logo-print

Διαδικτυακές δημοσιεύσεις και δίκαιο ΕΕ περί διεθνούς δικαιοδοσίας σε ενοχές εξ αδικοπραξίας ή οιονεί αδικοπραξίας (Γεν. εισαγγελέας ΔΕΕ)

Γερμανική εφημερίδα χρησιμοποίησε τη φράση «πολωνικό στρατόπεδο εξοντώσεως» - Κριτήρια καθορισμού της διεθνούς δικαιοδοσίας σε αγωγές που στηρίζονται στην προσβολή του δικαιώματος στην προσωπικότητα μέσω δημοσιεύσεων στο διαδίκτυου

24/02/2021

24/02/2021

Αθέτηση ρήτρας παρεκτάσεως αποκλειστικής διεθνούς δικαιοδοσίας και αποζημιωτική ευθύνη - Σειρά Μελέτες ΕΡΜΕΚ Νο 8

ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ / ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ

Δικαιοδοσία και Εκτέλεση επί διασυνοριακών ευρπωαϊκών οικογενειακών διαφορών

ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ / ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ / ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος

Με τις δημοσιευθείσες στις 23-02-2021 προτάσεις του, ο γενικός εισαγγελέας ΔΕΕ Michal Bobek πρότεινε στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) να αποφανθεί ότι ο καθορισμός της διεθνούς δικαιοδοσίας με βάση το κέντρο συμφερόντων, δυνάμει των διατάξεων του κανονισμού (ΕΕ) 1215/2012, [κανονισμός για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις (γνωστός και ως «κανονισμός Βρυξέλλες Ια»)], δεν προϋποθέτει να κατονομάζεται συγκεκριμένο πρόσωπο στο φερόμενο ως ζημιογόνο περιεχόμενο που αναρτήθηκε στο διαδίκτυο.

Επιπλέον σύμφωνα με τον γεν. εισαγγελέα Bobek, στο ιδιαίτερο πλαίσιο των διαδικτυακών δημοσιεύσεων, το εθνικό δικαστήριο οφείλει να διασφαλίζει ότι, λαμβανομένων υπόψη της φύσεως, του περιεχομένου και του εύρους του υλικού που αναρτήθηκε στο διαδίκτυο, εκτιμώμενου και ερμηνευόμενου στο ιδιαίτερο πλαίσιό του, συντρέχει εύλογος βαθμός προβλεψιμότητας του δυνητικού forum, υπό την έννοια του τόπου στον οποίο ενδέχεται να επέλθει η ζημία την οποία προκαλεί το υλικό αυτό.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι προτάσεις αυτές δημοσιεύθηκαν στο πλαίσιο προδικαστικής παραπομπής σε μία ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα υπόθεση: Πολωνός υπήκοος, ο οποίος υπήρξε κρατούμενος στο Άουσβιτς, ενήγαγε, ενώπιον των πολωνικών πολιτικών δικαστηρίων, γερμανική εφημερίδα γιατί χρησιμοποίησε τη φράση «πολωνικό στρατόπεδο εξοντώσεως», σε άρθρο που αναρτήθηκε στο διαδίκτυο, προκειμένου να αναφερθεί σε ναζιστικό στρατόπεδο εξοντώσεως το οποίο είχε κατασκευαστεί στο έδαφος της (τότε) κατεχόμενης Πολωνίας κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μολονότι το άρθρο παρέμεινε αναρτημένο στο διαδίκτυο για λίγες μόνο ώρες προτού διορθωθεί, ο ενάγων υποστηρίζει ότι η διαδικτυακή δημοσίευση προσέβαλε την εθνική του ταυτότητα και αξιοπρέπεια.

