Πυρο-τρομοκρατία: η τρομοκρατία της φωτιάς

Επιμέλεια: Φωτεινή Μπάλα, Αστυνομικός, Υποψ. Διδάκτωρ Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου της Νομικής του Δ.Π.Θ

Πυρκαγιές κατέκαψαν ταυτοχρόνως διαφορετικά σημεία της χώρας μας, καταστρέφοντας περιουσίες, τεράστιες δασικές εκτάσεις, ενώ άγρια  και οικόσιτα ζώα κάηκαν ή τραυματίστηκαν.  Μεταξύ άλλων  γίνεται λόγος για οργανωμένο σχέδιο κατάκαυσης της Ελλάδος. Μου δίνεται έτσι η ευκαιρία να αναδεύσω την έννοια «πυρο-τρομοκρατία» δηλαδή την πρόκληση γενικευμένου τρόμου δια της φωτιάς, την τρομοκρατία της φωτιάς. Την έννοια αυτή πρέπει να την εξετάσουμε συνδυαστικά.  

Αρχικά να αναφέρουμε ότι η τρομοκρατία αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο, για το οποίο δεν υπάρχει ένας διεθνής, κοινά αποδεκτός όρος. Υπάρχουν όμως χαρακτηριστικά που συγκεντρώνουν εγκληματικές ενέργειες τα οποία τις εντάσσουν στην έννοια της τρομοκρατίας Οι εκφάνσεις της είναι ποικίλες γίνεται λόγος για ισλαμική τρομοκρατία, ακροδεξιά, ακροαριστερή, πυρο-τρομοκρατία.  

Εισαγωγή

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο εξέδωσαν την υπ’αριθμόν 2017/514 Οδηγία για την προσαρμογή της νομοθεσίας των κρατών μελών προς την κατεύθυνση της καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Στην ως άνω οδηγία, περιλαμβάνεται κατάλογος στον οποίο εξαντλητικά αναφέρονται αδικήματα εξαιρετικής σοβαρότητας τα οποία τα ευρωπαϊκά κράτη οφείλουν να κατατάσσουν στις τρομοκρατικές ενέργειες. Στοιχεία των αδικημάτων αυτών, τα οποία δεν κατονομάζονται ούτε συγκεκριμενοποιούνται, έχουν τους εξής στόχους: α) τον σοβαρό εκφοβισμό ενός πληθυσμού, β) τον αθέμητο εξαναγκασμό της εκάστοτε κυβέρνησης ή διεθνούς οργανισμού να πράξουν ή να παραλείψουν κάποια ενέργεια, γ) την αποσταθεροποίηση και την καταστροφή ή σοβαρή βλάβη των δομών οποιασδήποτε μορφής, κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών,  μιας χώρας. Επομένως ενέργειες που  έχουν τους ανωτέρω στόχους αποτελούν τρομοκρατική πράξη.

Στο ελληνικό δίκαιο η ευρωπαϊκή οδηγία ενσωματώθηκε με το άρθρο 187Α του Ποινικού Κώδικα  που φέρει τον τίτλο «Τρομοκρατικές πράξεις-τρομοκρατική οργάνωση» και τιμωρεί κάθε κακούργημα ή κάθε έγκλημα γενικής διακινδύνευσης, όπως στην περίπτωση που εξετάζουμε ο εμπρησμός, που τελεί με σκοπό να εκφοβίσει τον λαό, να εξαναγκάσει κυβερνήσεις, να βλάψει τις δομές τις χώρας. Η ποινή που επιβάλλεται στις τρομοκρατικές πράξεις είναι η κάθειρξη ισόβια ή πρόσκαιρη, ενώ για τις ελαφρύτερες περιπτώσεις αδικημάτων που συνιστούν πλημμέλημα η τελική ποινή προσαυξάνεται κατά ένα έτος. Με την ποινή της πρόσκαιρης κάθειρξης, τιμωρείται και η συμμετοχή σε τρομοκρατική οργάνωση, δεν θα επεκταθώ όμως περαιτέρω. 

Τί είναι όμως η πυρκαγιά και τι είναι ο εμπρησμός;

Πυρκαγιά είναι η ανεξέλεγκτη φωτιά που προκαλείται από την καύση του οξυγόνου (wikipedia) και συνιστά κίνδυνο, ανάλογα με τον τόπο όπου εκδηλώνεται τα δάση, για τα οικοσυστήματα, την ανθρώπινη ζωή και περιουσία, την κοινωνία ως σύνολο. Η πυρκαγιά μπορεί να προέρχεται από φυσικά φαινόμενα, δηλαδή από κεραυνό ή αυτανάφλεξη ή από ανθρώπινη ενέργεια. Ενός εμπρησμού για παράδειγμα. Αποτελεί δηλαδή η πυρκαγιά το αποτέλεσμα ενός εμπρησμού, ενός ατυχήματος ή ενός τυχαίου περιστατικού. 

