«Όχι» στο δικαίωμα των εκδοτών να απαγορεύουν τα αποσπάσματα ειδήσεων σε μηχανές αναζήτησης χωρίς προηγούμενη άδεια (Γεν. Εισαγγελέας του Δικαστηρίου της ΕΕ)

Μία από τις πλέον αμφιλεγόμενες διατάξεις του σχεδίου οδηγίας για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στην ψηφιακή ενιαία αγορά είναι το άρθρο 11, το οποίο προτείνει την εισαγωγή σε επίπεδο ΕΕ ενός νέου δικαιώματος υπέρ των εκδοτών τύπου για την ψηφιακή αναπαραγωγή και διάθεση στο κοινό των δημοσιεύσεών τους.

Διαβάστε σχετικά: Συμφωνία για τους νέους ευρωπαϊκούς κανόνες για τα ψηφιακά πνευματικά δικαιώματα (digital copyright)

Η πρόταση αυτή ακολουθεί τα χνάρια νομοθετικών παρεμβάσεων οι οποίες έχουν υλοποιηθεί προς την ίδια κατεύθυνση - αν και με διαφοροποιήσεις - σε Γερμανία και Ισπανία.

Για το λόγο αυτό, οι προτάσεις του Γενικού Εισαγγελέα του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Gerard Hogan, οι οποίες αφορούν σε υπόθεση η οποία εξετάζει τη νομιμότητα του σχετικού νομικού πλαισίου στη Γερμανία, παρουσιάζουν αυξημένο ενδιαφέρον.

Σύμφωνα με τον γενικό εισαγγελέας Hogan, το Δικαστήριο της ΕΕ θα πρέπει να αποφανθεί ότι οι νέοι αυτοί κανόνες που απαγορεύουν στις μηχανές αναζήτησης να παρέχουν αποσπάσματα άρθρων χωρίς προηγούμενη άδεια από τους εκδότες, δεν πρέπει να τύχουν εφαρμογής.

Όπως επισημαίνει ο Εισαγγελέας, οι εν λόγω κανόνες θα έπρεπε να έχουν κοινοποιηθεί στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, δεδομένου ότι αποτελούν τεχνικό κανόνα που αναφέρεται ειδικά σε συγκεκριμένη υπηρεσία της κοινωνίας των πληροφοριών, ήτοι, εν προκειμένω, τη διάθεση προϊόντων Τύπου μέσω χρήσεως διαδικτυακών μηχανών αναζητήσεως.

Ιστορικό της υπόθεσης

Το 2013, η Γερμανία εισήγαγε ένα νέο συγγενικό δικαίωμα για τους εκδότες Τύπου, χωρίς να κοινοποιήσει το εν λόγω σχέδιο στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Οι νέες διατάξεις προβλέπουν ότι - σε αντίθεση με άλλους χρήστες, ακόμα και για εμπορική χρήση - οι μηχανές αναζήτησης στο διαδίκτυο (καθώς και οι πάροχοι εμπορικών υπηρεσιών που επεξεργάζονται το περιεχόμενο) δεν έχουν δικαίωμα να παρέχουν αποσπάσματα κειμένων, φωτογραφιών και βίντεο που παρέονται από εκδότες τύπου, με εξαίρεση μεμονωμένες λέξεις ή πολύ σύντομα αποσπάσματα κειμένου, χωρίς την κατάλληλη εξουσιοδότηση.

Η VG Media είναι μία γερμανική εταιρεία συνάπτει με δικαιούχους «συμβάσεις διαχείρισης για ραδιοτηλεοπτικές μεταδόσεις και εκδόσεις», βάσει των οποίων της ανατίθεται από τους δικαιούχους η αποκλειστική διαχείριση των δικαιωμάτων και των απαιτήσεών τους όσον αφορά τα δικά τους προϊόντα Τύπου.