Ιστορικό της υπόθεσης

Ο ενάγων της κύριας δίκης είναι Πολωνός υπήκοος που κατοικεί στη Βαρσοβία. Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ήταν κρατούμενος στο Άουσβιτς. Σήμερα πλέον συμμετέχει σε δράσεις που σκοπούν στη διατήρηση της μνήμης των θυμάτων των εγκλημάτων που διέπραξε η ναζιστική Γερμανία εις βάρος Πολωνών υπηκόων κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Στις δράσεις αυτές συγκαταλέγεται, μεταξύ άλλων, η συμμετοχή σε συναντήσεις εκπαιδευτικού σκοπού.

Η εναγομένη της κύριας δίκης, Mittelbayerischer Verlag KG, είναι νομικό πρόσωπο το οποίο εδρεύει στο Regensburg (Γερμανία). Εκδίδει, στη γερμανική γλώσσα, μια τοπική διαδικτυακή εφημερίδα στην ιστοσελίδα www.mittelbayerische.de, η οποία είναι επίσης προσβάσιμη από άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Πολωνίας.

Στις 15 Απριλίου 2017, δημοσιεύθηκε στην εν λόγω ιστοσελίδα ένα άρθρο με τίτλο «Ein Kämpfer und sein Zweites Leben» («Ένας μαχητής και η δεύτερη ζωή του»). Το εν λόγω δημοσίευμα περιγράφει τα βιώματα του Israel Offman, ενός Εβραίου επιζώντα του ολοκαυτώματος που γεννήθηκε στην Częstochowa (Πολωνία). Υπήρξε κρατούμενος στα στρατόπεδα του Bliżyn και του Auschwitz‑Birkenau, του Sachsenhausen και του Dachau και εργάστηκε σε καταναγκαστικά έργα στο Leonberg και στο Plattling. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο εγκαταστάθηκε τελικώς μόνιμα στη Γερμανία. Το άρθρο ξεκινά με μια αφήγηση σχετικά με το πώς, το 1961, μετά τη γέννηση του τρίτου τέκνου του I. Offman, ενός κοριτσιού, ένας ληξίαρχος της Niederbayern (Κάτω Βαυαρία, Γερμανία) αρνήθηκε να καταχωρίσει το όνομα Faya που είχαν επιλέξει οι γονείς για την κόρη τους. Ο ληξίαρχος ισχυρίστηκε ότι το όνομα αυτό ήταν πολύ ξενικό και δεν μπορούσε να προφερθεί στη γερμανική γλώσσα. Το άρθρο διευκρινίζει ότι οι γονείς ήθελαν να ονομάσουν την κόρη τους Faya διότι αυτό ήταν το όνομα της αδελφής του I. Offman, η οποία, κατά το αρχικό κείμενο του άρθρου, «δολοφονήθηκε στο πολωνικό στρατόπεδο εξοντώσεως της Treblinka».

Όπως επισημαίνει το αιτούν δικαστήριο, αποτελεί αδιαμφισβήτητο ιστορικό γεγονός ότι το στρατόπεδο της Treblinka ήταν στρατόπεδο εξοντώσεως της ναζιστικής Γερμανίας το οποίο είχε κατασκευαστεί στο έδαφος της κατεχόμενης Πολωνίας κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Από τη διάταξη περί παραπομπής συνάγεται ότι η αρχική φράση «πολωνικό στρατόπεδο εξοντώσεως της Treblinka» παρέμεινε δημοσιευμένη στην ιστοσελίδα για λίγες μόνον ώρες, κατά τα φαινόμενα από τις 5:00 της 15ης Απριλίου 2017, όταν δημοσιεύθηκε διαδικτυακά ολόκληρο το άρθρο, μέχρι περίπου τις 13:40 της ίδιας ημέρας, όταν, κατόπιν παρεμβάσεως του πολωνικού προξενείου στο Μόναχο (Γερμανία) μέσω μηνύματος ηλεκτρονικής αλληλογραφίας, η επίμαχη φράση αντικαταστάθηκε ως ακολούθως: «δολοφονήθηκε από τους ναζί στο γερμανικό ναζιστικό στρατόπεδο εξοντώσεως της Treblinka στην κατεχόμενη Πολωνία». Στο άρθρο προστέθηκε υποσημείωση που εκθέτει σύντομα ότι αρχικώς είχε χρησιμοποιηθεί στο κείμενο η φράση «πολωνικό στρατόπεδο εξοντώσεως της Treblinka», αλλά εν συνεχεία διορθώθηκε.