 Ο Εμπρησμός αποτελεί κοινώς επικίνδυνο έγκλημα που τιμωρείται από το άρθρο  264 του Ποινικού Κώδικα και το άρθρο 265 Π.Κ, όταν πρόκειται για εμπρησμό σε δάση. Το άρθρο 264ΠΚ τιμωρεί με ποινή πλημμελήματος, δηλαδή φυλάκιση διάρκειας από δύο έως πέντε έτη, όποιον προξενεί πυρκαγιά από την οποία γεννάται κίνδυνος σε ξένα πράγματα, ενώ κακουργηματικά και με κάθειρξη έως δέκα έτη τιμωρείται ο δράστης εμπρησμού από την πράξη του οποίου προκλήθηκε κίνδυνος για τον άνθρωπο. Εάν δε, επήλθε θάνατος, επιβάλλεται ισόβια κάθειρξη. Με πρόσκαιρη κάθειρξη, τιμωρείται ο δράστης των πράξεων των προαναφερόμενων περιπτώσεων, εάν προκλήθηκε σημαντική βλάβη σε εγκαταστάσεις κοινής ωφέλειας ή εάν το αποτέλεσμα ήταν η βαριά σωματική βλάβη ατόμου.

 Το άρθρο 265 Π.Κ, έπειτα από τις τροποποιήσεις που επέφερε ο νόμος 4588/2021, τιμωρεί τον δράστη πυρκαγιάς σε δάσος ή δασική έκταση, ή έκταση που κρίθηκε αναδασωτέα με την ποινή της πρόσκαιρης κάθειρξης έως οχτώ έτη και χρηματική ποινή. Υπό την προϋπόθεση ότι ο δράστης είχε απώτερο σκοπό την αποκόμιση παράνομου περιουσιακού οφέλους για εαυτόν ή άλλον, επιβάλλεται ποινή κάθειρξης έως δέκα έτη και χρηματική ποινή.  Για τον εμπρηστή, η πράξη του οποίου μπορεί να προκαλέσει κίνδυνο σε άνθρωπο, επιφυλάσσει ο νόμος κάθειρξη έως δέκα έτη, ενώ αν επήλθε θάνατος η κάθειρξη ορίζεται ισόβια. Στις περιπτώσεις που από τον εμπρησμό, προκλήθηκαν σημαντικές φθορές ή βλάβες σε εγκαταστάσεις κοινής ωφέλειας ή αν η φωτιά επεκτάθηκε σε μεγάλη έκταση, ή επακολούθησε εκτεταμένη ρύπανση, υποβάθμιση, οικολογική ή περιβαλλοντική διατάραξη ή ακόμη και καταστροφή, ή προέκυψε βαριά σωματική βλάβη ανθρώπου, ο νόμος επιβάλλει πρόσκαιρη κάθειρξη.   

Παρατηρεί κανείς τις αυστηρότερες ποινές που επιβάλλονται πλέον, συνεπεία των πυρκαγιών, θανατηφόρων σε κάποιες περιπτώσεις, που έλαβαν χώρα τα τελευταία χρόνια. 

Η δεύτερη παράγραφος του άρθρου 265 Π.Κ, τιμωρεί την εξ αμελείας πρόκληση πυρκαγιάς σε έκταση δασική, αναδασωτέα ή δασωτέα, με φυλάκιση, ενώ αν προήλθε κίνδυνος για τον άνθρωπο με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους. 

Πυρο-τρομοκρατία ένα όπλο μαζικής καταστροφής

Αναφορικά με την πυρο-τρομοκρατία, στην βιβλιογραφία ο όρος αναφέρεται περιορισμένα ως μία ενδεχόμενη μορφή τρομοκρατικής ενέργειας που πιθανολογείται ότι θα εκδηλωθεί σε μεγαλύτερη κλίμακα στο μέλλον, ενώ η απαρχή της εντοπίζεται στον πόλεμο του Βιετνάμ αλλά και στην χρήση «μπαλονιών φωτιάς» από τους Ιάπωνες κατά των αμερικανικών ακτών. 

Η έννοια της πυρο-τρομοκρατίας αποδίδεται σε μαζικές εμπρηστικές επιθέσεις που προκαλούν εκτεταμένες πυρκαγιές σε δάση, κατοικημένες περιοχές ακόμη και σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Αποτέλεσμα των εμπρησμών αυτών είναι οικολογική καταστροφή οικοσυστημάτων, η πλήρης η μερική οικονομική καταστροφή των κατοίκων, ο εκτοπισμός από την κατοικία τους, ζημίες σε κρίσιμες κρατικές δομές. Από το 1985 έως το 2005, 56 τρομοκρατικές οργανώσεις χρησιμοποιούσαν την πρόκληση πυρκαγιάς ως μέσο δράσης.

