Προσωρινή απομάκρυνση των αρχαιοτήτων που ανακαλύφθηκαν κατά την κατασκευή του Μετρό Θεσσαλονίκης (ΣτΕ Ολ. 991,992,993/2021)

Η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας απέρριψε τρεις αιτήσεις ακύρωσης κατά της απόφασης της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού, με την οποία, κατόπιν γνωμοδότησης του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, εγκρίθηκε  η υποβληθείσα από την ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ ΑΕ μελέτη κατασκευής του Σταθμού Βενιζέλου του Μετρό Θεσσαλονίκης, με την προσωρινή απόσπαση των αποκαλυφθεισών στον χώρο του σταθμού αρχαιοτήτων, πριν από την έναρξη των εργασιών κατασκευής του σταθμού και την, μετά το πέρας των εργασιών, επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων κατά ποσοστό 92%, συνεπώς τη διατήρησή τους στο περιβάλλον όπου βρέθηκαν (ΣτΕ Ολ 991,992,993/2021).

Με τον τρόπο αυτό, σύμφωνα με τις σχετικές αποφάσεις, επιτυγχάνεται ο μέγιστος δυνατός συνδυασμός της προστασίας και ανάδειξης των αρχαιοτήτων με την ανάγκη έγκαιρης και ασφαλούς ολοκλήρωσης του προαναφερόμενου έργου υποδομής, χωρίς διακινδύνευση της ασφάλειας εργαζομένων και αρχαιοτήτων, καθώς και της επιβάρυνσης των εθνικών πόρων.

Το δικαστήριο, απορρίπτοντας τον σχετικό λόγο ακύρωσης περί παραβίασης της αρχής της αμεροληψίας και της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης λόγω κακής σύνθεσης του ΚΑΣ, έκρινε ότι, εν προκειμένω,  η συνεργασία μεταξύ της ΑΜ και ενός μέλους του ΚΑΣ, το οποίο υπήρξε επιστημονικός υπεύθυνος της ΑΜ σε αρχαιολογικά θέματα με πλήρη ανεξαρτησία, μη θεωρούμενος εργαζόμενος ή εκπρόσωπος της εν λόγω εταιρείας, δεν συνιστά, λόγω της φύσης των παρεχόμενων υπηρεσιών και ανυπαρξίας ευθείας οικονομικής εξάρτησής του από την εν λόγω εταιρεία, ιδιάζουσα σχέση και ιδιαίτερο δεσμό του με αυτήν ούτε μπορεί να εγείρει υπόνοιες ως προς το αμερόληπτο της κρίσης του κατά την άσκηση των καθηκόντων του. Τόνισε, επιπλέον, πως υπόνοια μεροληψίας δεν δημιουργεί  ούτε επηρεάζει τη νομιμότητα  της σύνθεσης του ως άνω συλλογικού οργάνου το γεγονός ότι το εν λόγω μέλος είχε διατυπώσει στο παρελθόν ως  επιστημονικός σύμβουλος της ΑΜ την άποψή του για τον ενδεδειγμένο τρόπο προστασίας των αρχαιοτήτων κατά την κατασκευή του Σταθμού Βενιζέλου.  

Όσον αφορά στη συγγένεια έτερου μέλους του ΚΑΣ με εμπειρογνώμονα, τον οποίο κάλεσε η ΑΜ, προκειμένου να ενημερώσει το Συμβούλιο για το είδος, τη μορφή και τις συνέπειες των τεχνικών που μπορεί να εφαρμοστούν κατά την απόσπαση των αρχαιοτήτων, κρίθηκε ότι ο εν λόγω εμπειρογνώμων δεν είχε συμβατική σχέση με την ΑΜ,  και, ως εκ τούτου, δεν είχε την κατά τον νόμο ιδιότητα του ενδιαφερομένου ούτε του τεχνικού συμβούλου της.

Ως αλυσιτελώς προβαλλόμενοι απορρίφθηκαν οι λόγοι ακύρωσης περί κακής σύνθεσης του ΚΑΣ λόγω συμμετοχής των δυο ως άνω μελών κατά την εξέταση του αιτήματος εξαίρεσής τους. Και τούτο διότι, κατά την κρίση του Δικαστηρίου, ανεξαρτήτως αν από τα πρακτικά της συνεδρίασης του ΚΑΣ δεν προκύπτει η συμμετοχή των δύο μελών στην ψηφοφορία επί του σχετικού αιτήματος περί εξαιρέσεώς τους, πάντως, εφόσον δεν συνέτρεχε βάσιμος λόγος εξαιρέσεως τους, το ΚΑΣ με οποιαδήποτε σύνθεση και αν είχε επιληφθεί του ζητήματος, θα έπρεπε να κρίνει ότι οι λόγοι εξαιρέσεως είναι απορριπτέοι.