Στις 27 Νοεμβρίου 2017, ο ενάγων άσκησε αγωγή ενώπιον του Sąd Okręgowy w Warszawie (πρωτοδικείου Βαρσοβίας, Πολωνία). Με την αγωγή του προσκόμισε εκτυπωμένο αντίγραφο του διορθωμένου κειμένου της επίμαχης δημοσιεύσεως. Δεν αποσαφηνίζει τις περιστάσεις υπό τις οποίες περιήλθε σε γνώση του η δημοσίευση. Ο ενάγων ζητεί την προστασία του δικαιώματός του στην προσωπικότητα, ιδίως της εθνικής του ταυτότητας και της εθνικής του αξιοπρέπειας, μέσω: α) της απαγόρευσης στην εναγομένη να διαδίδει, καθ’ οιονδήποτε τρόπο, τις φράσεις «πολωνικό στρατόπεδο εξοντώσεως» ή «πολωνικό στρατόπεδο συγκέντρωσης», στη γερμανική ή οποιαδήποτε άλλη γλώσσα, όσον αφορά τα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης που βρίσκονταν στο έδαφος της κατεχόμενης Πολωνίας κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου· β) της εντολής προς την εναγομένη να δημοσιεύσει στην ιστοσελίδα της δήλωση με περιεχόμενο το οποίο προσδιορίζεται στην αγωγή και με την οποία ζητεί συγνώμη από τον ενάγοντα για την προσβολή των δικαιωμάτων του στην προσωπικότητα με την επίμαχη διαδικτυακή δημοσίευση, η οποία υπαινίσσεται ότι Πολωνοί υπήκοοι κατασκεύασαν και διαχειρίζονταν το στρατόπεδο εξοντώσεως της Treblinka· γ) της εντολής προς την εναγομένη να καταβάλει το ποσό των 50.000 πολωνικών ζλότι (PLN) υπέρ της Polski Związek Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych (Πολωνικής Ένωσης Πρώην Πολιτικών Κρατουμένων σε Ναζιστικές Φυλακές και Στρατόπεδα Συγκέντρωσης).

Προκειμένου να θεμελιώσει τη διεθνή δικαιοδοσία των πολωνικών δικαστηρίων, ο ενάγων επικαλέστηκε την απόφαση του Δικαστηρίου eDate Advertising κ.λπ., C‑509/09 και C‑161/10. Η εναγομένη υπέβαλε αίτημα απορρίψεως της αγωγής λόγω ελλείψεως δικαιοδοσίας των πολωνικών δικαστηρίων. Υπογράμμισε ότι, σε αντίθεση με την κατάσταση που ίσχυε στην υπόθεση eDate, το διαδικτυακό άρθρο που έδωσε λαβή για την αγωγή δεν αφορούσε άμεσα τον ενάγοντα. Η εναγομένη επισημαίνει επίσης τον τοπικό χαρακτήρα της ίδιας και του αναγνωστικού της κοινού, καθόσον η θεματολογία της καλύπτει το Oberpfalz (Άνω Παλατινάτο, Βαυαρία, Γερμανία) και εστιάζει, κατά κύριο λόγο, σε τοπικά νέα. Για παράδειγμα, η επικεφαλίδα «Η Γερμανία και ο κόσμος» βρίσκεται μόλις στην τέταρτη θέση του καταλόγου επιλογών της ιστοσελίδας. Η εναγομένη υπογράμμισε επίσης ότι η ιστοσελίδα είναι διαθέσιμη αποκλειστικά και μόνο στη γερμανική γλώσσα.

