logo-print

Κληρονομιά και Διαζύγιο

Πώς επιδρά το διαζύγιο στο κληρονομικό δικαίωμα του επιζώντος συζύγου

Σε πολλές περιπτώσεις ένα πρόσωπο αποβιώνει κατά τη διάρκεια του γάμου του και ενώ βρίσκεται σε "διάσταση" με το σύζυγο αυτού, χωρίς όμως να έχει εκδοθεί διαζύγιο.

Αυτό που ερωτάται είναι αν ο "επιζών" σύζυγος έχει ή όχι κληρονομικό δικαίωμα.

Την απάντηση δίνει το άρθρο 1822 ΑΚ. Κατά το άρθρο 1822 ΑΚ το κληρονομικό δικαίωμα καθώς και το δικαίωμα στο εξαίρετο του συζύγου που επιζεί αποκλείονται, αν ο κληρονομούμενος έχοντας βάσιμο λόγο διαζυγίου, είχε ασκήσει την αγωγή διαζυγίου κατά του συζύγου του.

Από τη διάταξη αυτή και εκείνη του άρθρου 1820 ΑΚ, προκύπτει ότι ο σύζυγος που επιζεί καλείται στην κληρονομία του αποβιώσαντος συζύγου με βάση μόνο τη συζυγική του ιδιότητα, την οποία και υποχρεούται να αποδείξει και η οποία εξακολουθεί να υπάρχει μέχρι να γίνει αμετάκλητη η απόφαση για το διαζύγιο (άρθρο 1438 ΑΚ).

Πλην όμως οι κληρονόμοι του αποβιώσαντος μπορούν να ανατρέψουν την επερχόμενη με τον τρόπο αυτό κλήση του (ως εξ αδιαθέτου κληρονόμος) στην κληρονομία, προβάλλοντας τον αποκλεισμό του από αυτήν(κληρονομιά),αν επικαλεσθούν και αποδείξουν, εκτός από την κληρονομική τους ιδιότητα, τη συνδρομή των προϋποθέσεων του πιο πάνω άρθρου 1822 ΑΚ (ΕφΑθ 1815/2009 ΕλλΔ/νη 2009.1506, ΕφΑθ 618/2007 ΕλΔ 2007.903, ΕφΑθ 97/2000 ΕλΔ 2001.417), ήτοι την έγερση αγωγής διαζυγίου από τον κληρονομούμενο σύζυγο και τη βασιμότητα του επικαλούμενου σε αυτήν λόγου που δεν είναι πλέον απαραίτητο να οφείλεται σε υπαιτιότητα του συζύγου που επιζεί, οπότε επέρχεται αποκλεισμός του κληρονομικού δικαιώματος στο σύνολο του, ήτοι περιλαμβανομένη και της νόμιμης μοίρας ως και του δικαιώματος εξαιρέτου του επιζώντος συζύγου (ΠολΠρΑθ 2824/2011 δημ ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

Επιπλέον, επειδή με το θάνατο του ενός από τους συζύγους η περί διαζυγίου εκκρεμής δίκη καταργείται (άρθρο 604 του ΚΠολΔ) και η περί διαζυγίου αγωγή που είναι προσωποπαγής δεν μεταβιβάζεται στους κληρονόμους του συζύγου που απεβίωσε, κάθε κληρονόμος του συζύγου που απεβίωσε αλλά και κάθε τρίτος (όπως κάποιος οφειλέτης της αντίστοιχης κληρονομίας) επιδιώκοντας με έννομο συμφέρον να αποκλείσει τον επιζώντα σύζυγο από την κληρονομία, πρέπει να εγείρει αναγνωριστική αγωγή για το βάσιμο του λόγου διαζυγίου κατά του επιζώντος συζύγου (ΑΠ 1796/2005 ΕλλΔικ 2006.812, ΕφΑθ 3835/2003ΕλλΔικ 2004.883, ΕφΑθ 864/2002 ΕλλΔικ 2002.819, ΕφΑθ 4485/1993 ΕλλΔικ 1995.217) χωρίς να αποκλείεται η έρευνα της βασιμότητας του λόγου του διαζυγίου να γίνει μετά από έγερση αναγνωριστικής αγωγής του επιζώντος συζύγου.

Σε σχέση με τη ΔΙΑΘΗΚΗ του θανόντος, με την οποία άφηνε περιουσία στο σύζυγό του, πρέπει να ειπωθούν τα κάτωθι.

Κατά τη διάταξη του άρθρου 1785 ΑΚ, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 24 του ν. 1329/1983, η διάταξη σε διαθήκη του κληρονομουμένου υπέρ του συζύγου του, σε περίπτωση αμφιβολίας, είναι ακυρώσιμη, αν ο μεταξύ τους γάμος είναι άκυρος ή λύθηκε όσο ζούσε ο διαθέτης, ή αν ο διαθέτης, έχοντας βάσιμο λόγο διαζυγίου, είχε ασκήσει την αγωγή διαζυγίου κατά του συζύγου του.

