Ξεκαθάρισμα λογαριασμών και βεντέτα 299 Π.Κ.

Με αφορμή τη δολοφονία του 56χρονου Δημητρίου Κ. ο οποίος δολοφονήθηκε πριν λίγες μέρες, με είκοσι σφαίρες από πυροβόλο επιθετικό τυφέκιο τύπου Καλάσνικωφ, με την ποινικώς κολάσιμη πράξη να αποδίδεται πιθανώς σε ξεκαθάρισμα λογαριασμών θα αναλύσουμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των αδικημάτων αυτών που διώκονται σύμφωνα με το άρθρο 299 Π.Κ. και θα τα συγκρίνουμε με τα εγκλήματα ανθρωποκτονιών που τελούνται από δράστες που έχουν ως κίνητρο την εκδίκηση, τις λεγόμενες βεντέτες. Μεταξύ των υπάρχουν ομοιότητες αλλά και πολλές διαφορές.

Και στις δύο περιπτώσεις είτε πρόκειται για ανθρωποκτονία με κίνητρο το ξεκαθάρισμα λογαριασμών, είτε πρόκειται για ανθρωποκτονία με κίνητρο την εκδίκηση (βεντέτα) ,οι αξιόποινες πράξεις τιμωρούνται σύμφωνα με το άρθρο 299 του Ποινικού Κώδικα το οποίο προβλέπει:

1. Όποιος σκότωσε άλλον τιμωρείται με κάθειρξη ισόβια ή πρόσκαιρη τουλάχιστον δέκα ετών.

2. Αν η πράξη αποφασίστηκε και εκτελέστηκε σε βρασμό ψυχικής ορμής, επιβάλλεται κάθειρξη.

Πρόκειται για έγκλημα συγκεκριμένης βλάβης της ανθρώπινης ζωής. Με την παρούσα διάταξη προστατεύεται το έννομο αγαθό της ανθρώπινης ζωής που είναι και το πολυτιμότερο . Στη ζωή περιλαμβάνεται και η ζωή ενός εμβρύου.

Όσον αφορά την αντικειμενική υπόσταση του αδικήματος της ανθρωποκτονίας για τη συγκρότηση του εγκλήματος της ανθρωποκτονίας με πρόθεση απαιτείται αντικειμενικώς η αφαίρεση ξένης ζωής ανθρώπου μόνον με θετική ενέργεια ή με παράλειψη ενέργειας που οφείλεται από το νόμο. Την αντικειμενική υπόσταση πληροί όποιος κατά οιονδήποτε τρόπο σκοτώνει, προκαλεί αιτιωδώς τον θάνατο, αφαιρεί με οποιοδήποτε τρόπο με ενέργεια ή και με παράλειψη οφειλόμενης (κατά το άρθρο 15 Π.Κ). ενέργειας, τη ζωή ετέρου προσώπου.

Όσον αφορά την υποκειμενική υπόσταση του αδικήματος της ανθρωποκτονίας απαιτείται άμεσος δόλος που περιλαμβάνει τη γνώση των αντικειμενικών στοιχείων της πράξης και τη θέληση αφαίρεσης της ζωής άλλου ανθρώπου ή έστω την αποδοχή ενός τέτοιου ενδεχόμενου αποτελέσματος. Αν υπάρχει διαζευκτικός δόλος ανθρωποκτονίας και σωματικής βλάβης, υπερισχύει ο δόλος της ανθρωποκτονίας. Επίσης να αναφέρουμε ότι στη περίπτωση ενδεχομένου δόλου,ο ενδεχόμενος δόλος συνίσταται στο ότι, παρά το γεγονός ότι ο δράστης θεώρησε ως πιθανό αποτέλεσμα της ενέργειας ή παράλειψής του το θάνατο άλλου, παρά ταύτα δεν απέστη, αλλά προχώρησε, επιδοκίμασε και αποδέχτηκε έτσι το ενδεχόμενο αυτό αποτέλεσμα πραγμάτωσης της πράξης του.

Για την ποινική μεταχείριση του δράστη της ανθρωποκτονίας, γίνεται διάκριση του δόλου σε προμελετημένο και απρομελέτητο. Στην πρώτη περίπτωση κατά τη έννοια της διάταξης, απαιτείται ψυχική ηρεμία του δράστη είτε κατά την απόφαση είτε κατά την εκτέλεση της πράξης. Ενώ, στη δεύτερη περίπτωση απαιτείται ο δράστης να βρίσκεται σε βρασμό ψυχικής ορμής και κατά τη λήψη της απόφασης και κατά την εκτέλεση της πράξης, γιατί αν λείπει ο βρασμός ψυχικής ορμής σε ένα από τα στάδια αυτά, δεν συντρέχουν οι όροι εφαρμογής της παρ. 2 του άρθρου 299 ΠΚ για την επιεικέστερη μεταχείριση του δράστη, δηλαδή, για την επιβολή της πρόσκαιρης κάθειρξης, πέντε έως δεκαπέντε ετών, αντί της ισόβιας κάθειρξης (άρθρο 52 ΠΚ).

Ο δόλος στην ανθρωποκτονία που ως κακούργημα τελείται κατ' άρθρο 26 του ΠΚ πάντοτε από πρόθεση έχει δύο διαβαθμίσεις· ήτοι υπάρχει ο προμελετημένος (της παρ. 1) και ο απρομελέτητος (της παρ. 2), όταν υπάρχει βρασμός ψυχικής ορμής. Στην πρώτη περίπτωση απαιτείται ψυχική ηρεμία του δράστη είτε κατά την απόφαση είτε κατά την εκτέλεση της πράξης, ενώ στη δεύτερη απαιτείται ο δράστης να βρίσκεται υπό το κράτος ψυχικής υπερδιέγερσης και κατά τη λήψη της απόφασης και κατά την εκτέλεση της πράξης. Γι' αυτό και απαιτείται ειδική αιτιολογία ότι ο δράστης-κατηγορούμενος ευρίσκετο σε ήρεμη ψυχική κατάσταση είτε μόνο κατά την απόφαση είτε μόνο κατά την εκτέλεση ή να εκτίθεται προμελέτη η οποία λογικώς αποκλείει την ψυχική ορμή.

Να σημειώσουμε ότι τα κίνητρα των ανθρωποκτονιών είναι πολλά. Υπάρχουν λοιπόν ενδεικτικά αλλά όχι περιοριστικά: Η ανθρωποκτονία με κίνητρο τη λύτρωση η ανθρωποκτονία με κίνητρο την ψυχοπαθολογία του δράστη, η ανθρωποκτονία με κίνητρο την ιδεολογία, η ανθρωποκτονία με οικονομικό και περιουσιακό κίνητρο, η ανθρωποκτονία με κίνητρο το ξεκαθάρισμα λογαριασμών, η ανθρωποκτονία με κίνητρο την προσβολή της τιμής, η ανθρωποκτονία με κίνητρο την αντεκδίκηση, η ανθρωποκτονία με κίνητρο την έκρηξη οργής θυμού, η ανθρωποκτονία με κίνητρο τη σεξουαλική ικανοποίηση, η ανθρωποκτονία με κίνητρο την άμυνα, η ανθρωποκτονία με κίνητρο τη <<βεντέτα>>(θα μπορούσαμε να την εντάξουμε στην ανθρωποκτονία με κίνητρο την αντεκδίκηση) κ.λ.π.

Πέραν λοιπόν της σύντομης νομικής ανάλυσης που προηγήθηκε ας εστιάσουμε στα χαρακτηριστικά των ανθρωποκτονιών που τελούνται με κίνητρο:

1) Το ξεκαθάρισμα των λογαριασμών

2) Την εκδίκηση –αντεκδίκηση «βεντέτα»

Όσον αφορά τις ανθρωποκτονίες με κίνητρο το ξεκαθάρισμα των λογαριασμών εντάσσονται οι υποθέσεις στις οποίες ο δράστης σκοτώνει ή αποπειράται να σκοτώσει το θύμα του με σκοπό να κλείσει ανοικτούς λογαριασμούς του παρελθόντος. Τέτοιες είναι και οι ανθρωποκτονίες που τελούνται από ή κατά μελών οργανωμένων εγκληματικών οργανώσεων. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις ανθρωποκτονιών αυτού του τύπου είναι τα ξεκαθαρίσματα λογαριασμών μεταξύ οργανωμένων εγκληματικών ομάδων.

Τα χαρακτηριστικά των δραστών του εγκλήματος της ανθρωποκτονίας με κίνητρο το ξεκαθάρισμα λογαριασμών καθώς και ο αριθμός αυτών ποικίλουν. Το θύμα για το άτομο που έχει “νοικιάσει” τον πληρωμένο δολοφόνο συχνά είναι ένα εμπόδιο στην προσπάθεια του να πετύχει ένα στόχο. Αυτός ο στόχος θα μπορούσε να είναι οικονομικός ή προσωπικός. Συνήθως η σχέση ανάμεσα στον φυσικό δράστη και το θύμα είναι εντελώς ανύπαρκτη ενώ η σκηνή του φόνου συχνά κρύβει το στοιχείο του αιφνιδιασμού ή της έκπληξης για το θύμα ενώ σπανίως οι μάρτυρες -αν υπάρχουν- μπορούν να διακρίνουν καθαρά τα στοιχεία των δραστών και να δώσουν σαφείς καταθέσεις. Ο κίνδυνος του θύματος είναι καταστασιακός καθώς είναι η αντίληψη του δράστη που καθιστά το θύμα εν κινδύνω. Ο κίνδυνος για τον δράστη εξαρτάται από την όποια σχέση-αν υπάρχει- με το θύμα ενώ επίσης σημαντικό ρόλο παίζει και η εμπειρία καθώς και η ικανότητά του να εκτελεί τέτοια εγκλήματα. Σημαντικό στοιχείο επίσης είναι ότι τέτοιου είδους δράστες λειτουργούν απόλυτα ψύχραιμα και χωρίς αναστολές (Douglas & Douglas, 2017).

Από την άλλη πλευρά, οι οργανωμένες εγκληματικές δραστηριότητες όταν σχετίζονται με δολοφονικές ενέργειες συνήθως έχουν ξεκάθαρο κίνητρο που είναι το ξεκαθάρισμα λογαριασμών. Οι οργανωμένες εγκληματικές δραστηριότητες είναι πρωτίστως επιχειρηματικές δραστηριότητες. Ισχυρό κίνητρο των εγκληματικών ομάδων είναι το κέρδος, συνεπώς, οι οικονομικοί παράγοντες που διέπουν την αγορά διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση του οργανωμένου εγκλήματος. Ως εκ τούτου η οργανωμένη εγκληματική δραστηριότητα επηρεάζεται άμεσα από τις εξελίξεις στην οικονομία και την αγορά εργασίας. Η έντονη οικονομική ύφεση των τελευταίων ετών, σε συνδυασμό με την υψηλή κερδοφορία ορισμένων εγκληματικών δραστηριοτήτων όπως π.χ. η παράνομη διακίνηση μη νόμιμων αλλοδαπών, ναρκωτικών ουσιών, λαθρεμπόριο προϊόντων, τα εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας, οι οργανωμένες απάτες, εκβιάσεις κ.α., αποτελεί παράγοντα που διευκολύνει αφενός την ανάπτυξη εγκληματικών συμπεριφορών, που στόχο έχουν εν γένει την αποκόμιση οικονομικού οφέλους με οποιοδήποτε τρόπο και, αφετέρου, τη στρατολόγηση από τις εγκληματικές ομάδες, νέων μελών (ημεδαπών και αλλοδαπών). Το τελευταίο είναι αποτέλεσμα της παροχής δυνατότητας σε ανειδίκευτα άτομα, που ενδεχομένως στερούνται δυνατότητας πρόσβασης στη νόμιμη αγορά εργασίας, να αποκομίσουν ένα χαμηλότερο ή υψηλότερο, κατά περίπτωση, οικονομικό όφελος (Τσιγκρής, 2017, Douglas & Douglas, 2017).

Όσον αφορά τις ανθρωποκτονίες με κίνητρο την εκδίκηση –αντεκδίκηση <<βεντέτα>> εντάσσονται οι υποθέσεις στις οποίες ο δράστης σκοτώνει ή αποπειράται να σκοτώσει το θύμα του για λόγους αντεκδίκησης που τοποθετούνται στο εγγύτερο ή το απώτερο παρελθόν. Ο δράστης επιτίθεται και σκοτώνει το θύμα του κατόπιν σκέψης και προμελέτης “εξοφλώντας” έτσι έναν ανοιχτό λογαριασμό του παρελθόντος. Οι ανθρωποκτόνοι με κίνητρο την αντεκδίκηση δεν σκοτώνουν μαζικά και αδιακρίτως αθώους πολίτες ενώ το έγκλημά τους δεν παρουσιάζει μαζικά χαρακτηριστικά και η ανθρωποκτονία δεν προκύπτει ως αποτέλεσμα άλλου εγκλήματος. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων ο δράστης είναι ο άμεσος αυτουργός του εγκλήματος ενώ δεν υπάρχει ηθικός αυτουργός· αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι τις περισσότερες φορές τελεί υπό ήρεμη ψυχική κατάσταση. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων το θύμα δεν δέχεται απαγωγή ή παράνομη κατακράτηση ενώ σε κάποιες περιπτώσεις δέχεται απειλές κατά της ζωής του από τον δράστη πριν την τέλεση του εγκλήματος. Τέλος ο δράστης σχεδόν πάντα τελεί το έγκλημα με την χρήση όπλου με το πυροβόλο όπλο να κατέχει την πρώτη θέση στην προτίμηση του (65% περίπου) (Τσιγκρής, 2017). Ο Black-Michaud (1975) αναφέρει τη διαφορά ανάμεσα στην απλή εκδίκηση στην περίπτωση της ανθρωποκτονίας και στην «θεσμοθετημένη» εκδίκηση. Στην δεύτερη περίπτωση ο δράστης έχει την υποστήριξη συγγενών και φίλων, είναι μέλος μιας ομάδας που απαιτεί τα αντίποινα προκειμένου να επέλθει η «τάξη» και το «δίκαιο» στην ομάδα. Κάθε απομονωμένη κίνηση εκδίκησης (πρώτη περίπτωση) προξενεί σύγχυση στα μέλη του συνόλου και θεωρείται αντικοινωνική ενώ ο δράστης δεν καλύπτεται από το δίκτυο συλλογικής αλληλεγγύης και ενίοτε εξορίζεται (Συρμαλή, 2016).

Συνάγεται λοιπόν το συμπέρασμα ότι αποτελούν μία ιδιαίτερη κατηγορία ανθρωποκτονιών, οι ανθρωποκτονίες που έχουν ως κίνητρο τη βεντέτα.

Έτσι λοιπόν παρατηρείται το εξής παράδοξο:

Ο «εγκληματίας της βεντέτας» δεν θεωρεί τον εαυτό του εγκληματία. Αισθάνεται ότι έχει ηθικό καθήκον να «ξεπλύνει το αίμα» και να εκδικηθεί αυτόν που σκότωσε κάποιο μέλος της οικογένειάς του πράγμα που το θεωρεί ηθικό καθήκον. Ακόμα πιο τρομερό είναι ότι ο στενός κοινωνικός-συγγενικός κύκλος μέσα στον οποίο ζει, του θυμίζει το καθήκον του καθημερινώς και όταν αργεί η εκτέλεση του καθήκοντος αρχίζει να υπάρχει και κάποια τάση περιφρονήσεως προς το πρόσωπό του. Πολλές φορές αυτός που τελεί το αδίκημα της ανθρωποκτονίας είναι δυστυχής διότι αισθάνεται μεν την ηθική υποχρέωση να τελέσει την πράξη αλλά παράλληλα δεν επιθυμεί να βρεθεί αντιμέτωπος με το Νόμο,αφού γνωρίζει ότι η ποινή που θα του επιβληθεί θα είναι μεγάλη. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλές φορές γίνεται οικογενειακό συμβούλιο και ρίχνουν κλήρο για το ποιος θα πάρει την εκδίκηση και θα σκοτώσει. Οι εγκληματίες αυτού του είδους δεν αισθάνονται ότι διαπράττουν κάποιο έγκλημα αλλά αντιθέτως αισθάνονται ότι είναι υποχρεωμένοι «να πάρουν το αίμα τους πίσω». Επιπροσθέτως αν κάποιος συνομιλήσει με «εγκληματία βεντέτας» που κατηγορείται για ανθρωποκτονία εκ προθέσεως δεν έχει την αίσθηση ότι μιλάει με έναν εγκληματία. Υπάρχει δηλαδή μια ιδιομορφία στην δομή τους. Στην ουσία συναντάς έναν φυσιολογικό άνθρωπο που άγχεται από το γεγονός ότι ταλαιπωρείται επειδή εξετέλεσε και μόνο το καθήκον του.

Τέλος είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι σε έρευνα σχετική με τα κίνητρα του εγκλήματος της ανθρωποκτονίας με πρόθεση, που πραγματοποιήθηκε από τον Άγγελο Τσιγκρή,( για την συγγραφή του βιβλίου του «ΤΑ ΚΙΝΗΤΡΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΚΤΟΝΙΑΣ») αποδείχθηκε ότι η ανθρωποκτονία είναι έγκλημα διαπροσωπικό, τελείται συνήθως από ένα δράστη και μόνο στις υποθέσεις οργανωμένων ανθρωποκτονιών ο βαθμός οργάνωσης των δραστών αυξάνει. Ένα σχετικά μεγάλο ποσοστό ανθρωποκτόνων έχουν προηγούμενες ποινικές εγγραφές. Μόνο σε ένα μικρό ποσοστό οι δράστες ανήκουν σε κάποια φυλετική μειονότητα. Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων οι δράστες είναι άνδρες. Τη μέγιστη στατιστική συγκέντρωση κατέχει η ομάδα των δραστών ηλικίας 26 έως 35 ετών, ενώ στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι δράστες είναι ψυχικά και διανοητικά υγιείς.