Με διάταξη της 5ης Απριλίου 2019, το Sąd Okręgowy w Warszawie (πρωτοδικείο Βαρσοβίας) απέρριψε το αίτημα της εναγομένης για απόρριψη της αγωγής. Το εν λόγω δικαστήριο έκρινε ότι πληρούνται οι προϋποθέσεις του άρθρου 7, παράγραφος 2, του κανονισμού Βρυξέλλες Ια. Τονίζει ότι, μεταξύ 15ης Απριλίου 2017 και 29ης Νοεμβρίου 2018, υπήρξαν περισσότερες από 32.000 επισκέψεις από την Πολωνία στην ιστοσελίδα της εναγομένης. Η Πολωνία κατατάσσεται 14η μεταξύ των 25 χωρών από τις οποίες προέρχονται οι επισκέπτες της ιστοσελίδας. Ως εκ τούτου, η εναγομένη μπορούσε να προβλέψει ότι η δημοσίευση θα έφθανε και σε αναγνώστες από άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Πολωνίας. Μπορούσε επίσης να προβλέψει ότι η διαδικτυακή δημοσίευση άρθρου που περιέχει τη φράση «πολωνικά στρατόπεδα εξοντώσεως» θα γινόταν ενδεχομένως αντιληπτή από τους Πολωνούς αναγνώστες. Λαμβανομένου υπόψη ότι το επίμαχο άρθρο ήταν διαθέσιμο διαδικτυακά στην Πολωνία και δεδομένου του περιεχομένου του, η Πολωνία μπορεί να θεωρηθεί ότι συνιστά τον τόπο στον οποίο επήλθε η τυχόν προσβολή του δικαιώματος στην προσωπικότητα.

Στις 25 Απριλίου 2019, η εναγομένη άσκησε έφεση κατά της πρωτόδικης αποφάσεως ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, Sąd Apelacyjny w Warszawie (εφετείου Βαρσοβίας, Πολωνία). Η εναγομένη διατείνεται ότι το άρθρο 7, παράγραφος 2, του κανονισμού Βρυξέλλες Ια εφαρμόστηκε εσφαλμένα και υποστηρίζει ότι δεν ήταν ευλόγως εφικτό να προβλέψει ότι θα εναχθεί στην Πολωνία. Η εναγομένη υποστηρίζει ότι, σε περίπτωση που το περιεχόμενο του άρθρου αφορά πρόσωπο διαφορετικό από τον ενάγοντα ή δεν αφορά κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο, είναι αντικειμενικώς αδύνατο για τον εναγόμενο να προβλέψει το δικαστήριο ενώπιον του οποίου ενδέχεται να εναχθεί. Η εναγομένη υπογραμμίζει ότι το περιεχόμενο του επίμαχου άρθρου είναι τόσο απομακρυσμένο από την Πολωνία ώστε να αποκλείεται αντικειμενικώς κάθε εύλογη δυνατότητα να προβλεφθεί το ενδεχόμενο κινήσεως ένδικης διαδικασίας στην Πολωνία.

