Οι επενδύσεις της ΕΕ στον τομέα πολιτισμού αντιμετωπίζονται ως μέσο προώθησης οικονομικών στόχων, σύμφωνα με το Ευρ. Ελ. Συνέδριο

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος

Οι δαπάνες της ΕΕ για τους χώρους πολιτισμού χρήζουν καλύτερης στόχευσης και μεγαλύτερου συντονισμού, σύμφωνα με νέα έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕΕΣ). 

Συγκεκριμένα, η ειδική έκθεση αριθ. 08/2020 με τίτλο «Επενδύσεις της ΕΕ σε χώρους πολιτισμού: ζήτημα που χρήζει μεγαλύτερης εστίασης και συντονισμού», η οποία δημοσιεύθηκε στις 23-04-2020, καταλήγει ότι μολονότι για την προώθηση χώρων πολιτισμού έχουν αναπτυχθεί διάφορες ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες, εντούτοις ο συντονισμός τους με τις ρυθμίσεις χρηματοδότησης είναι πολύ περιορισμένος και οι επενδύσεις της ΕΕ δεν εστιάζουν επαρκώς στη διατήρηση και την οικονομική βιωσιμότητα των χώρων πολιτισμού. Επιπλέον, οι ελεγκτές θεωρούν ότι οι επενδύσεις στον τομέα του πολιτισμού δεν αντιμετωπίζονται ως προτεραιότητα, αλλά κυρίως ως μέσο προώθησης των οικονομικών στόχων. 

Η ΕΕ μπορεί να είναι περήφανη για την πλούσια πολιτιστική πολυμορφία της, και έχει θεσπίσει σειρά πρωτοβουλιών για να διασφαλίσει την προστασία και την ενίσχυση της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης. Διάφορα ταμεία της ΕΕ μπορούν να συμβάλλουν στην επίτευξη του στόχου αυτού, με σημαντικότερο το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ). Οι ελεγκτές εξέτασαν τις επιδράσεις αυτών των επενδύσεων και αξιολόγησαν την οικονομική και φυσική βιωσιμότητα ορισμένων χώρων πολιτισμού που έλαβαν ενίσχυση. Εξέτασαν 27 έργα σε επτά κράτη μέλη: Γερμανία, Γαλλία, Κροατία, Ιταλία, Πολωνία, Πορτογαλία και Ρουμανία.

Η διάσταση του πολιτισμού έχει ενσωματωθεί σε διαφορετικές στρατηγικές και πολιτικές σε επίπεδο ΕΕ. Σύμφωνα με τους ελεγκτές, η συνύπαρξη πολλαπλών πλαισίων, στα οποία εμπλέκονται διάφοροι παράγοντες, με αλληλεπικαλυπτόμενες περιόδους και στόχους, δημιουργεί μια πολύπλοκη κατάσταση και ενδεχομένως προκαλεί σύγχυση. Οι ελεγκτές διαπίστωσαν επίσης ότι οι πολιτιστικές πρωτοβουλίες της ΕΕ έχουν περιορισμένο αντίκτυπο στη διαθεσιμότητα ενωσιακής χρηματοδότησης. Ειδικότερα, η συμμετοχή των χώρων πολιτισμού στις πρωτοβουλίες της ΕΕ δεν λαμβάνεται υπόψη από τις αρχές των κρατών μελών κατά τη χρηματοδότηση έργων.

Το ΕΤΠΑ, το οποίο διέθετε περίπου 750 εκατομμύρια ευρώ ετησίως μεταξύ του 2010 και του 2017, αποτελεί σημαντική πηγή χρηματοδότησης δημόσιων επενδύσεων σε χώρους πολιτισμού για το ένα τρίτο σχεδόν των κρατών μελών της ΕΕ. Ωστόσο, η πολιτιστική διάσταση δεν αντιμετωπίζεται ως προτεραιότητα για τη χρηματοδότηση στο πλαίσιο του ΕΤΠΑ, το οποίο εξακολουθεί να επικεντρώνεται στις οικονομικές και κοινωνικές πτυχές. Ως εκ τούτου, οι επενδύσεις σε χώρους πολιτισμού αποτελούν μέσο για την επίτευξη ενός σκοπού, και χρηματοδοτούνται μόνον εφόσον συμβάλλουν στη βελτίωση της οικονομικής ανταγωνιστικότητας ή ενισχύουν την ανάπτυξη.