Διαβάστε επίσης: Το block από πολιτικό σε πολίτη στα social media παραβιάζει το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης, σύμφωνα με δικαστήριο στις ΗΠΑ

Η Google εκμεταλλεύεται, μέσω των ονομάτων τομέα www.google.de και www.google.com, τη γνωστή μηχανή αναζητήσεως για την εύρεση ιστοτόπων (αναζήτηση Google).

Μετά την εισαγωγή του αναζητούμενου όρου και την ενεργοποίηση του μηχανισμού αναζητήσεως, εμφανίζεται μεταξύ άλλων ένα σύντομο κείμενο ή απόσπασμα κειμένου (snippet), με μια εικόνα επισκόπησης (thumbnail) που επιτρέπει στον χρήστη να εκτιμήσει την καταλληλότητα του εμφανιζόμενου ιστοτόπου για τις δικές του ανάγκες πληροφορήσεως. Πρόκειται για έναν συνδυασμό λέξεων από τον εμφανιζόμενο ιστότοπο, απαρτιζόμενο από μερικές λέξεις σχετικές με τον αναζητούμενο όρο. Η μηχανή αναζητήσεως περιλαμβάνει επιπροσθέτως και ένα μενού, με τη βοήθεια του οποίου ο χρήστης αποκτά πρόσβαση και σε άλλες εξειδικευμένες υπηρεσίες αναζητήσεως, όπως η αναζήτηση εικόνων Google, η αναζήτηση βίντεο Google και η αναζήτηση ειδήσεων Google (η οποία εμφανίζεται ως «News» στο μενού).

Παράλληλα, η Google παρέχει τη διαδικτυακή υπηρεσία Google News, η οποία είναι προσβάσιμη στη Γερμανία υπό τα ονόματα τομέα news.google.de ή news.google.com και παρουσιάζει, υπό μορφή περιοδικού, ειδήσεις από έναν περιορισμένο κύκλο ειδησεογραφικών πηγών. Στις περιπτώσεις αυτές, το απόσπασμα συνίσταται σε μια σύντομη σύνοψη του περιεχομένου του αντίστοιχου ιστοτόπου, συχνά με τη χρήση των εισαγωγικών φράσεων. Η Google, μέσω των υπηρεσιών της AdWord και AdSense, προβάλλει έναντι αμοιβής διαφημίσεις τρίτων στους δικούς της ιστοτόπους και σε ιστοτόπους τρίτων.

Με την αγωγή της ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, η VG Media στρέφεται κατά της Google υποστηρίζοντας ότι η δεύτερη χρησιμοποιούσε για τις δικές της υπηρεσίες αποσπάσματα κειμένων και εικόνες από περιεχόμενα των μελών της πρώτης, χωρίς να καταβάλλει τη σχετική αμοιβή.

Το αιτούν δικαστήριο εκτιμά ότι, δεδομένου ότι η αγωγή της VG Media είναι τουλάχιστον εν μέρει βάσιμη, η έκβαση της ένδικης διαφοράς εξαρτάται από το κατά πόσον τα επίμαχα άρθρα έχουν εφαρμογή, λαμβανομένου υπόψη ότι δεν κοινοποιήθηκαν στην Επιτροπή σύμφωνα με το άρθρο 8, σημείο 1, της οδηγίας 98/34.

Οι προτάσεις του Γενικού Εισαγγελέα

Με τις προτάσεις του, ο Γενικός Εισαγγελέας, Gerard Hogan, θεωρεί ότι οι σχετικές διατάξεις της γερμανικής νομοθεσίας αναφορικά με το δικαίωμα των εκδοτών Τύπου συνιστά τεχνικό κανόνα κατά την έννοια της οδηγίας 98/34.

Ο Εισαγγελέας επισημαίνει ότι οι εν λόγω ρυθμίσεις δεν μπορούν απλώς να εξομοιωθούν με προϋπόθεση που διέπει την άσκηση επαγγελματικής δραστηριότητας, όπως η απαίτηση προηγούμενης άδειας.