Το αιτούν δικαστήριο διατηρεί αμφιβολίες ως προς το αν η κατά τις αιτιολογικές σκέψεις 15 και 16 του κανονισμού Βρυξέλλες Ια απαίτηση εύλογης προβλεψιμότητας της δωσιδικίας καταλαμβάνει περιπτώσεις όπως αυτή της κύριας δίκης. Το εν λόγω δικαστήριο δέχεται ότι η φράση «πολωνικό στρατόπεδο εξοντώσεως» είναι πιθανό να προκαλέσει αρνητικές αντιδράσεις στην Πολωνία. Ενδέχεται να δημιουργήσει σε ορισμένους αναγνώστες την εσφαλμένη εντύπωση ότι τα στρατόπεδα εξοντώσεως κατασκευάστηκαν από Πολωνούς υπηκόους και ότι αυτοί ευθύνονταν για τα εγκλήματα που τελέστηκαν σε αυτά, προσβάλλοντας, κατ’ αυτόν τον τρόπο, τους Πολωνούς υπηκόους που υπήρξαν οι ίδιοι κρατούμενοι σε στρατόπεδα εξοντώσεως ή οι συγγενείς των οποίων δολοφονήθηκαν από τις ναζιστικές δυνάμεις κατοχής κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ωστόσο, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται επίσης αν οι ιδιαίτερες περιστάσεις της υπό κρίση υποθέσεως μπορούν να οδηγήσουν στο συμπέρασμα ότι η εναγομένη μπορούσε ευλόγως να προβλέψει ότι, όσον αφορά το επίμαχο άρθρο, θα μπορούσε να ασκηθεί εις βάρος της αγωγή ενώπιον των πολωνικών δικαστηρίων με αντικείμενο την προστασία του δικαιώματος στην προσωπικότητα, παρά το γεγονός ότι ο ενάγων δεν περιγραφόταν, ούτε άμεσα ούτε έμμεσα, στο κείμενο του άρθρου.

Υπ’ αυτές τις συνθήκες, το Sąd Apelacyjny w Warszawie (εφετείο Βαρσοβίας) αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο προδικαστικά ερωτήματα.

Προτάσεις γεν. εισαγγελέα ΔΕΕ

Με τις δημοσιευθείσες προτάσεις του, ο γενικός εισαγγελέας ΔΕΕ Michal Bobek επισήμανε, καταρχάς, ότι το βασικό ερώτημα που ανακύπτει, στην υπόθεση εν προκειμένω, είναι αν έχουν τα πολωνικά δικαστήρια διεθνή δικαιοδοσία να επιληφθούν της συγκεκριμένης αγωγής. Σημειώνει, δε, ο γεν. εισαγγελέας ότι Ο\ο ενάγων δεν διεκδικεί απλώς την καταβολή αποζημιώσεως αλλά και την επιβολή άλλων μέτρων επανορθώσεως, ήτοι, την έκδοση δικαστικής αποφάσεως διά της οποίας θα απαγορευτεί στον συντάκτη οποιαδήποτε μελλοντική χρήση της φράσεως «πολωνικό στρατόπεδο εξοντώσεως» και τη δημοσίευση απολογητικής δηλώσεως.

Ως εκ τούτου, κατά τον γεν. εισαγγελέα, στην υπό κρίση υπόθεση καλείται το Δικαστήριο να αποσαφηνίσει εκ νέου1 τα κριτήρια καθορισμού της διεθνούς δικαιοδοσίας σε αγωγές που στηρίζονται στην προσβολή του δικαιώματος στην προσωπικότητα μέσω δημοσιεύσεων στο διαδίκτυο. Ωστόσο, στην υπό κρίση υπόθεση, ο γεν. εισαγγελέας επισημαίνει ότι τούτο συμβαίνει εντός ενός ιδιαίτερου πλαισίου: το πρόσωπο που επικαλείται προσβολή του δικαιώματός του στην προσωπικότητα δεν κατονομαζόταν στην επίμαχη δημοσίευση. Προσθέτει ότι, παρά ταύτα, κατά τα φαινόμενα, βάσει της νυν υφιστάμενης εθνικής νομολογίας, το δικαίωμα προσωπικότητας των Πολωνών υπηκόων περιλαμβάνει την προστασία της εθνικής τους ταυτότητας και της εθνικής τους αξιοπρέπειας καθώς και τον σεβασμό της αλήθειας σχετικά με την ιστορία του πολωνικού έθνους. Επίσης, σε υποθέσεις όπως η προκείμενη, έχει κριθεί ότι τα δικαιώματα προσωπικότητας των Πολωνών επιζώντων ναζιστικών στρατοπέδων εξοντώσεως θίγονται από τέτοιου είδους δηλώσεις.