Η εξέχουσα σημασία που αποδίδεται στους οικονομικούς στόχους σημαίνει επίσης ότι δεν δίνεται επαρκής προσοχή στη βιωσιμότητα των χώρων πολιτισμού. Επί του παρόντος, εάν η δράση σε ένα μνημείο δεν αναμένεται να έχει οικονομικές ή κοινωνικές επιδράσεις, δεν μπορεί να χρηματοδοτηθεί από το ΕΤΠΑ, ακόμη και στην περίπτωση που απαιτούνται επείγουσες εργασίες.

Οι χώροι πολιτισμού της ΕΕ εξαρτώνται κατά κανόνα από δημόσιες επιδοτήσεις για τη λειτουργία τους, καθώς και για τη χρηματοδότηση των επενδύσεών τους. Ωστόσο, έχουν ελάχιστα κίνητρα για να αυξήσουν τα έσοδά τους, όπως επισημαίνουν οι ελεγκτές. Πράγματι, οι απαιτήσεις του ΕΤΠΑ για τα έργα που παράγουν έσοδα συνεπάγονται ότι όσο υψηλότερα είναι τα καθαρά έσοδα από το έργο, τόσο μικρότερη είναι η ενωσιακή στήριξη.

Συνολικά, από την αξιολόγηση των ελεγκτών προκύπτει ανομοιογενής εικόνα όσον αφορά την αποτελεσματικότητα και τη βιωσιμότητα των έργων του ΕΤΠΑ που αφορούν χώρους πολιτισμού.

Για να αντιμετωπιστούν οι ελλείψεις που εντοπίστηκαν, οι ελεγκτές συνιστούν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή: 

• να βελτιώσει το ισχύον στρατηγικό πλαίσιο της ΕΕ για τον πολιτισμό, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων που της εκχωρούν οι Συνθήκες, 
• να ενθαρρύνει τη χρήση ιδιωτικών κεφαλαίων για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης, 
• να ενισχύσει την οικονομική βιωσιμότητα των χώρων πολιτισμού που χρηματοδοτούνται από το ΕΤΠΑ, και 
• να λάβει περισσότερο συγκεκριμένα μέτρα για τη διατήρηση των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς.

Δήλωση

«Το ήμισυ σχεδόν των έργων που αφορούν χώρους πολιτισμού δεν θα είχε υλοποιηθεί χωρίς τις επενδύσεις της ΕΕ», δήλωσε ο Pietro Russo, Μέλος του ΕΕΣ και αρμόδιος για την έκθεση. «Ωστόσο, δεν είναι σαφές τι επιδιώκει να επιτύχει η ΕΕ με τις τρέχουσες πρωτοβουλίες της, καθώς πάσχουν από έλλειψη εστίασης και συντονισμού.»

Ιστορικό

Υπενθυμίζεται ότι το ΕΕΣ παρουσιάζει τις ειδικές εκθέσεις του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ, καθώς και σε άλλους ενδιαφερομένους, όπως σε εθνικά κοινοβούλια, παράγοντες του ενδιαφερόμενου κλάδου και εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών. Στη συντριπτική πλειονότητά τους, οι συστάσεις που διατυπώνουν οι ελεγκτές στις εκθέσεις τους υλοποιούνται.

Το πλήρες κείμενο της έκθεσης είναι διαθέσιμο στον ιστότοπο του ΕΕΣ (eca.europa.eu)