Όπως παρατήρησε το αιτούν δικαστήριο, η νομοθετική αυτή τροποποίηση, στην πράξη, έχει ως αποτέλεσμα να συντρέχει για τον πάροχο της υπηρεσίας ο κίνδυνος να ζητηθούν περιοριστικά μέτρα ή να ασκηθεί αγωγή αποζημιώσεως εις βάρος του από τον εκδότη εφημερίδων ή περιοδικών.

Είναι αληθές, βεβαίως, ότι ο διαχειριστής μηχανών αναζητήσεως μπορεί να επικαλεστεί την προβλεπόμενη εξαίρεση από τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, αλλά μόνον εάν η δημοσίευση περιορίζεται είτε σε μεμονωμένες λέξεις, είτε σε πολύ μικρά αποσπάσματα.

Περαιτέρω, ο Γενικό Εισαγγελέας επισημαίνει ότι ο επίμαχος κανόνας εφαρμόζεται σε υπηρεσίες της κοινωνίας των πληροφοριών και, στην πράξη, αναφέρεται ειδικά σε τέτοιες υπηρεσίες.

Κατά τη γνώμη του, είναι σαφές ότι κύριος σκοπός και αντικείμενο των εν λόγω νομοθετικών τροποποιήσεων ήταν η ρύθμιση του αντίκτυπου των διαδικτυακών μηχανών αναζητήσεως, δεδομένου ότι όλο και μεγαλύτερο μέρος του κοινού έρχεται μέσω του διαδικτύου σε επαφή με ό,τι συνιστά περιεχόμενο των μέσων ενημέρωσης, και η θέσπιση ειδικού κανόνα περί πνευματικής ιδιοκτησίας όσον αφορά την παροχή διαδικτυακών υπηρεσιών σε σχέση με προϊόντα Τύπου από τους διαχειριστές τέτοιων μηχανών αναζητήσεως.

Ως εκ τούτου, ακόμη και αν εξακολουθούν να υπάρχουν πάροχοι εμπορικών υπηρεσιών που ασκούν τέτοιες δραστηριότητες εκτός διαδικτύου, μάλλον δεν αποτελούν το κύριο μέλημα του Γερμανού νομοθέτη.

Μολονότι πρόκειται, εν τέλει, για ζήτημα το οποίο υπόκειται σε έλεγχο εκ μέρους του αιτούντος δικαστηρίου, το ως άνω συμπέρασμα φαίνεται να συνάγεται τουλάχιστον εμμέσως από την ερμηνεία του περί των εν λόγω διατάξεων.

Ως εκ τούτου, υπ’ αυτή την έννοια, ο Εισαγγελέας θεωρεί ότι οι οικείες διατάξεις αναφέρονται «ειδικά» στις υπηρεσίες της κοινωνίας των πληροφοριών, όπως επιτάσσει το άρθρο 1, σημείο 5, της οδηγίας 98/34, διότι, στην πραγματικότητα, η τροποποίηση στο γερμανικό δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας πραγματοποιήθηκε προκειμένου να ρυθμιστούν «με σαφή και εύστοχο τρόπο» τέτοιες υπηρεσίες.

Ο Γενικός Εισαγγελέας δέχεται ότι η επίμαχη νομοθεσία θεσπίστηκε προκειμένου να ενισχυθούν τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας των εκδοτών εντύπων και, κατ’ επέκταση, να προαχθούν τόσο η πολυμορφία των μέσων ενημέρωσης όσο και η ελευθερία του Τύπου.

Το γεγονός ότι το διαδίκτυο είναι πανταχού παρόν και η ευρεία πρόσβαση σε προσωπικούς υπολογιστές και smartphones είχε ως αποτέλεσμα ότι, σε διάστημα μισής γενιάς, οι έως τώρα καθιερωμένες πρακτικές όσον αφορά την κατανάλωση προϊόντων που παρέχονται από τα μέσα ενημέρωσης –πρωτίστως δε η ίδια η συνήθεια να αγοράζονται έντυπες εφημερίδες– έχουν αλλάξει δραματικά.