Ο γεν. εισαγγελέας, αφενός, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το άρθρο 7, παράγραφος 2, του κανονισμού Βρυξέλλες Ια, έχει την έννοια ότι ο καθορισμός της διεθνούς δικαιοδοσίας με βάση το κέντρο συμφερόντων δεν προϋποθέτει να κατονομάζεται συγκεκριμένο πρόσωπο στο φερόμενο ως ζημιογόνο περιεχόμενο που αναρτήθηκε στο διαδίκτυο.

Αφετέρου, ο γεν. εισαγγελέας έκρινε ότι προκειμένου να διαπιστωθεί η ύπαρξη διεθνούς δικαιοδοσίας, δυνάμει του άρθρου 7, παράγραφος 2, του εν λόγω κανονισμού, το εθνικό δικαστήριο οφείλει να εξακριβώσει ότι υπάρχει στενός σύνδεσμος μεταξύ του δικαστηρίου αυτού και της επίμαχης αγωγής, εξασφαλίζοντας, κατά τον τρόπο αυτό, την ορθή απονομή της δικαιοσύνης. Στο ιδιαίτερο πλαίσιο των διαδικτυακών δημοσιεύσεων, το εθνικό δικαστήριο οφείλει να διασφαλίζει ότι, λαμβανομένων υπόψη της φύσεως, του περιεχομένου και του εύρους του υλικού που αναρτήθηκε στο διαδίκτυο, εκτιμώμενου και ερμηνευόμενου στο ιδιαίτερο πλαίσιό του, συντρέχει εύλογος βαθμός προβλεψιμότητας του δυνητικού forum, υπό την έννοια του τόπου στον οποίο ενδέχεται να επέλθει η ζημία την οποία προκαλεί το υλικό αυτό.

Γίνεται υπόμνηση ότι οι προτάσεις του γενικού εισαγγελέα δεν δεσμεύουν το Δικαστήριο. Έργο του γενικού εισαγγελέα είναι να προτείνει στο Δικαστήριο, με πλήρη ανεξαρτησία, νομική λύση για την υπόθεση που του έχει ανατεθεί. Η υπόθεση τελεί υπό διάσκεψη στο Δικαστήριο, ενώ η απόφαση θα εκδοθεί αργότερα.

Υπενθυμίζεται ακόμα ότι η διαδικασία εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως παρέχει στα δικαστήρια των κρατών μελών τη δυνατότητα να υποβάλουν στο Δικαστήριο, στο πλαίσιο της ένδικης διαφοράς της οποίας έχουν επιληφθεί, ερώτημα σχετικό με την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης ή με το κύρος πράξεως οργάνου της Ένωσης. Το Δικαστήριο δεν αποφαίνεται επί της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να επιλύσει τη διαφορά αυτή, λαμβάνοντας υπόψη την απόφαση του Δικαστηρίου. Η απόφαση αυτή δεσμεύει, ομοίως, άλλα εθνικά δικαστήρια ενώπιον των οποίων ανακύπτει παρόμοιο ζήτημα.

Το πλήρες κείμενο των προτάσεων είναι διαθέσιμο στον ιστότοπο CURIA

  • 1. Βλ. αποφάσεις του Δικαστηρίου eDate Advertising κ.λπ., C‑509/09 και C‑161/10, και Bolagsupplysningen και Ilsjan, C‑194/16.
Δίκαιο αναγκαστικής εκτελέσεως ΙΙ, 3η έκδ.
Ερμηνεία κατ΄ άρθρo του ΚΝ 489/1976 περί υποχρεωτικής ασφαλίσεως της εξ ατυχημάτων αυτοκινήτων αστικής ευθύνης"

ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ / ΕΝΟΧΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΡΗΤΙΚΟΣ