Ακυρότητα δημόσιας διαθήκης: Προϋποθέσεις κήρυξής της και ευθύνη συμβολαιογράφου (ΤρΕφΠατρ 86/2021)

Κατά τις διατάξεις των άρθρων 1724, 1730, 1732 και 1733 του Αστικού Κώδικα, η δημόσια διαθήκη συντάσσεται με δήλωση από το διαθέτη της τελευταίας του βούλησης ενώπιον συμβολαιογράφου, ενώ είναι παρόντες τρεις μάρτυρες ή δεύτερος συμβολαιογράφος και ένας μάρτυρας, σύμφωνα με όσα διαλαμβάνονται ειδικότερα στις διατάξεις των άρθρων 1725 - 1737 του ΑΚ.

Ο διαθέτης δηλώνει προφορικά την τελευταία του βούληση ενώπιον του συμβολαιογράφου και των λοιπών προσώπων, τα οποία συμπράττουν και είναι παρόντα σε όλη τη διάρκεια της πράξης, ενώ απαγορεύεται η παρουσία οποιουδήποτε άλλου προσώπου, πέραν του διαθέτη και των συμπραττόντων.

Περαιτέρω, κατά τη διάταξη του άρθρου 1718 του ΑΚ, διαθήκη για τη σύνταξη της οποίας δεν τηρήθηκαν οι διατάξεις των άρθρων 1719 έως 1757 ΑΚ είναι άκυρη, εφόσον ο νόμος δεν ορίζει διαφορετικά. Η ακυρότητα αυτή επέρχεται αυτοδικαίως και η διαθήκη θεωρείται εξ αρχής ως μη γενομένη, χωρίς να απαιτείται η παρεμβολή σχετικής δικαστικής απόφασης, ενώ είναι επιτρεπτή μόνο n άσκηση αναγνωριστικής αγωγής για αναγνώριση της ακυρότητας. Για την έγερση της σχετικής αναγνωστικής αγωγής, απαραίτητη προϋπόθεση συνιστά το έννομο προς τούτο συμφέρον, το οποίο πρέπει να είναι άμεσο, και θεωρείται ότι συντρέχει στο πρόσωπο των εξ αδιαθέτου κληρονόμων του διαθέτη, καθώς και των τετιμημένων με προγενέστερη έγκυρη διαθήκη κληρονόμων ή κληροδόχων, στους οποίους λόγω της ακυρότητας της διαθήκης περιέρχεται η κληρονομιά του.

Εν προκειμένω, αποδείχθηκε πως κατά την ημερομηνία σύνταξης της επίδικης διαθήκης ο διαθέτης αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα υγείας και βρισκόταν κλινήρης σε νοσοκομείο παρακολουθούμενος από ιατρούς και υποβαλλόμενος σε συνεχείς εξετάσεις. Αποδείχθηκε, επιπλέον, πως στο γραφείο του συμβολαιογράφου κατά την ημερομηνία σύνταξης της δημόσιας διαθήκης, δεν ήταν παρών ούτε ο μάρτυρας που φέρεται ως συμπράττων.

Συνεπώς, το δικαστήριο έκρινε πως η απουσία των ανωτέρω προσώπων, των οποίων ψευδώς βεβαιώθηκε η παρουσία από τον συντάξαντα τη διαθήκη συμβολαιογράφο, έχει ως αποτέλεσμα την ακυρότητα της διαθήκης.

Τόνισε δε πως μόνη η απουσία του διαθέτη και ενός εκ των μαρτύρων αρκούν για να καταστεί η διαθήκη άκυρη, χωρίς να είναι αναγκαίο να αποδειχθεί και η πλαστότητα των υπογραφών τους επ’ αυτής ή η αλλοίωση του κειμένου της.

Επεσήμανε, τέλος, πως ως εξ αδιαθέτου συγκληρονόμοι του αποβιώσαντος πατέρα τους σε περίπτωση αναγνώρισης της ακυρότητας της επίμαχης δημόσιας διαθήκης, οι ενάγοντες – εφεσίβλητοι φέρουν άμεσο και ενεστώς έννομο συμφέρον από την αναγνώριση της ακυρότητας αυτής.

Απόσπασμα απόφασης ΤρΕφΠατρ 86/2021

Ειδικότερα, στις 06.09.2016, όταν δηλαδή ο αποβιώσας φέρεται να εμφανίστηκε ενώπιον του Συμβολαιογράφου Φαρρών . και να συντάχθηκε η επίδικη διαθήκη, τούτος βρισκόταν κλινήρης στο άνω νοσοκομείο, παρακολουθούμενος από τους ιατρούς και υποβαλλόμενος σε συνεχείς εξετάσεις (βλ. ιδίως το από 06.09.2016 φύλλο παρακολούθησης βαρέως πάσχοντος, όπου αναφέρονται οι ιατρικές ενέργειες που έλαβαν χώρα καθ' όλη τη διάρκεια της ημέρας, το από 06.09.2016 υπερηχογράφημα, τις από 06.09.2016 βιοχημικές εξετάσεις, τις εξετάσεις πήξεως, το με την ίδια ημερομηνία αιμοδιάγραμμα, ώρα 08:24, ηλεκτροφορήσεις, ενδοκρινολογικές εξετάσεις, ώρα 09:21, ανοσομετρήσεις, ώρα 10:36, ανοσολογικές εξετάσεις, ώρα 10:40, ανοσομετρήσεις, ώρα 13:04). Εκ των ανωτέρω σαφώς προκύπτει, ότι κατά την ημερομηνία, που φέρεται να συντάχθηκε η επίδικη διαθήκη, ο . δεν βρισκόταν στο γραφείο του Συμβολαιογράφου . στη Χ Αχαΐας και, ως εκ τούτου ψευδώς βεβαιώνεται τούτο από τον άνω Συμβολαιογράφο. Τούτο προκύπτει, άλλωστε, και από τις υπ' αριθ. ./20.03.2018 και ./2020 ένορκες βεβαιώσεις του . ενώπιον της Συμβολαιογράφου Πατρών . και Ειρηνοδίκη Πατρών αντίστοιχα, ο οποίος κατέθεσε ενόρκως, ότι σύμφωνα με διηγήσεις της ., ο . (συμβολαιογράφος), η εναγόμενη και δύο ακόμη πρόσωπα συνέταξαν τη διαθήκη χωρίς τον ..

Το περιεχόμενο δε της κατάθεσης αυτής του . επιβεβαιώνεται εμμέσως και από την ένορκη βεβαίωση της . (που λήφθηκε με επιμέλεια της εναγόμενης), πρώτης εκ των φερόμενων ως συμπράξαντων προσώπων (μαρτύρων), η οποία καταθέτει ότι «περί το Σεπτέμβρη τον έτους 2016χωρίς να μπορώ να προσδιορίσω ακριβώς το χρόνο, ήρθε στο σπίτι τον ( ... ) πατέρα μου . ο Συμβολαιογράφος Χ . με μια νέα δημόσια διαθήκη που ήταν υπογεγραμμένη από τον . και έφερε και άλλες υπογραφές αν Θυμάμαι καλά και μου ζήτησε να συμπράξω ως μάρτυρας στη νέα αυτή διαθήκη, πράγμα το οποίο και έκανα...)). Ακόμη, στο γραφείο του άνω Συμβολαιογράφου δεν ήταν παρών ούτε ο τρίτος εκ των συμπραττόντων προσώπων - μαρτύρων, ., ο οποίος βεβαιώνει ρητά και κατηγορηματικά την απουσία του τόσο στις ως άνω ένορκες βεβαιώσεις όσο και στην υπ' αριθμ. ./2017 προηγούμενη ένορκη βεβαίωση ενώπιον της ίδιας ως άνω Συμβολαιογράφου ., η οποία δόθηκε στα πλαίσια δίκης ασφαλιστικών μέτρων και εκτιμάται ως δικαστικό τεκμήριο. Τούτο επιβεβαιώνεται και από το γεγονός, ότι στο περιεχόμενο της επίμαχης διαθήκης έχει καταχωρηθεί το υπ' αριθ. ./1967 δελτίο ταυτότητας του Α.Τ. Καλαβρύτων με τα στοιχεία της ταυτότητας του . ενώ κατά τον κρίσιμο χρόνο σύνταξης της διαθήκης ο ανωτέρω είχε αλλάξει ταυτότητα, κατέχοντας πλέον το υπ' αριθμ. AM ./2015 δελτίο ταυτότητας, το οποίο ασφαλώς θα είχε διαπιστώσει ο Συμβολαιογράφος κατά τον έλεγχο και την καταχώρηση των στοιχείων του, αν πράγματι είχε εμφανιστεί ενώπιον του.

Με βάση τα ανωτέρω το Δικαστήριο κρίνει με βεβαιότητα ότι στις 06.09.2016, στο γραφείο του Συμβολαιογράφου Φαρρών ., στην . Αχαΐας, κατά τη σύνταξη της με αριθμό ./6-9-2016 δημόσιας διαθήκης, δεν ήταν παρόντες ούτε ο διαθέτης . ούτε ο μάρτυρας ., που φέρεται ως συμπράττων μάρτυρας, των οποίων ψευδώς βεβαιώθηκε η παρουσία από τον συντάξαντα αυτή Συμβολαιογράφο, με αποτέλεσμα να είναι η διαθήκη για το λόγο αυτό άκυρη. Ως εκ τούτου παρέλκει η εξέταση του ζητήματος της πλαστότητας της τεθειμένης επ' αυτής υπογραφής του φερόμενου ως διαθέτη και της ύπαρξης αλλοιώσεων του κειμένου της, χωρίς να συντρέχει λόγος διενέργειας πραγματογνωμοσύνης για τη διαπίστωση της γνησιότητας των υπογραφών επί της διαθήκης ή αναβολής της παρούσας υπόθεσης κατ' άρθρο 250 Κ.Πολ.Δ., δοθέντος ότι το Δικαστήριο μπορεί να διαμορφώσει δικανική πεποίθηση για την ουσία της διαφοράς από τα προσκομιζόμενα αποδεικτικά στοιχεία, τα οποία κρίνονται επαρκή, αφού, σύμφωνα και με τις εις τη μείζονα πρόταση εκτιθέμενες σκέψεις, μόνη η απουσία του διαθέτη (που αποδεικνύεται από έγγραφα δημόσιου νοσοκομείου) και ενός εκ των μαρτύρων κατά τη σύνταξη της διαθήκης, αρκούν για να καταστεί αυτή άκυρη, χωρίς να είναι αναγκαίο να αποδειχθεί και η πλαστότητα των υπογραφών τους επ' αυτής ή η αλλοίωση του κειμένου της. Τέλος, οι ενάγοντες - εφεσίβλητοι έχουν άμεσο έννομο συμφέρον από την αναγνώριση της ακυρότητας αυτή, διότι είναι εξ αδιαθέτου συγκληρονόμοι του αποβιώσαντος πατέρα τους σε περίπτωση αναγνώρισης της ακυρότητας της επίμαχης δημόσιας διαθήκης.

Δείτε αναλυτικά την απόφαση στην ΤΝΠ Ισοκράτης.