Κατά συνέπεια, οι νομοθέτες των κρατών μελών είχαν κατ’ αρχήν κάθε δικαίωμα να προσαρμοσθούν σε αυτές τις μεταβαλλόμενες καταναλωτικές συνήθειες. Ένας ελεύθερος και δυναμικός Τύπος είναι ζωτικό στοιχείο της ίδιας της δημοκρατίας, η οποία, όπως αναγνωρίζει το άρθρο 2 ΣΕΕ, αποτελεί θεμέλιο λίθο της Ένωσης και των κρατών μελών της. Είναι μάλλον μη ρεαλιστικό να αναμένουμε δημοσιογραφία υψηλής ποιότητας και ποικίλης ύλης, η οποία θα τηρεί τα υψηλότερα πρότυπα δεοντολογίας των μέσων ενημέρωσης και θα σέβεται την αλήθεια, εάν οι εφημερίδες και τα λοιπά μέσα ενημέρωσης δεν έχουν βιώσιμα κέρδη. Θα ήταν ανόητο και αφελές να μην αναγνωρίσουμε ότι το παραδοσιακό μοντέλο εμπορίας εφημερίδων σε ολόκληρη την Ένωση –πωλήσεις και διαφήμιση– έχει υπονομευθεί κατά τα τελευταία είκοσι χρόνια από την ανάγνωση των εφημερίδων από τους καταναλωτές στο διαδίκτυο, πρακτική η οποία έχει διευκολυνθεί με την εμφάνιση ισχυρών μηχανών αναζητήσεως, όπως αυτή που διαχειρίζεται η εναγομένη.

Ο Γενικός Εισαγγελέας καταλήγει, ωστόσο, στο συμπέρασσμα πως τίποτα από τα ανωτέρω δεν σημαίνει ότι ένα κράτος μέλος δικαιούται να παρακάμψει τις υποχρεώσεις κοινοποιήσεως τις οποίες επιβάλλει η οδηγία 98/34. Όπως επίσης και το γεγονός ότι η κοινοποίηση μιας τέτοιας νομοθετικής προτάσεως επιβάλλεται από την ίδια την οδηγία δεν σημαίνει ότι το εκάστοτε νομοσχέδιο είναι κατ’ ανάγκη ελαττωματικό ή μη αποδεκτό από την άποψη της εσωτερικής αγοράς. Αντιθέτως, σκοπός του άρθρου 8, σημείο 1, της οδηγίας 98/34 είναι να λαμβάνει η Επιτροπή (και, κατ’ επέκταση, τα λοιπά κράτη μέλη) γνώση της προτάσεως και, σε πρώιμο στάδιο, να έχει τη δυνατότητα να εξετάσει τις ενδεχόμενες συνέπειές της για τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το Δικαστήριο έχει κρίνει επανειλημμένως, από την απόφασή του στην υπόθεση CIA Security και εντεύθεν, ότι η μη συμμόρφωση με την υποχρέωση κοινοποιήσεως συνεπάγεται ότι οι σχετικές διατάξεις εθνικής νομοθεσίας που εκδόθηκαν κατά παράβαση της υποχρεώσεως αυτής πρέπει να κρίνονται ανεφάρμοστες από τα εθνικά δικαστήρια μέσω ενδεδειγμένων διαδικασιών.

Δείτε αναλυτικά τις ενδιαφέρουσες προτάσεις του Γενικού Εισαγγελέα.

ΥΠΟΜΝΗΣΗ: Οι προτάσεις του γενικού εισαγγελέα δεν δεσμεύουν το Δικαστήριο. Έργο του γενικού εισαγγελέα είναι να προτείνει στο Δικαστήριο, με πλήρη ανεξαρτησία, νομική λύση για την υπόθεση που του έχει ανατεθεί. Η υπόθεση τελεί υπό διάσκεψη στο Δικαστήριο. Η απόφαση θα εκδοθεί αργότερα