Οι εμπρηστικές επιθέσεις διαρκώς αυξάνονται σε αριθμό και προτιμώνται από τους τρομοκράτες. Η πρόκληση εμπρησμού είναι ευχερέστερη και απλούστερη  συγκριτικά με τη χρήση ενός πυρηνικού όπλου. Μάλιστα οι αμερικανικές υπηρεσίες είχαν πληροφορίες ότι η Al Queda, παρακινούσε τα μέλη της να προκαλούν πυρκαγιές σε διαμερίσματα με τη χρήση της παροχής φυσικού αερίου, μία τακτική περισσότερο πρακτική και αποτελεσματική. Και ενώ η τακτική της καταστροφής των πόλεων δια της πυράς αποτελεί τρομακτικό σενάριο, μεγαλύτερη είναι η απειλή για τα δάση. 

Το 2004 είχε σημάνει συναγερμός στο αμερικανικό Εθνικό Κέντρο Πυροσβεστικής (NIFC)  όταν περιήλθαν σε γνώση τους η συντονισμένη δράση τεσσάρων ατόμων που σχεδίαζαν να προκαλέσουν με εμπρηστικούς μηχανισμούς που διαθέτουν χρονοδιακόπτη, ταυτόχρονη πυρκαγιά σε διαφορετικές δασικές εκτάσεις. Στόχος τους η γενικευμένη βλάβη της οικονομίας και η άσκηση πίεσης στην αμερικανική κυβέρνηση για αλλαγή πολιτικής. 

Εκτός από την Αμερική, η Γαλλία και το Ισραήλ (από Παλαιστινίους) έχουν πληγεί από την πυρο-τρομοκρατία, με εμπρηστικές επιθέσεις σε δασικές εκτάσεις που κατέστρεψαν σπίτια και προκάλεσαν ανθρώπινες απώλειες. 

Πέρα όμως από τους διεθνείς τρομοκράτες υφίσταται και η κατηγορία των εγχώριων  τρομοκρατών του περιβάλλοντος και οικο-τρομοκρατών (environment terrorist, eco-terrorists). Στόχος των περιβαλλοντικών τρομοκρατών είναι η καταστροφή του περιβάλλοντος γενικώς φυσικού και τεχνικού, ενώ των οικο-τρομοκρατών αποτελεί ο αφανισμός του ανθρωπίνου είδους για τη διάσωση του περιβάλλοντος. (Robert Arthur Baird, 2005). 

Σε ψυχολογικό επίπεδο, επικρατεί τρόμος και ανησυχία. Από πού προέρχονται και πως προκλήθηκαν οι φωτιές; Προκαλείται απόγνωση, άγχος, αβεβαιότητα για το μέλλον, ανασφάλεια, οργή αλλά και αγανάκτηση προς την εκάστοτε κυβέρνηση για τα ελλιπή μέτρα πυροπροστασίας άσχετα με τα αίτια που οδήγησαν στην φωτιά.  Σε επίπεδο πολιτικό, άλλοτε επιδιώκεται η αποσταθεροποίηση και άλλοτε δια των πυρκαγιών ασκείται πίεση για επίτευξη συγκεκριμένων στόχων.

  Αναζητούνται οι υπαίτιοι. συχνά επιτυγχάνονται οι συλλήψεις εμπρηστών που έχουν καταληφθεί με αντικείμενα που χρησιμοποιήθηκαν για την εγκληματική τους δράση, διαδίδονται σενάρια συνωμοσίας, θίγεται το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής, συχνά αμφισβητείται ακόμη και η ύπαρξή της, γίνεται λόγος για οικονομικά συμφέροντα και σχέδια κατασκευής εγκαταστάσεων εναλλακτικών μορφών ενέργειας ενώ σπάνια αναλαμβάνει την επίθεση κάποια τρομοκρατική οργάνωση. 

Στην Ελλάδα, η φονική πυρκαγιά στο Μάτι και οι πρόσφατες ταυτόχρονες φωτιές στην Αττική, την Εύβοια και την Πελοπόννησο μαρτυρούν την ευπάθεια στον τομέα της πυροπροστασίας, από όπου και αν προκαλείται ο εμπρησμός. Αν από τις  έρευνες που διενεργούνται, προκύψει η συνδρομή των στοιχείων που υποδηλώνουν τρομοκρατική ενέργεια, όπως αυτές παρατέθηκαν πιο πάνω, τότε μιλάμε για πυρο-τρομοκρατία. 

Ωστόσο, είτε πρόκειται για τρομοκρατική πράξη είτε για τυχαίο γεγονός, απαιτείται η χρηματοδότηση των επιφορτισμένων με την πυροπροστασία υπηρεσιών, ο εκσυγχρονισμός των μηχανημάτων και του εξοπλισμού του Πυροσβεστικού Σώματος. Εγρήγορση, πληροφόρηση, πρόληψη και από την πλευρά των πολιτών. 

Η τρομοκρατία εξελίσσεται λαμβάνοντας νέες μορφές και ο εμπρησμός στα δάση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως όπλο μαζικής καταστροφής, αν σκεφτεί κανείς την σπουδαιότητά των δασών στην παραγωγή οξυγόνου και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας.