Εκλογή ως ευρωβουλευτή κρατούμενου Καταλανού πολιτικού-βασικού πρωταγωνιστή στο δημοψήφισμα ανεξαρτησίας το 2017 και δίκαιο ΕΕ

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος

Με τη δημοσιευθείσα στις 19-12-2019 απόφασή του επί της υπόθεσης προδικαστικής παραπομπής Junqueras Vies (C-502/19), το Τμήμα Μείζονος Συνθέσεως του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρέσχε διευκρινίσεις ως προς το προσωπικό, το χρονικό και το καθ’ ύλην πεδίο εφαρμογής των ασυλιών που απολαμβάνουν τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, δυνάμει του άρθρου 343 ΣΛΕΕ και του άρθρου 9 του Πρωτοκόλλου (αριθ. 7) περί των προνομίων και ασυλιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 

Ειδικότερα, το Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι ένα πρόσωπο που εκλέγεται ευρωβουλευτής αποκτά την εν λόγω ιδιότητα κατά τη στιγμή της επίσημης ανακήρυξης των αποτελεσμάτων και απολαμβάνει, εφεξής, των ασυλιών που συνδέονται με την ιδιότητά αυτή. 

Ιστορικό της υπόθεσης

Στην υπόθεση εν προκειμένω, το Tribunal Supremo (Ανώτατο Δικαστήριο, Ισπανία) υπέβαλε μέσω του μηχανισμού προδικαστικής παραπομπής ορισμένα ερωτήματα ενώπιον του Δικαστηρίου αναφορικά με την ερμηνεία του άρθρου 9 του Πρωτοκόλλου (αριθ. 7) περί των προνομίων και ασυλιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 

Τα ερωτήματα αυτά ανέκυψαν στο πλαίσιο εκδίκασης ενδίκου μέσου που ασκήθηκε από ένα πολιτικό πρόσωπο (τον Junqueras Vies), το οποίο εξελέγη μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κατά τις εκλογές της 26ης Μαΐου 2019, κατά της διάταξης που απέρριψε το αίτημά του για αποφυλάκιση υπό ειδικούς όρους. 

Το εν λόγω πρόσωπο είχε τεθεί σε καθεστώς κράτησης υπό όρους πριν τη διεξαγωγή των εκλογών στο πλαίσιο ποινικής διαδικασίας που εκκρεμούσε σε βάρος του για τη συμμετοχή του στη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος αυτοδιάθεσης που έλαβε χώρα στην αυτόνομη κοινότητα της Καταλονίας την 1η Οκτωβρίου 2017. Αιτήθηκε την απελευθέρωσή του προκειμένου να εκπληρώσει μία τυπική προϋπόθεση που απαιτείτο από τον ισπανικό νόμο μετά την ανακήρυξη των αποτελεσμάτων, ήτοι τη δόση θρησκευτικού ή πολιτικού όρκου ενώπιον ενός κεντρικού εκλογικού συμβουλίου προκειμένου να αποκτήσει η εκλογή του δεσμευτική ισχύ σύμφωνα με το ισπανικό Σύνταγμα, και στη συνέχεια να ταξιδέψει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προκειμένου να συμμετάσχει στην εναρκτήρια συνεδρίαση της νέας σύνθεσης του Κοινοβουλίου. 

Κατόπιν της υποβολής του προδικαστικού ερωτήματος ενώπιον του Δικαστηρίου, το Tribunal Supremo καταδίκασε το πρόσωπο αυτό, στις 14 Οκτωβρίου 2019, σε ποινή φυλάκισης 13 ετών καθώς και σε ποινή αποστέρησης των πολιτικών του δικαιωμάτων για το ίδιο χρονικό διάστημα, ήτοι για 13 έτη. 

Απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Το Δικαστήριο αποφαίνεται, καταρχάς, ότι ένα πρόσωπο το οποίο εκλέγεται μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αποκτά τη συγκεκριμένη ιδιότητα συνεπεία της επίσημης ανακήρυξης των εκλογικών αποτελεσμάτων και από εκείνη τη στιγμή και μετά,  με αποτέλεσμα να απολαμβάνει των ασυλιών που κατοχυρώνονται στο άρθρο 9 του Πρωτοκόλλου (αριθ. 7) περί των προνομίων και ασυλιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Συναφώς, το Δικαστήριο επισημάνει ότι, μολονότι η εκλογική διαδικασία και η ανακήρυξη των αποτελεσμάτων διέπονται, καταρχήν, από το δίκαιο των κρατών μελών, σύμφωνα με τα άρθρα 8 και 12 της Πράξης Εκλογής του 1976, η εκλογή των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με άμεση, καθολική, ελεύθερη και μυστική ψηφοφορία – όπως προβλέπεται στο άρθρο 14, παράγραφος 3 ΣΕΕ -  συνιστά έκφραση της συνταγματικής αρχής της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, το πεδίο της οποίας ορίζεται από το ίδιο το δίκαιο της Ένωσης. Από τις Συνθήκες και την Πράξη Εκλογής του 19761 συνάγεται ότι η ιδιότητα του μέλους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ξεκινάει αποκλειστικά μετά την εκλογή και αποκτάται χάρη στην επίσημη ανακήρυξη των εκλογικών αποτελεσμάτων από τα κράτη μέλη. Επιπλέον, το άρθρο 343 ΣΛΕΕ επιτάσσει η Ευρωπαϊκή Ένωση, και κατά συνέπεια τα θεσμικά όργανα και τα μέλη αυτών, να απολαμβάνουν των ασυλιών που είναι αναγκαίες για την εκτέλεση των καθηκόντων τους. 

Δεύτερον, το Δικαστήριο καταλήγει ότι πρόσωπα, όπως ο Junqueras Vies, τα οποία έχουν εκλεγεί μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου απολαμβάνουν, από τη στιγμή της ανακήρυξης των αποτελεσμάτων, της ασυλίας σχετικά με πραγματοποίηση ταξιδίων η οποία συνδέεται με την ιδιότητα τους ως βουλευτές και προβλέπεται στη δεύτερη παράγραφο του άρθρου 9 του Πρωτοκόλλου. Ο σκοπός της εν λόγω ασυλίας είναι να παρασχεθεί η δυνατότητα σε τέτοια πρόσωπα, μεταξύ άλλων, να ταξιδέψουν και να συμμετάσχουν στην εναρκτήρια συνεδρίαση της νεοεκλεγείσας σύνθεσης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Σε αντίθεση με την προβλεπόμενη στην πρώτη παράγραφο ασυλία η οποία αφορά τις λοιπές κοινοβουλευτικές συνεδριάσεις, την οποία απολαμβάνουν τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου μόνο μετά την εναρκτήρια συνεδρίαση και καθόλη τη διάρκεια των συνεδριάσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η ασυλία που αφορά την πραγματοποίηση ταξιδίων εφαρμόζεται στους βουλευτές κατά τη διάρκεια των ταξιδίων τους προς τον τόπο συνάντησης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, συμπεριλαμβανομένης και αυτής της πρώτης συνεδρίασης.  

Το Δικαστήριο παρατηρεί, ως προς αυτό, ότι οι στόχοι που επιδιώκονται με τις ασυλίες που προβλέπονται στο Πρωτόκολλο συνίστανται στη διασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας και της ανεξαρτησίας των θεσμικών οργάνων. Σε αυτό το πλαίσιο, η ασυλία που αφορά την πραγματοποίηση ταξιδίων και η οποία προβλέπεται στη δεύτερη παράγραφο του άρθρου 9 του Πρωτοκόλλου, εξυπηρετεί στο να διασφαλισθεί το δικαίωμα του εκλέγεσθαι, όπως κατοχυρώνεται στο άρθρο 39 παράγραφος 2 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παρέχοντας τη δυνατότητα σε κάθε μέλος – από τη στιγμή που ανακηρύσσεται η εκλογή του και ασχέτως του εάν έχει απαλλαχθεί από τις οριζόμενες από το εθνικό δίκαιο προϋποθέσεις – να συμμετάσχει στην εναρκτήρια συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου χωρίς να υφίσταται οποιοδήποτε κώλυμα στην πραγματοποίηση των ταξιδίων του.

Εν κατακλείδι, το Δικαστήριο αποφαίνεται, τρίτον, ότι η ασυλία που αφορά την πραγματοποίηση ταξιδίων και η οποία χορηγείται σε κάθε μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, περιλαμβάνει την άρση οποιουδήποτε μέτρου κράτησης υπό όρους που έχει επιβληθεί σε μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου πριν την ανακήρυξη της εκλογής του, προκειμένου να μπορέσει να ταξιδέψει το πρόσωπο αυτό και να συμμετάσχει στην εναρκτήρια συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Κατά συνέπεια, Σε περίπτωση που ο αρμόδιος εθνικός δικαστής αποφανθεί την αναγκαιότητα της διατήρησης του μέτρου, θα πρέπει να αιτηθεί το συντομότερο δυνατόν από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την άρση της ασυλίας, βάσει της τρίτης παραγράφου του άρθρου 9 του Πρωτοκόλλου.  

Γίνεται υπόμνηση ότι η προδικαστική παραπομπή παρέχει στα δικαστήρια των κρατών μελών τη δυνατότητα, στο πλαίσιο της ένδικης διαφοράς της οποίας έχουν επιληφθεί, να υποβάλουν στο Δικαστήριο ερώτημα σχετικό με την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης ή με το κύρος πράξεως οργάνου της Ένωσης. Το Δικαστήριο δεν αποφαίνεται επί της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να επιλύσει τη διαφορά σύμφωνα με την απόφαση του Δικαστηρίου. Η απόφαση αυτή δεσμεύει, κατά τον ίδιο τρόπο, τα άλλα εθνικά δικαστήρια που επιλαμβάνονται παρόμοιου προβλήματος.

Το πλήρες κείμενο της αποφάσεως είναι διαθέσιμο στη γαλλική και την ισπανική γλώσσα στην ιστοσελίδα CURIA

• 1. Πράξη εκλογής των αντιπροσώπων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με άμεση καθολική ψηφοφορία, η οποία είναι προσαρτημένη στην απόφαση του Συμβουλίου 76/787/ΕΚΑΧ, ΕΟΚ, Ευρατόμ (OJ 1976 L 278, p. 1), όπως τελευταία τροποποιήθηκε με την απόφαση του Συμβουλίου 2002/772/ΕΚ, Ευρατόμ (OJ 2002 L 283, p. 1).