Όσον αφορά στους ισχυρισμούς των αιτούντων περί μεροληπτικής συμπεριφοράς του Προέδρου του ΚΑΣ κατά την κρίσιμη συνεδρίαση του Συμβουλίου, αυτοί απορρίφθηκαν από το Δικαστήριο ως αβάσιμοι. Κατά την κρίση του δικαστηρίου, η γνώμη του αποσκοπούσε στην ανάδειξη της ελεύθερης και δημοκρατικής λειτουργίας του συμβουλίου ως επιστημονικού οργάνου και όχι στην απόδοση μεροληπτικής συμπεριφοράς σε συγκεκριμένο μέλος ούτε προκαταλάμβανε τη στάση του ιδίου έναντι της βασιμότητας ή μη του αιτήματος εξαίρεσης. Το δικαστήριο τόνισε πως οι απόψεις του Προέδρου για την υποβολή της αίτησης εξαίρεσης από πλευράς σωματείων αρχαιολόγων συνιστούν προσωπικές αξιολογήσεις, από τη διατύπωση των οποίων και μόνον δεν μπορεί να συναχθεί  συμπέρασμα περί μεροληψίας αυτού. 

Περαιτέρω, το δικαστήριο, ερμηνεύοντας τη διάταξη του άρ. 24 του Συντάγματος, των διατάξεων των διεθνών συμβάσεων για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς (Σύμβασης της Γρανάδας, Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προστασία της αρχαιολογικής κληρονομιάς, διεθνής σύμβαση για την προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής κληρονομιάς) και του αρχαιολογικού νόμου (προγενέστερου Ν. 5351/1932 και νυν ισχύοντος Ν. 3028/2002), κρίνεται επιτρεπτή η προσωρινή απόσπαση, επανατοποθέτηση και διατήρηση στο διηνεκές του μνημείου στη θέση στην οποία βρέθηκε, εφόσον, σύμφωνα με την  αιτιολογημένη κρίση των αρμόδιων κατά τον νόμο οργάνων, η προσωρινή μετακίνηση του μνημείου, με τους κανόνες και τις τεχνικές της αρχαιολογικής επιστήμης που διαφυλάσσουν τη μέγιστη αυθεντικότητα και ακεραιότητά του,  υπαγορεύεται από την ανάγκη να διασφαλιστεί πλήρως η προστασία του μνημείου και να αποτραπεί κίνδυνος ανθρώπινης ζωής κατά την εκτέλεση ή τη λειτουργία μεγάλου και σημαντικού τεχνικού έργου. Διαπίστωσε πως, αν το μνημείο είναι ιδιαίτερης σημασίας, οι προαναφερθείσες διατάξεις επιβάλλουν στα όργανα του αρμόδιου Υπουργείου την υποχρέωση να λάβουν  όλα τα αναγκαία μέτρα, προκειμένου κατά την εκτέλεση του τεχνικού έργου να αποτραπεί πιθανός κίνδυνος για την ακεραιότητα του μνημείου, και επιπλέον να σταθμίσουν και άλλους παράγοντες αναγομένους, επίσης, στο γενικότερο δημόσιο συμφέρον, όπως είναι εκείνοι που σχετίζονται με την, αποτελούσα πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας, προστασία της υγείας και της ζωής των ανθρώπων.

Στη συνέχεια, επί του ζητήματος της νομιμότητας της προβαλλόμενης απόφασης και της πληρότητας και επάρκειας της αιτιολογίας της, κρίθηκε ότι το ΚΑΣ εξέτασε ενδελεχώς και πλήρως τα στοιχεία που συνόδευαν το αίτημα της ΑΜ καθώς και τα στοιχεία που προσκόμισαν οι ενδιαφερόμενοι ως προς τη διαδικασία που είχε προηγηθεί, ζητώντας και επιπλέον διευκρινήσεις, προκειμένου να κρίνει αν υφίσταται ή όχι εφαρμόσιμη και ασφαλής λύση για την διατήρηση των αρχαιοτήτων κατά χώραν και συγχρόνως για την κατασκευή του σταθμού. Κατά το σκεπτικό του Δικαστηρίου, το ΚΑΣ ενόψει της σπουδαιότητας και μοναδικότητας του οικείου μνημειακού συνόλου,  της διασφάλισης, κατά το δυνατόν, της ακεραιότητας και αυθεντικότητάς του, σε συνδυασμό με την ανάγκη κατασκευής του Σταθμού Βενιζέλου και κυρίως την ανάγκη προστασίας των αρχαιοτήτων λόγω των επαπειλούμενων για αυτές κινδύνων από τις καθιζήσεις και τους κραδασμούς, γνωμοδότησε υπέρ της έγκρισης του αιτήματος της ΑΜ, εκτίμησε δε και έλαβε υπόψη ότι η λύση της απόσπασης και επανατοποθέτησης των αρχαιολογικών ευρημάτων στην αρχική τους στάθμη και η διατήρησή τους στο διηνεκές δεν επάγεται άνευ ετέρου την καταστροφή τους ή την απώλεια του συνολικού ποσοστού της ακεραιότητας και αυθεντικότητας τους.

Ελλείψει ασφαλούς εναλλακτικής λύσης για την προστασία των αρχαιοτήτων αλλά και των λοιπών προστατευτέων εννόμων αγαθών, η προσβαλλόμενη απόφαση επέτρεψε την προσωρινή απόσπαση των αρχαιοτήτων για την κατασκευή του σταθμού Βενιζέλου,  σταθμίζοντας νομίμως την υποχρέωση προστασίας του μνημείου με την ανάγκη για την κατασκευή έργου υποδομής μείζονος σημασίας και την προστασία της υγείας εργαζομένων και επιβατών. Συνεπώς, η γνωμοδότηση του ΚΑΣ και, κατ’ ακολουθίαν, η προσβαλλόμενη απόφαση, έλαβαν υπόψη προεχόντως την προστασία των αρχαιοτήτων και ειδικότερα την ανάγκη για την υλική προστασία του μνημείου που αποκαλύφθηκε στον σταθμό Βενιζέλου και έθεσαν τους αναγκαίους όρους για την προσωρινή μετακίνηση και τη διαφύλαξη, κατά το δυνατόν, της ακεραιότητας και αυθεντικότητας του μνημείου με την επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων και τη μόνιμη διατήρησή τους στη θέση στην οποία αποκαλύφθηκαν, σε συνδυασμό με την ανάγκη για την ολοκλήρωση έργου μείζονος σημασίας, υπό τη μόνη εφικτή και ασφαλή λύση κατά τα στοιχεία του φακέλου και την αιτιολογημένη περί τούτου κρίση του ΚΑΣ.

Υπό τα δεδομένα αυτά, η προσβαλλόμενη απόφαση κρίθηκε νομίμως και επαρκώς αιτιολογημένη. Και τούτο, διότι η προσωρινή μετακίνηση του μνημείου κρίθηκε επιβεβλημένη,  προκειμένου να διασφαλιστεί  η ακεραιότητα και η προστασία του μνημείου και να αποτραπεί κίνδυνος για την ανθρώπινη υγεία κατά την εκτέλεση ή τη λειτουργία σημαντικού τεχνικού έργου, τα ανωτέρω δε ισχύουν, κατά μείζονα λόγο, όταν πρόκειται, όπως εν προκειμένω, για μνημείο ιδιαίτερης αρχαιολογικής αξίας καθώς και για έργο κοινής ωφέλειας (αστικός σιδηρόδρομος) που χρησιμοποιείται καθημερινά από χιλιάδες επιβάτες. 

Τέλος, απορρίφθηκαν οι λόγοι ακύρωσης, περί παραβίασης της αρχής της ασφάλειας δικαίου, λόγω της ανατροπής με την προσβαλλόμενη απόφαση του σχεδιασμού κατασκευής του σταθμού με κατά χώραν διατήρηση των αρχαιοτήτων χωρίς τη συνδρομή λόγων δημοσίου συμφέροντος. Το δικαστήριο έκρινε ότι συντρέχουν λόγοι δημόσιου συμφέροντος, συνιστάμενοι στην προστασία των αρχαιοτήτων σε συνδυασμό με την έγκαιρη και ασφαλή ολοκλήρωση έργου υποδομής χωρίς διακινδύνευση της ασφάλειας εργαζομένων και αρχαιοτήτων και της επιβάρυνσης των εθνικών πόρων, και ότι δεν απαιτείτο η υποβολή στο ΚΑΣ μελέτης απόσπασης κατά την εξέταση του σχετικού αιτήματος.

Δείτε τις περιλήψεις των αποφάσεων εδώ.