Από τη διάταξη αυτή προκύπτει, ότι με τον καθιερούμενο ερμηνευτικό κανόνα, σύμφωνα με τον οποίο, σε περίπτωση αμφιβολίας, είναι ακυρώσιμη η διάταξη στη διαθήκη υπέρ του συζύγου, αν συντρέχουν και οι λοιπές προϋποθέσεις του ως άνω άρθρου, μετατίθεται το βάρος της επίκλησης και απόδειξης στον τετιμημένο σύζυγο, για να άρει την αμφιβολία και να αποτρέψει την ακύρωση της υπέρ αυτού διάταξης, του ισχυρισμού, ότι η θέληση του διαθέτη, κατά το χρόνο σύνταξης της διαθήκης, δεν θα ήταν διαφορετική ακόμη και στην υποθετική περίπτωση, κατά την οποία θα γνώριζε την ακυρότητα του γάμου ή τη μέχρι του θανάτου του αμετάκλητη λύση του με διαζύγιο.

Την άποψη αυτή ενισχύει και το δεύτερο εδάφιο του όρθρου 1786 ΑΚ, αφού επί της παρεμφερούς περίπτωσης της παράλειψης νόμιμου μεριδούχου, υφισταμένου κατά το χρόνο σύνταξης της διαθήκης, αλλ` αγνώστου στο διαθέτη, ή επιγενόμενου αυτής, η ακύρωση αποκλείεται, όταν αποδεικνύεται ότι ο διαθέτης θα προχωρούσε στη σύνταξη της διαθήκης και αν γνώριζε την πραγματική κατάσταση που υπάρχει ή επήλθε. Το κατά την ανωτέρω διάταξη δικαίωμα ακύρωσης, γεννιέται μόνο "σε περίπτωση αμφιβολίας". Εφόσον, δηλαδή, δεν διαπιστώνεται είτε αποκλειστικά με την ερμηνεία της ίδιας της διαθήκης είτε αποκλειστικά με προσφυγή σε στοιχεία που βρίσκονται έξω από αυτήν είτε με συνδυασμό ερμηνείας της διαθήκης και "εξωτερικών" στοιχείων, αντίθετη βούληση του διαθέτη. Η βούληση αυτή μπορεί να είναι "πραγματική" (λ.χ. ο διαθέτης γνώριζε την ελαττωματικότητα του γάμου) είτε "υποθετική" (λ.χ. τι θα ήθελε ο διαθέτης, αν γνώριζε την ελαττωματικότητα του γάμου ή την ύπαρξη λόγου διαζυγίου σε βάρος του τιμώμενου συζύγου). Κρίσιμος χρόνος για τη διαπίστωση της παραπάνω πραγματικής ή υποθετικής βούλησης του διαθέτη είναι ο χρόνος σύνταξης της διαθήκης, ενώ μεταγενέστερα περιστατικά (λ.χ. συμπεριφορά του διαθέτη) θα μπορούσαν να συνεκτιμηθούν για τη διαπίστωση της υποθετικής βούλησης του διαθέτη, όχι μόνο υπέρ της ισχύος της διάταξης, αλλά και κατ’ αυτής.

Πάντως, μόνο το γεγονός ότι ο διαθέτης δεν ανακάλεσε τη διάταξη όσο ζούσε , αν και γνώριζε τη λύση του γάμου, δεν αποδεικνύει αντίθετη βούληση του. Περαιτέρω κατ` εφαρμογή της ως άνω διάταξης του άρθρου 1785 ΑΚ, ακυρώνεται, σε αντίθεση με τη ρύθμιση της διάταξης του άρθρου 1786 ΑΚ, μόνο η διάταξη υπέρ του συζύγου, ενώ το κύρος της όλης διαθήκης θα κριθεί κατά τη διάταξη του άρθρου 181 ΑΚ. Επίσης, όπως προκύπτει από τη διάταξη του άρθρου 1787 ΑΚ δικαιούται σε ακύρωση διάταξης τελευταίας βούλησης, σε περίπτωση συνδρομής των προϋποθέσεων του όρθρου 1785 ΑΚ, μόνον ο αμέσως ωφελούμενος από την ακύρωση αυτής, όπως είναι ο υποκατάστατος, ο εξ αδιαθέτου κληρονόμος, ο εγκατάστατος σε προηγούμενη διαθήκη, ο συγκληρονόμος που δικαιούται σε προσαύξηση, ο καταπιστευματοδόχος κ.λ.π.

Τέλος, τα ανωτέρω ισχύουν και για πρόσωπα που συνήψαν σύμφωνο συμβίωσης. Κατά το άρθρο 8 του Ν. 4356/2015 "Κληρονομικό δικαίωμα", ως προς το κληρονομικό δικαίωμα των μερών του συμφώνου εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις του Αστικού Κώδικα που αφορούν τους συζύγους. Κατά την κατάρτιση του Συμφώνου το κάθε μέρος μπορεί να παραιτηθεί από το δικαίωμά του στη νόμιμη μοίρα.

Δρ. Ευάγγελος Μαργαρίτης

Ο Δρ. Ευάγγελος Μαργαρίτης είναι Δικηγόρος παρ' Αρείω Πάγω. Υπηρετεί στη Διεύθυνση Νομικών Υπηρεσιών Εισηγμένης στο Χρηματιστήριο Αθηνών Εταιρεία Ανάπτυξης και Αξιοποίησης Ακινήτων. Διατέλεσε Μεταδιδακτορικός Ερευνητής Αστικού Δικαίου στη Νομική...

Εταιρική Διακυβέρνηση Ανωνύμων Εταιριών

ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ / ΔΙΚΑΙΟ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ

Ανταλλάξιμα κτήματα -Δημοσιεύματα ΕπΑκ Νο 3

ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ / ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ

send