Μπορούν τα κράτη μέλη να απαγορεύουν κάθε κερδοσκοπική δραστηριότητα φύλαξης τεφροδόχων;

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος

Με τη δημοσιευθείσα στις 14-11-2018 απόφασή του, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποφαίνεται ότι αντιβαίνει στο δίκαιο της Ένωσης η ιταλική νομοθεσία η οποία απαγορεύει κάθε κερδοσκοπική δραστηριότητα από ιδιωτικές εταιρίες σχετικά με τη φύλαξη τεφροδόχων.

Επιπλέον, το ΔΕΕ επισημαίνει ότι τέτοια ρύθμιση ισοδυναμεί με αδικαιολόγητο περιορισμό της ελευθερίας εγκαταστάσεως, όπως κατοχυρώνεται στο άρθρο 49 ΣΛΕΕ.

Είναι δε ιδιαίτερα ενδιαφέρον το γεγονός πως ενώ η υπόθεση συνιστά επί της ουσίας διαφορά αμιγώς εσωτερικού δικαίου, καθώς πρόκειται για αντιδικία μεταξύ, αφενός, μιας εταιρίας ιταλικού δικαίου και μιας Ιταλίδας υπηκόου και, αφετέρου, ενός δήμου που ευρίσκεται στην επικράτεια της Ιταλίας, το Δικαστήριο κρίνει παραδεκτή την αίτηση προδικαστικής αποφάσεως στην συγκεκριμένη υπόθεση.

Ιστορικό της υπόθεσης

Η Memoria είναι μια εταιρία ιταλικού δικαίου, της οποίας η δραστηριότητα συνίσταται στην παροχή προς τις οικογένειες των αποτεφρωθέντων υπηρεσίας φυλάξεως των τεφροδόχων τους μέσω συμβάσεων παραχωρήσεως του δικαιώματος χρήσεως χώρων για την τοποθέτηση των εν λόγω τεφροδόχων σε τεφροφυλάκια. Η υπηρεσία αυτή παρουσιάζεται ως αποσκοπούσα στο να παράσχει στις οικογένειες η δυνατότητα να αποφύγουν τη φύλαξη τέτοιων τεφροδόχων στις οικίες τους, προσφέροντάς τους ταυτόχρονα ευκολότερη πρόσβαση στους χώρους όπου φυλάσσονται οι εν λόγω τεφροδόχοι σε σχέση με ό,τι συμβαίνει με τα κοιμητήρια. Οι χώροι όπου φυλάσσονται οι εν λόγω τεφροδόχοι παρουσιάζονται ως αποκλειστικώς προοριζόμενοι για τη φύλαξή τους, σε ένα περιβάλλον αισθητικώς ευχάριστο, ήσυχο, προστατευμένο και κατάλληλο για την ενατένιση και την προσευχή στη μνήμη των θανόντων.

Η A. Dall’Antonia είναι δυνητικός πελάτης της Memoria, καθόσον σκόπευε να δώσει προς αποτέφρωση τη σορό του συζύγου της και να μεταφέρει την τέφρα του σε μία από τις εν λόγω εγκαταστάσεις.

Ωστόσο, ο Δήμος της Πάδοβας με μία απόφαση το 2015, τροποποίησε τον δημοτικό κανονισμό περί των υπηρεσιών κοιμητηρίων. Οι επελθούσες τροποποιήσεις έχουν ως αποτέλεσμα ότι αποκλείεται ρητώς η δυνατότητα του θεματοφύλακα μιας τεφροδόχου να προσφεύγει στις υπηρεσίες ιδιωτικής επιχειρήσεως, της οποίας η διαχείριση είναι ανεξάρτητη σε σχέση με τη δημοτική υπηρεσία κοιμητηρίων, προς τον σκοπό της φυλάξεως της εν λόγω τεφροδόχου εκτός της οικίας.

Η Memoria και η A. Dall’Antonia άσκησαν ενώπιον του Tribunale amministrativo regionale per il Veneto (περιφερειακό διοικητικό δικαστήριο του Βένετο, Ιταλία) προσφυγή-αγωγή με αίτημα την ακύρωση της εν λόγω αποφάσεως και, καθόσον αφορά τη Memoria, την αποκατάσταση της ζημίας που υπέστη εξαιτίας της ίδιας αποφάσεως.

Υπ’ αυτές τις συνθήκες, το Tribunale amministrativo regionale per il Veneto ερωτά, κατ’ ουσίαν, το Δικαστήριο εάν η αρχή της ελευθερίας εγκαταστάσεως, η οποία κατοχυρώνεται στο άρθρο 49 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ)1, αντιτίθεται σε μία κανονιστική ρύθμιση όπως η επίμαχη που εκδόθηκε από τον Δήμο της Πάδοβας.

Απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Με αυτή την απόφασή του, το Δικαστήριο απαντά στο υποβληθέν ερώτημα καταφατικά.

Το Δικαστήριο επισημαίνει, καταρχάς, ότι η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως είναι παραδεκτή, μολονότι η υπόθεση εν προκειμένω συνιστά διαφορά αμιγώς εσωτερικού δικαίου. Ακόμα και αν στο πλαίσιο μιας διαφοράς υπάρχει αντιδικία μεταξύ υπηκόων του ίδιου κράτους μέλους, πρέπει εντούτοις να θεωρείται ότι η διαφορά αυτή παρουσιάζει κάποιο συνδετικό στοιχείο με το άρθρο 49 ΣΛΕΕ δυνάμενο να καταστήσει την ερμηνεία των διατάξεων αυτών απαραίτητη για την επίλυση της εν λόγω διαφοράς, σε περίπτωση που το εθνικό δίκαιο επιβάλλει στο αιτούν δικαστήριο να αναγνωρίσει υπέρ των εν λόγω υπηκόων τα ίδια δικαιώματα με εκείνα τα οποία θα αντλούσαν από το δίκαιο της Ένωσης υπήκοοι άλλων κρατών μελών ευρισκόμενοι στην ίδια κατάσταση. Η ιταλική νομοθεσία την οποία πρέπει να εφαρμόσει, όπως αναφέρει, το αιτούν δικαστήριο στην υπόθεση εν προκειμένω ορίζει τα εξής: «Οι κανόνες της ιταλικής έννομης τάξεως που εισάγουν δυσμενείς διακρίσεις σε σχέση με τις συνθήκες και τη μεταχείριση που η ιταλική έννομη τάξη διασφαλίζει στους πολίτες της Ένωσης δεν έχουν εφαρμογή στους Ιταλούς πολίτες».

Στη συνέχεια, το Δικαστήριο παρατηρεί ότι η επίμαχη κανονιστική ρύθμιση του Δήμου της Πάδοβας έχει ως αποτέλεσμα να παραχωρείται στις δημοτικές υπηρεσίες μονοπώλιο ως προς την παροχή της υπηρεσίας φυλάξεως των τεφροδόχων αυτών. Δεδομένου ότι στην υπόθεση εν προκειμένω δεν έχει εφαρμογή η «οδηγία για τις υπηρεσίες» (οδηγία 2006/123/ΕΚ σχετικά με τις υπηρεσίες στην εσωτερική αγορά), καθώς η οδηγία αυτή δεν αφορά την κατάργηση μονοπωλίων παροχής υπηρεσιών, το ζήτημα πρέπει, ως εκ τούτου, να εξετασθεί υπό το πρίσμα των διατάξεων της Συνθήκης και μόνον, και δη της ελευθερίας εγκαταστάσεως, όπως αυτή ορίζεται στο άρθρο 49 ΣΛΕΕ.

Το Δικαστήριο καταλήγει ότι εθνική κανονιστική ρύθμιση, όπως η επίμαχη στην κύρια δίκη, η οποία απαγορεύει στους πολίτες της Ένωσης να παρέχουν υπηρεσία φυλάξεως τεφροδόχων εντός του οικείου κράτους μέλους επάγεται περιορισμό στην ελευθερία εγκαταστάσεως, κατά την έννοια του άρθρου 49 ΣΛΕΕ.

Το Δικαστήριο αποφαίνεται ότι ο περιορισμός αυτός δεν δικαιολογείται από τους επιτακτικούς λόγους γενικού συμφέροντος τους οποίους επικαλείται η Ιταλική Κυβέρνηση και οι οποίοι σχετίζονται με την προστασία της δημόσιας υγείας, με την ανάγκη να υπάρχει μέριμνα για την απότιση του δέοντος σεβασμού στη μνήμη των θανόντων καθώς και με την προστασία των κυρίαρχων στην Ιταλία ηθικών και θρησκευτικών αξιών, λαμβανομένου υπόψη ότι οι τελευταίες αντιτίθενται στην ύπαρξη εμπορικών και κοσμικών δραστηριοτήτων συνδεομένων με τη διατήρηση των τεφρών των θανόντων και, επομένως, στην κερδοσκοπική άσκηση των δραστηριοτήτων φυλάξεως λειψάνων.

