρέχοντας σήμα μέσω ραδιοφωνικών ή τηλεοπτικών δεκτών που έχουν εγκαταστήσει στη μονάδα τους.

Εκ των ανωτέρω, το Δικαστήριο αποφαίνεται ότι, θέτοντας στη διάθεση του κοινού οχήματα εξοπλισμένα με ραδιοφωνικό δέκτη, οι εταιρίες εκμίσθωσης αυτοκινήτων δεν προβαίνουν σε «πράξη παρουσίασης» προστατευόμενων έργων στο κοινό. 

Επιπλέον, το Δικαστήριο διευκρινίζει ότι το συμπέρασμα αυτό δεν αναιρείται από το επιχείρημα ότι οι εταιρίες εκμίσθωσης οχημάτων θέτουν στη διάθεση των πελατών τους χώρους τους οποίους οι Stim και SAMI χαρακτηρίζουν ως «δημόσιους», δηλαδή τον θάλαμο επιβατών των οχημάτων, όπου οι πελάτες έχουν τη δυνατότητα να ακούσουν προστατευόμενα έργα μέσω του ραδιοφωνικού δέκτη που είναι ενσωματωμένος στον εξοπλισμό του οχήματος. Πράγματι, η παροχή τέτοιου χώρου, όπως άλλωστε και η παροχή των ίδιων των ραδιοφωνικών δεκτών, δεν συνιστά πράξη παρουσίασης. Εξάλλου, κατά το Δικαστήριο, είναι άνευ σημασίας το αν ο χώρος όπου πραγματοποιείται η παρουσίαση είναι ιδιωτικός ή δημόσιος.

Υπό τις συνθήκες αυτές, το Δικαστήριο διαπιστώνει ότι παρέλκει η εξέταση του ζητήματος αν μια τέτοια διάθεση πρέπει να θεωρηθεί ως παρουσίαση σε «κοινό».

Γίνεται υπόμνηση ότι η προδικαστική παραπομπή παρέχει στα δικαστήρια των κρατών μελών τη δυνατότητα, στο πλαίσιο της ένδικης διαφοράς της οποίας έχουν επιληφθεί, να υποβάλουν στο Δικαστήριο ερώτημα σχετικό με την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης ή με το κύρος πράξεως οργάνου της Ένωσης. Το Δικαστήριο δεν αποφαίνεται επί της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να επιλύσει τη διαφορά σύμφωνα με την απόφαση του Δικαστηρίου. Η απόφαση αυτή δεσμεύει, κατά τον ίδιο τρόπο, τα άλλα εθνικά δικαστήρια που επιλαμβάνονται παρόμοιου προβλήματος.

Το πλήρες κείμενο της αποφάσεως είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα CURIA

• 1. Σημειώνεται ότι ο ΠΟΔΙ συνήψε στη Γενεύη, στις 20 Δεκεμβρίου 1996, τη Συνθήκη του ΠΟΔΙ για την πνευματική ιδιοκτησία, η οποία εγκρίθηκε εξ ονόματος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας με την απόφαση 2000/278/ΕΚ του Συμβουλίου, της 16ης Μαρτίου 2000 (EE 2000, L 89, σ. 6), και τέθηκε σε ισχύ, όσον αφορά την Ευρωπαϊκή Ένωση, στις 14 Μαρτίου 2010 (ΕΕ 2010, L 32, σ. 1).