Όσον αφορά την προστασία της δημόσιας υγείας, το Δικαστήριο υπογραμμίζει ότι, εν αντιθέσει προς τις σορούς των θανόντων, οι τέφρες των θανόντων είναι αδρανείς από βιολογικής απόψεως, καθόσον έχουν αποστειρωθεί από τη θερμότητα, οπότε η διατήρησή τους δεν μπορεί να αποτελεί περιορισμό επιβαλλόμενο για λόγους δημόσιας υγείας.

Όσον αφορά  την προστασία του δέοντος σεβασμού στη μνήμη των θανόντων, το Δικαστήριο εκτιμά ότι η επίμαχη εθνική κανονιστική ρύθμιση βαίνει πέραν του αναγκαίου μέτρου για την επίτευξη αυτού του σκοπού. Υφίστανται λιγότερο περιοριστικά μέτρα που καθιστούν δυνατή την επίτευξη του εν λόγω σκοπού, όπως είναι, μεταξύ άλλων, η υποχρέωση της φυλάξεως των τεφροδόχων υπό συνθήκες ανάλογες με εκείνες των δημοτικών κοιμητηρίων και, σε περίπτωση παύσεως της δραστηριότητας, η υποχρέωση μεταφοράς των εν λόγω τεφροδόχων σε δημόσιο κοιμητήριο ή η υποχρέωση παραδόσεως των εν λόγω τεφροδόχων στους συγγενείς του θανόντος.

Όσον αφορά τις κυρίαρχες στην Ιταλία ηθικές και θρησκευτικές αξίες (οι οποίες αντιτίθενται στην κερδοσκοπική άσκηση των δραστηριοτήτων φυλάξεως λειψάνων), το Δικαστήριο διαπιστώνει ότι η δραστηριότητα της φυλάξεως των τεφρών των θανόντων υπόκειται, στην Ιταλία, σε τιμολόγηση που καθορίζεται από τον Υπουργό Εσωτερικών, μετά από διαβούλευση με τον Υπουργό Υγείας και με ορισμένες ενώσεις και ότι το άνοιγμα σε ιδιωτικούς φορείς των δραστηριοτήτων φυλάξεως των λειψάνων θα μπορούσε να υπάγεται στο ίδιο αυτό πλαίσιο τιμολογήσεως το οποίο, αφ’ εαυτού, προφανώς δεν εκλαμβάνεται, εκ μέρους της Ιταλίας, ως αντίθετο προς τις ηθικές και θρησκευτικές αξίες της.

Γίνεται υπόμνηση ότι η προδικαστική παραπομπή παρέχει στα δικαστήρια των κρατών μελών τη δυνατότητα, στο πλαίσιο της ένδικης διαφοράς της οποίας έχουν επιληφθεί, να υποβάλουν στο Δικαστήριο ερώτημα σχετικό με την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης ή με το κύρος πράξεως οργάνου της Ένωσης. Το Δικαστήριο δεν αποφαίνεται επί της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να επιλύσει τη διαφορά σύμφωνα με την απόφαση του Δικαστηρίου. Η απόφαση αυτή δεσμεύει, κατά τον ίδιο τρόπο, τα άλλα εθνικά δικαστήρια που επιλαμβάνονται παρόμοιου προβλήματος.

Το πλήρες κείμενο της αποφάσεως είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα CURIA

• 1. Το αιτούν δικαστήριο θέτει το ερώτημά του και υπό το πρίσμα της αρχής της ελευθερίας παροχής υπηρεσιών, η οποία κατοχυρώνεται στο άρθρο 56 ΣΛΕΕ. Εντούτοις, το Δικαστήριο εκτιμά ότι η υπόθεση εν προκειμένω θα πρέπει να εξετασθεί μόνο υπό το φως της ελευθερίας εγκαταστάσεως, δεδομένου ότι η Memoria επιθυμεί να παρέχει επί του εδάφους του Δήμου της Πάδοβας υπηρεσία φυλάξεως τεφροδόχων μέσω μόνιμης εγκαταστάσεως και για αόριστο χρονικό διάστημα.